بسمه تعالی

تفسیر قرآن کریم و مجید الهی - حضرت آیت‌اللّه قرهی(مدّ ظلّه العالی)

04/05/94- موضوع: آیات 35 و 36 سوره بقره

«أعوذباللّه من الشّیطان اللّعین الرّجیم

وَ قُلْنا یا آدَمُ اسْکُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُکَ الْجَنَّةَ وَ کُلا مِنْها رَغَداً حَیْثُ شِئْتُما وَ لا تَقْرَبا هذِهِ الشَّجَرَةَ فَتَکُونا مِنَ الظَّالِمینَ

فَأَزَلَّهُمَا الشَّیْطانُ عَنْها فَأَخْرَجَهُما مِمَّا کانا فیهِ وَ قُلْنَا اهْبِطُوا بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَ لَکُمْ فِی الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ وَ مَتاعٌ إِلى‏ حینٍ »[1]

دو تفکر الهی و شیطانی

نکته بسیار مهمی که پروردگار عالم در هبوط ما بیان فرمودند، این است که ما دشمن می­شویم. این مطلب به چه معناست؟ عجیب است! کار ما به دشمنی با هم می‌کشد «وَ قُلْنَا اهْبِطُوا بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوّ». اولاً پروردگار عالم تبیین فرمودند که شیطان عامل ضلالت، گمراهی و به لغزش افکندن انسان‌ها است، از جمله ابانا آدم و امّنا حوّا. یکی از خصوصیّات شیطان این است که اولاً دشمن است و ثانیاً دشمنی راه می­اندازد؛ یعنی نه تنها دشمن است، بلکه عامل تمام دشمنی‌ها بین انسان‌ها است.

پروردگار عالم در قرآن می­فرماید: «عدوّی و عدوّکم»، ابلیس، دشمن من و دشمن شماست. عدو یعنی دشمن. عداوت یعنی کسی که با جریان فکری شخص یا قوم و گروهی مخالفت می­کند. این عداوت هم متفاوت است. چند حال را برای عداوت بیان کردند، یکی این که حال عداوت به حرب کشیده می­شود؛ یعنی جنگ که این اوج عداوت است، منتها این حرب هم دو نوع است، یک موقع حرب، حربِ ابزاری و عدواتی است؛ یعنی به تعبیر امروزی­ها، جنگِ سخت است، سخت افزاری است، یک جنگ، جنگِ عدواتی نیست، جنگ نرم است، نرم افزاری؛ یعنی جنگی که جنگ افکار و ایده‌ها و عقاید نامیده می­شود. این اوج عداوت است که در باب جنگ است.

اسّ و اساس و علّت العلل عداوت، دو تفکّر در مقابل هم است، که یک تفکّر، تفکّر الهی است و یک تفکّر، تفکّر شیطانی است، مابقی، زیرمجموعه این دو حالت می­شود. البته در تفکّر الهی، اگر بالجد تفکّر، تفکّر الهی بود، فقط یک تفکّر است، امّا در تفکّر غیر الهی، گرچه صورت ظاهر آن همه از ابلیس است، امّا در عداوت شیطانی، باز ابلیس افراد را به جان هم می­اندازد؛ یعنی در درون خود او هم همین است، امّا در تفکّر الهی اصلاً یک چیز بیشتر نیست - دقّت کنید، تعابیر بسیار دقیقی است، ظریف است، روی این تعابیر تأمّل کنید - .

در آیه الکرسی، تبیین به این شده است: «اللَّهُ وَلِیُّ الَّذینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى  النُّورِ»[2]،  «یخرجهم من الظلمات الی الانوار» نیست. انوار، موجودیّت ندارد. یکی است؛ یعنی تفکّر الهی یک تفکّر بیشتر نیست، امّا در تفکّر شیطانی که حتّی در درون خودشان هم عداوت‌هایی به‌وجود می­آید، این است که ظلمات است؛ یعنی ظلمت نیست، «یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى  النُّورِ». بعد می‌فرماید: «وَ الَّذینَ کَفَرُوا أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ»  کسانی که کفران نعمت کردند، اولیاء آن‌ها طاغوت است. در آن‌جا عنوان ولی است، این‌جا عنوان اولیاء است. این که ما می­گوئیم اولیاء الهی، این از باب جمع است، ولی نهایت آن یکی است، ولیّ است، ولایت یکی است؛ ولایت الله.

