«بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحیم»

«وَ إِنْ کُنْتُمْ فی‏ رَیْبٍ مِمَّا نَزَّلْنا عَلى‏ عَبْدِنا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ وَ ادْعُوا شُهَداءَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ»

بعد از اینکه ذوالجلال و الاکرام در آیات قبل، تنبیهاتی را برای بشر بیان فرمود، در این آیه عنوان شک و شبهه و ریب در نزول آیات الهی را بیان می­فرماید.

در جلسه گذشته عرض کردیم شک اولیه منعی ندارد و به تعبیر بعضی­ شاید عامل رشد هم بشود. البته این بدان معنا نیست که حتماً انسان باید اول شک کند و بعد به یقین برسد. ظاهر امر این است که چون بشر پیچیده شده در جسم خاکی و دنیوی است، طبعاً در بعضی مسائل شک می­کند امّا توقف در شک، انسان را به بیراهه می­برد.

یکی از دلایل ریب و شک این است که بشر در مقام تقوای روحی نیست. «ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فیهِ هُدىً لِلْمُتَّقین»[1] متّقین ریب ندارند. لذا مولی­الموالی(صلوات اللّه و سلامه علیه) که خود مولی­المتقین است، می­فرمایند: «لَوْ کُشِفَ الْغِطَاءُ مَا ازْدَدْتُ یَقِیناً»[2] اگر همه پرده­ها کنار رود، بر یقین من اضافه نمی­شود.

شاید بعضی بگویند: آن­ها معصوم هستند و دیگران بعد از یک مرحله شک به یقین می­رسند، امّا این غلط است. ما اولیائی داشتیم که طبق فرمایش خودشان، ولو به لحظه­ای شک نکردند. با اینکه می­دانند همه چیز روی حکمت است ولی اگر زمانی حکمت امری را هم نمی­دانند، هرگز به آن شک نمی­کنند و تعبّداً آن عمل را انجام می­دهند. معنی تعبّد یعنی انسان مطیع محض باشد و این دلالت بر تقوا است.

یکی از اولیاء الهی درباره مادر بزرگوارشان می­فرمود: مادر من بی­سواد بود ولی به قدری مقیّد بود که اگر کوچکترین نکته­ای از آقایان علما می­شنید، به آن عمل می کرد. چهل روز بعد از وفات مادرم ایشان را در عالم رؤیا دیدم - تصوّر من این بود که ایشان به دلیل ارادت زیادی که به بی­بی دو عالم(صلوات اللّه و سلامه علیها) داشتند، با ایشان محشور باشند- پرسیدم: مادر کجایی؟ فرمود: من با مولی­الموالی(صلوات اللّه و سلامه علیه) هستم، به من گفتند تو به مرحله یقین رسیدی!

تقوا و روحیه اطاعت و تعبّد انسان را به اینجا می­رساند و این روحیه به دلیل مراقبت­های زیادی بود که پدر این بانوی مکرّمه در خصوص لقمه داشتند.

پس یک دلیل شک و ریب همین است که طهارت قبلی جسمی و روحی وجود نداشته است.

حضرت حق بعد از اینکه فرمود: «وَ لا تَجعَلوا لِلّٰهِ اَنداداً وَ اَنتُم تَعلَمون»، می فرماید: «وَ اِن کُنتُم فی رَیبٍ» معلوم است یکی از دلایل شک همین انداد است . گفتیم: «نِد» عنوان بت درونی هم می­تواند باشد؛ یعنی نفس امّاره!

در ادامه بررسی آیاتی که در آن­ها «لاریب» وجود داشت، به آیه پنجم سوره حج رسیدیم. حضرت حق می­فرماید: «یا أَیُّهَا النَّاسُ إِنْ کُنْتُمْ فی‏ رَیْبٍ مِنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ تُرابٍ...» اگر شما شک دارید به این که مبعوث می­شوید (در این نکته تأمّل کنید که) ما شما را از خاک خلق کردیم.

امروزه در علم تجزیه معلوم می شود ما از خاک هستیم، «فَإِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ» آن­وقت این خاک تبدیل به آب شد. کدام آب؟ آبی که نطفه است. «... ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ...» بعد این آب که در یک قطره آن هزاران هزار اسپرم وجود دارد، به «عَلَقَةٍ» تبدیل می­شود؛ آن خون بسته شده اولیه که آماده است برای گوشت شدن؛ یعنی نه گوشت است و نه آب! «... ثُمَّ مِنْ مُضْغَةٍ مُخَلَّقَةٍ وَ غَیْرِ مُخَلَّقَةٍ...» از پاره گوشت تمام و نا تمام؛ یعنی هنوز استخوان­ها نرم است و حالت گوشتی دارد !

خوب این تغییر و تحوّلات برای چیست؟ «... لِنُبَیِّنَ لَکُمْ...»؛ خداوند می­خواهد برای شما تبیین کند (تا در آن تأمّل کنید) «... وَ نُقِرُّ فِی الْأَرْحامِ ما نَشاءُ إِلى‏ أَجَلٍ مُسَمًّى ...» و آنچه که مشیّت ما بر آن تعلّق گرفته در رحم­های مادران قرار بگیرد و تا زمان معیّن بماند.

برای «اَجَلٍ مُسَمّیً » در این جا دو معنا می­توان قائل شد: یکی اینکه از همان لحظه برای او تعیین می- شود که عمرش تا چه زمانی است؟ دوم اینکه زمان دقیق خروجش از رحم مادر را معیّن می­کنیم.

ذوالجلال و الاکرام می فرماید: «...ثُمّ نخرِجُکُمٛ طِفٛلاً ثُمَّ لِتَبٛلُغُوا اَشُدَّکُمٛ...» سپس ما شما را به عنوان طفل خارج می کنیم، بعد به حدّ بلوغ و کمال می رسانیم. «...وَ مِنٛکُمٛ مَنٛ یُتَوَفّیٰ وَ مِنٛکُمٛ مَنٛ یُرَدُّ اِلیٰ اَرٛذَلِ الٛعُمُرِ لِکَیٛلا یَعٛلَمَ مِنٛ بَعٛدِ عِلٛمٍ شَیٛئاً ...» وقتی به حد بلوغ و کمال و رشد رسیدید ، برای بعضی از شما همین زمان از دنیا رفتن­ است، بعضی هم به سن پیری و دوران ضعف و ناتوانی عمر می­رسید، « لِکَیْلا یَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَیْئاً » که گاه هیچ چیز را نمی­فهمید - همان چیزی که امروز به آن آلزایمر می­گویند، قرآن جلوتر بیان فرموده، الآن معلوم می­شود که این آیه برای آخرالزّمان است –

اوّل می­فرماید بعد از این­که شما را به بلوغ و کمال رساند، بعد می­فرماید: «و منکم مَن یَتوفّی» برای بعضی از شما همین زمان از دنیا رفتن­ است. الآن هم بروید بهشت زهرا ببینید اکثر متوفیان حدود چهل سال و جوان هستند. باید بترسیم از این­که برویم و هیچ نداشته باشیم!

بعد می­فرماید: «وَ تَرَى الْأَرْضَ هامِدَةً فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَیْهَا الْماءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ وَ أَنْبَتَتْ مِنْ کُلِّ زَوْجٍ بَهیجٍ» -عزوجلّ دارد هشدار می­دهد، مگر شما به مبعث شک ندارید، دقّت کنید تا یک دلیل دیگر از ادلّه معاد را برای شما بگویم - زمین را نگاه کنید وقتی خشک و بی گیاه است، ما باران را به آن نازل می­کنیم، سرسبز و خرّم می­شود. قدرت ذوالجلال و الاکرام را ببینید که چگونه خدا این­ها را سبز و خرّم می­کند و از هر نوع گیاه مجدّداً می­رویاند!

بلافاصله آیه بعد می­فرماید: « ذلِکَ بِأَنَّ اللَّهَ هُوَ الْحَقُّ » این دلالت بر این است که خدا حقّ است «وَ أَنَّهُ یُحْیِ الْمَوْتى» اوست که اموات را زنده می­کند «وَ أَنَّهُ عَلى‏ کُلِّ شَیْ‏ءٍ قَدیرٌ» و بر هر کاری تواناست.«و أنّ الساعه آتیه لا ریب فیها» و محققاً ساعت قیامت بی هیچ شک و شبهه و ریبی محقّق می­شود «و أنّ الله یَبعثُ من فی القبور» و خدا هر آنچه که در قبور هست مبعوث می­کند و مجدّداً همه را بیرون می­آورد.