این که در قرآن تبیین می­شود: «أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ»[3]‏، این از باب تأکید است که بدانید اطاعت رسول هم همان اطاعت خداست، «وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُم» یعنی در حقیقت اطاعت اولیاء، اطاعت رسول، همان اطاعت الله است. یک نور است. این استمرار یک نور است، نه انوار. «کلّهم نور واحد» به این عنوان نیست که تصوّر به انوار شود، نور یکی است.

بارها اشاره کردیم برای هر روز نسبت به حضرات معصومین(علیهم صلوات المصلّین) زیارتی وارد شده است، شنبه نسبت به پیامبر عظیم­الشأن(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) است، یکشنبه متعلّق به مولی‌الموالی و بی‌بی دو عالم(علیهما الصّلوة و السّلام)، دوشنبه متعلّق به سیّدان شباب اهل الجنّه، امام حسن و امام حسین(علیهما الصّلوة و السّلام)، سه شنبه زین العابدین، امام‌العارفین، آقا علی‌بن‌الحسین و همچنین امام باقر و امام صادق(علیهم صلوات المصلّین) است، چهارشنبه متعلّق به باب الحوائج، موسی بن جعفر، امام رضا، امام جواد و امام علی النقی(علیهم صلوات المصلّین)، پنج شنبه هم متعلّق به امام عسگری(علیه الصّلوة و السّلام)، جمعه هم متعلّق به آقاجانمان حضرت حجّت‌بن‌الحسن العسگری(عجّل اللّه تعالی فرجه الشّریف) است. هر روز متعلّق به یک یا چند تن از ائمه است. در روز چهارشنبه بیان می­کنیم: «السّلام علیکم یا اولیاء‌اللّه السّلام علیکم یا حجج‌اللّه السّلام علیکم یا نوراللّه» انوارالله نمی­گوییم، جمع است، علیکم می­گوییم، نور مفرد است، جمع آن انوار است، ولی می­گوییم «السلام علیکم یا نوراللّه» دلیل این است که «کلّهم نور واحد». این که ما عنوان اولیاء خدا را تبیین می­کنیم، از باب این است که تبیین به جمع بر فرد است، نه جمع بر این که جمع است. لذا آن­ها اولیاء هستند؛ چون متفرقند و هر کدام یک مطلبی دارند.

لذا می­فرماید: «اللَّهُ وَلِیُّ الَّذینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ وَ الَّذینَ کَفَرُوا أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ » اولیاء خودشان را طاغوت قرار دادند، «یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَى الظُّلُماتِ» که این­ها چون کفران نعمت کردند، از نور خارج می­شوند و به ظلمات می­روند. ظلمات یعنی امکان دارد هر کدام با دیگری درگیر شود. پس این بحث عدو این است که دشمنی­ها در درون خودشان است، ولی این طرف دشمنی نیست.

علی ایّ حال، دو جریان کلی است. یک جریان توحید و الهی است و جریان دوّم، جریان شیطان و ابلیس است و همه این­ها در جریان شیطان است. منتها بارها اشاره کرده­ام، ابلیس از سپاهی برخوردار است، قرآن هم می­فرماید: «مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاس»[4] و عمده این سپاه ابلیس هم از جنس ماست، همان طور که هادیان الهی از جنس ما هستند. پس دشمنان الهی و دشمنان بشریت هم از جنس خود ما محسوب می­شوند و لذا این که ما مثلآً نسبت به دشمن دین آن­ها را عدو الله می­نامیم و آن­ها را دشمنان خدا می­گوییم و آن­ها را شیطان و ابلیس اسم­گذاری می­کنیم، دلیلش این است که واقعیت این­ها شیطان و از سپاه شیطانند.

علّت عداوت

در این آیه شریفه بحث این است که «قُلْنَا اهْبِطُوا بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ» بعضی از شما با بعضی از دیگران دشمن می­شوید. چرا دشمنی؟ علّت این «بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ» چیست؟ با این مطالبی که از ابتدای بحث بیان کردیم که عداوت یعنی چه و این عداوت نهایتش حرب است و دو نوع جنگ داریم: حرب سخت افزاری و حرب نرم افزاری، اوّل چیزی که مع‌الأسف به وجود می­آید، این سؤال است که چرا بشر با هم دشمن می­شود؟ دلیلش همان تفکّر است؛ یعنی در بالا که بیان فرمود: «فَأَزَلَّهُمَا الشَّیْطانُ عَنْها»، تبیین به این است که لغزشی که شیطان می­اندازد، اوّلین مسئله لغزش در تفکّر است، تفکّر بشری را به لغزش می­اندازد و وقتی مسلّط به لغزش شد، طبعاً دو جبهه به وجود می­آید، یک عدّه از انسان­ها خواسته یا ناخواسته به واسطه این نوع تفکّر می­شوند، جزء سپاه شیطان می‌شوند و یک عدّه هم که در آن تفکّر الهی «فَاسْتَقِمْ کَما أُمِرْت»‏[5]‏ می­مانند و خود را به پروردگارعالم می­سپارند و محضر هادیان الهی؛ انبیاء عظام، حضرات معصومین و مردان الهی قرار می­گیرند و از آن­ها بهره‌مند می­شوند و به سمت معدن تقوی می­روند، تفکّر این­ها الهی می­ماند. این دو تفکّر در مقابل هم قرار می­گیرند و عداوت از این‌جا شروع می­شود. این که می­فرمایند: «قُلْنَا اهْبِطُوا بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ» دلیل عداوت اینجاست. چطور می‌شود بعضی با بعضی دشمن می­شوند از اینجا شروع می­شود.

اوّلین ابزار عداوت: حرص و طمع

حالا ابزار عداوت چیست که شیطان برای انسان به‌وجود می­آورد؟ این را در روایات و آیات الهی بررسی می­کنیم. هم قرآن می­فرماید و هم روایات شریفه که تفسیر قرآن است از معصوم که به عنوان قرآن ناطق است، تبیین می­فرمایند که دلیل اصلی همان چیزی است که شیطان، ابانا آدم و امّنا حوا را به لغزش کشاند؛ یعنی اوّلین مطلب، زیاده‌خواهی انسان است، حرص. - خیلی مهم است، عزیزان من! این را به ذهنتان بسپارید و روی این کار کنید - انسانی که مع‌الأسف می­بیند دنیا گذراست و می­گذرد، امّا هیچ موقع حرصش تمام نمی­شود.

می­گویند: هارون الرشید هوس کرد یک کسی را که در زمان پیامبر بوده و از لسان پیامبر حدیث شنیده را پیدا کند - این روایت را، هم ما داریم و هم اهل جماعت - گفتند بعید می­دانیم کسی باشد. بیش از 160 سال از رحلت پیامبر گذشته است. گفت حالا ببینید. گشتند، به همه اعلام کردند، دیدند یک پیرمرد بسیار رنجور که وضع بسیار ناجوری دارد و بیش از صد و نود سال سن دارد، ادّعا کرد که من پیامبر را دیده­ام. نمی­توانست راه برود، او را در سبد گذاشتند و در کاخ هارون­الرشید آوردند. هارون سؤال کرد: چه شنیدی؟ گفت: بچّه بودم با پدرم به مسجدالنبی رفتم، یادم نمی­رود، پیامبر در آن­جا این روایت را بیان فرمودند، فرمودند: «یشیب ابن آدم و یشبّ فیه‏ خصلتان‏: الحرص و طول الأمل»[6]‏ فرزندان آدم پیر می­شوند، رو به از بین رفتن می­روند، امّا دو چیز در آن­ها جوان می­شود، حریص بودن و طمعشان. هارون گفت: همین. گفت: بله. گفت: زیبا بود، یک صله­ای به او داد. داشتند او را از کاخ بیرون می­بردند، یک موقعی پیرمرد با آن ضعفش داد زد که من را برگردانید، گفتند: قربان می­گوید من را برگردانید. گفت: بیاید ببینم چه می­گوید. او را پیش هارون بردند، به هارون گفت: این صله­ای که داده­ای - مثلاً صد درهم داده بود-  اولاً هر سال می­دهی یا فقط برای امسال دادی؟ ثانیاً سال دیگر آن را اضافه می­کنی یا همین قدر است؟ هارون­الرشید خندید، گفت: «صدق رسول­اللّه». بعد گفت: من فهمیدم این روایت واقعاً از رسول­الله است. اتّفاقاً وقتی او را از کاخ بیرون می‌بردند، گفت: باشد، هر سال می‌دهم و بیشتر هم می­کنم. از درب کاخ بیرون نرفته، ملک الموت آمد و به هارون گفتند که مرد. هارون خندید.