بعد ذوالجلال و الاکرام می­فرماید: شما می­خواهید به صورت ظاهر از راه علمی ثابت کنید، «و مِن النّاس مَن یُجادل فی الله بغیر علمٍ » این­ها که در راه خداشناسی جدال می­کنند، اصلاً علم ندارند، انسان­های فقیری هستند – اینجا ذوالجلال و الاکرام به تعبیر عامیانه آب پاکی را ریخت - «و لا هدیً و لا کتابٍ منیرٍ» هیچ کتاب و حجت روشنی برای کار خودشان ندارند.

وقتی از آن­ها می پرسی شما که می­گویید جهان خلقت بر اثر یک انفجار و خود به خود بوجود آمده است، از راه علمی این مطلب را ثابت کنید که اصلاً چگونه این انفجار صورت گرفت؟ قبل از آن لحظه چه بود؟ هیچ دلیل روشنی بر این ادّعا ندارند. اصلاً آیا بشر مخلوق محدود می تواند ادّعایی کند؟ او که حتّی رحم مادر را به یاد نمی­آورد، چگونه ادّعا می­کند که رموز خلقت و ایجاد عالم را می­داند؟!

«لا ریب» بعدی در سوره سجده، آیه دوم است که بعد از حروف رمزیه، ذوالجلال و الاکرام می­فرماید: «الم تَنْزیلُ الْکِتابِ لا رَیْبَ فیهِ مِنْ رَبِّ الْعالَمینَ» نزول این کتاب بزرگ بی‌هیچ شک و شبهه از جانب خداست.

در سوره بقره اشاره کردیم که پروردگار عالم می­فرماید: «وَ إِنْ کُنْتُمْ فی‏ رَیْبٍ مِمَّا نَزَّلْنا عَلى‏ عَبْدِنا فَأْتُوا بِسُورَةٍ مِنْ مِثْلِهِ» اگر شما شک دارید که این قرآن از جانب خدا نازل شده، یک سوره‌ مثل این قرآن بیاورید. هنوز که هنوز است، نتوانسته‌اند!

امّا مهم این است که «مِمَّا نَزَّلْنا عَلى‏ عَبْدِنا» است، یعنی اولاً نه خود پیامبر ادعایی کرد و نه پروردگار عالم بیان کرد چون پیامبر من است، من این را به او نازل کردم بلکه فرمود: او عبد ماست، بنده ماست. البته خود خدا در یک جایی هم فرموده «عبدی اطعنی اجعلک مثلی»[3] . لذا چون عبد شد قدرت این را دارد که با یک انگشت باذن الله تبارک و تعالی شق القمر کند!

بعد می‌فرماید :«وَ ادْعُوا شُهَداءَکُمْ مِنْ دُونِ اللَّهِ» شاهدانی را برای خودتان بخوانید که از ناحیه خدا نباشند. ذوالجلال و الاکرام می­خواهد بگوید: همه آن چیزی را که شما شاهد می­آورید ما خلق کردیم – این نکته خیلی قشنگی است- یعنی هر طرف بروید آثار خلقت من است. خودتان هم از آثار خلقت من هستید. اگر می‌توانید «مِنْ دُونِ اللَّهِ» بیاورید. به تعبیری پروردگار عالم با این جملات خلع سلاحشان کرد!

یکی از عرفای عظیم‌الشّأن تعبیر نمکینی ‌فرمودند، فرمودند: انسان یک موقع‌هایی دلش برای خدا می‌سوزد. آن خدای با عظمتی که هستی را خلق کرده، حالا باید با مخلوق خود محاجّه کند که اگر راست می‌گویی برو شاهدانی بیاور که «مِنْ دُونِ اللَّهِ» باشند!

پس شکّ بشر بیجاست؛ یعنی باید در شکّ خود شک کنید، نه در خلقت!

والسلام علی من اتبع الهدی