البته این­ها درس است. خدای متعال می­خواست به امثال هارون اعلان کند دنیاست، حالا چه برای هارون با آن به ظاهر پست و مقام و چه برای ما. این درس برای من و شما هم هست که حرص نزنیم، طمع نکنیم، حریص نباشیم. اتّفاقاً اگر انسان حریص نباشد، در این دنیا آرامش دارد، انسان آرام زندگی می­کند. خیلی­ها مشکلات دارند، امّا دغدغه ندارند. بعضی­ها به صورت ظاهر مشکلاتشان کم است امّا دغدغه­شان زیاد است. انسانی که همه چیز را بداند گذراست، آرام است.

دنیا می­گذرد، به صورت ظاهر خوب یا به صورت ظاهر بد، گرچه خوب و بدی که مع الاسف من و شما می­گوییم. قرآن کریم و مجید الهی بیان فرموده است: «عَسى‏ أَنْ تَکْرَهُوا شَیْئاً وَ هُوَ خَیْرٌ لَکُمْ »[7]‏  یک موقع شما نسبت به چیزی کراهت دارید، امّا آن برای شما خیر است «وَ عَسى‏ أَنْ تُحِبُّوا شَیْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَکُمْ» شما به چیزی عشق می­ورزید محبت می­ورزید، امّا آن برای شما شر است. بالاخره همین خوب و بدها هم می‌گذرد، اگر انسان آرام و متین باشد، عداوت هم به وجود نمی­آید.

ابزار عداوت، دنیا و حرص است. لذا فرمود: «وَ قُلْنا یا آدَمُ اسْکُنْ أَنْتَ وَ زَوْجُکَ الْجَنَّةَ وَ کُلا مِنْها رَغَداً حَیْثُ شِئْتُما» شما دو نفر در این بهشت، هر چه خواستید از این بهشت - «منها» به جنّت برمی­گردد – بخورید، فقط به این درخت نزدیک نشوید. «وَ لا تَقْرَبا هذِهِ الشَّجَرَةَ » پروردگار عالم انذار هم داده است: «فَتَکُونا مِنَ الظَّالِمینَ» به خودتان ظلم می­کنید.

این همه خوراکی­ها هست، می­گوید: مشروب نخور، مرض دارد. می­خواهد مشروب بخورد، فکر می­کند کلاس است. در مهمانی­های مهمی که دارند در عروسی­ها، اول باید بروند یک جایی مشروب سرو کنند و بعد داخل بروند. قرآن می­فرماید: «کُلُوا مِنْ طَیِّباتِ ما رَزَقْناکُم»‏[8] بخورید از آن طیباتی که خدای متعال برای شما رزق قرار داده است. می­گوید: به این مشروب که ام الخبائث است، نزدیک نشو، امّا نزدیک می­شود؛ یعنی «وَ لا تَقْرَبا هذِهِ الشَّجَرَةَ » را به نوعی پروردگار عالم در این دنیا هم به ما بیان فرموده است، به ما هم گفته این کار را نکنید، به این­ها نزدیک نشو، شیطان ما را فریب می­دهد و نزدیک می­شویم.

پس حرص است، حریص بودن به آن چیزی که انسان منع می­شود. اتّفاقاً روایت هم داریم، «الانسان‏ حریص‏ على ما منع»[9] انسان حریص است به آن چیزی که منعش می­کنند. خدای متعال بیان می­فرماید: «وَ أَنْکِحُوا الْأَیامى‏ مِنْکُمْ وَ الصَّالِحینَ مِنْ عِبادِکُمْ وَ إِمائِکُمْ إِنْ یَکُونُوا فُقَراءَ یُغْنِهِمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیم‏»[10]‏ نکاح را برای من و شما قرار داده است، می­فرماید: نگران نباشید، نگران فقر هم نباشید، اگر فقیر باشید، خدا از فضل خودش شما را غنی می­کند. حاضر است به غیر نکاح گناه کند، به چیز دیگری حریص می‌شود.

امیر­المؤمنین است، همه علم در ید قدرت حضرت است، فرمود: «سَلُونِی‏ قَبْلَ‏ أَنْ‏ تَفْقِدُونِی‏»[11]‏. همه­ مطالب به ید امیر­المؤمنین است، علم مطلق خداست. امیر­المؤنین باید بیاید به خاطر من و شما بگوید: چرا شما به دیگری فکر می­کنید، همه­شان یک چیز دارند، حتّی به این تعبیر حضرت مجبور است سبک صحبت را پایین بیاورد. می­گوید: همه­شان یک چیز دارند، چرا چشمت دنبال این خانم است، تو مواظب خودت باش، نفس خودت را کنترل کن، دنبال هوی و هوس و شهوت نباش، چرا دائم حرص می­زنی؟!

بعضی در باب چشمشان حریص می­شوند. البته این‌ها بحث جدایی دارد؛ یعنی این که خودش دارد، ولی دیگری را می­بیند، می­گوید: فلانی چه زندگی دارد! فلانی چقدر قشنگ است! لذا اولین مطلبی هم که باعث عداوت می­شود همین جلوات دنیا است.

تحلیل نفسانی

 در خطبه 192 نهج البلاغه، مولی الموالی می­فرمایند: «فاعتبروا بما کان‏ من‏ فعل‏ اللّه بإبلیس إذ أحبط عمله الطّویل، و جهده الجهید، و کان قد عبد اللّه ستّة آلاف سنة لا یدرى أ من سنّی الدّنیا أم من سنیّ الاخرة عن کبر ساعة واحدة»[12]‏ امیرالمؤمنین می­فرمایند: از کاری که خدا با ابلیس کرد عبرت بگیرید. شیطان دشمنی هایش را تازه شروع کرد. یک دلیل این دشمنی شیطان هم همین حسادت بود. یک دلیل هم اطاعت نکردن بود.

در جلسات بعد بیان می‌کنم که این جنگی که از باب جنگ نرم به وجود می­آید، چگونه است. اگر انسان تحلیلش تحلیل الهی نباشد، تحلیل نفسانی داشته باشد، گرفتار می­شود. شیطان تحلیل نفسانی داشت. گفت: خدای متعال برای چه می­گوید به این سجده کن؟ اولاً که تازه خدا او را خلق کرده، ثانیاً از خاک است. خاک، سرد است، نور هم ندارد. وقتی خدای متعال گفت: برای چه سجده نمی‌کنی؟ گفت: «خَلَقْتَنی‏ مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طین»‏[13]‏ من را از آتش خلق کردی، آتش گرما دارد، بالاخره یک نوری دارد. قدیم، در جنگلی، جایی آتش روشن می­کردند که معلوم شود و نور آتش را استفاده می­کردند. لذا گفت: «خَلَقْتَنی‏ مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طین»‏ من از آتش هستم، او از خاک است.

گاهی ما هم همین‌طور می­گوییم. من که خودم بلدم. این «خَلَقْتَنی‏ مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طین»‏ ما طور دیگری می­شود. اگر فلانی را مسئول بگذارند، می‌گویم: من از او چه کمتر داشتم. ما خودمان را برتر می­دانیم. شیطان هم خودش را برتر می­دانست. ما هم یک نوع دیگری می­گوییم: «خَلَقْتَنی‏ مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طین»‏. می‌گوییم: او چی داشت، من چی دارم. من این‌قدر علم و فلان دارم. چطور می­شود او مثلاً امام جمعه فلان شود، من الشیخ فی الکنج شوم؟! شیطان هم خودش را برتر دانست.

گاهی این برتری انسان را بدبخت می­کند. خیلی مراقب باشیم. یک سمینار علمی از طرف مرکز ملی مقاوم سازی بود که بحث مقاوم سازی در باب زلزله و ... را مطرح می‌کردند. بنده هم یک مطلبی در باب ساختار ساختمانی در اسلام داشتم. قبل از بنده، یکی از آقایان صحبت می­کرد و مقاله‌اش را ارائه می­داد. گفتند: فلانی رفت. گفتم: چرا؟ گفتند: چندین سال به آقای مهندس معروف بود. الان دو سه سالی بود دکترا گرفته بود، مجری اعلام کرده بود: آقای مهندس فلانی! به این آقا برخورده بود. گفته بود: شما خواستید به من اهانت کنید. گرفتار اسم است. وقتی این‌طور شد، من اصلاً بحثم را عوض کردم، گفتم: ببخشید این‌جا بحث علمی است، من هم مقاله‌ام را آورده‌ام و آن را به آقایان می­دهم، ولی می­خواهم بحث اخلاقی کنم.

انسان گرفتار است، گاهی این‌طور می­شود. امیرالمؤمنین می­فرمایند: اگر می‌خواهید به این عداوت‌ها گرفتار نشوید، از کاری که خدا با ابلیس کرد عبرت بگیرید؛ چون عمل او زیاد بود، کارهای او دراز مدت و طولانی بود، «إذ أحبط عمله الطّویل»   عن کبر ساعة واحدة ، و تلاش او طاقت فرسا بود «و جهده الجهید» یا حتّی «جمیل» بیان کردند؛ یعنی خیلی زیبا بود. بعضی می­گویند: ما فلان کردیم، ما خیلی کار کردیم، یک لحظه است . « و کان قد عبد اللّه ستّة آلاف سنة»   شش هزار سال خدا را پرستش کرد. «لا یدرى أ من سنّی الدّنیا» آیا این شش هزار سال، سال‌های دنیایی است معلوم نیست، « أم من سنیّ الاخرة» یا سال‌ها سال‌های آخرتی است. قرآن می­فرماید: یک روز آخرت، پنجاه هزار سال دنیا است «خَمْسینَ أَلْفَ سَنَة»»‏[14]‏. اگر بگوییم شش هزار سال آخرتی عبادت کرد، غوغا می‌شود. یک بنده خدایی مزاح می­کرد می­گفت: کامپیوتر هم می‌سوزد، نمی­تواند حساب کند. امیرالمؤمنین می­فرماید: شش هزار سال، معلوم نیست دنیایی یا آخرتی است.

پس باید عبرت بگیریم. «فَأَزَلَّهُمَا الشَّیْطانُ» شیطان فریب می­دهد، عدو است. حالا ان‌شاءالله ابزار عداوت را در جلسات بعد بیان می‌کنیم که یکی همین حرص و طمعی است که روایت‌های بسیار زیادی در این باب است.

خدایا! به اولیاء، انبیاء و خصیصین درگاهت قسمت می­دهیم، ما در این ارض مستقر شدیم و عداوت ها می­بینیم، با این که خداوند متعال هشدار داده بود، امّا الان ببینید دنیا دنیای خون است، دنیای با این وضعیت و گرفتاری‌ها،  به خاطر این است که بشر انذار و هشدار پروردگار عالم را باور نکرد، به قول امیرالمؤمنین از آن قضیه شیطان، از آن مطالبی که انسان به کجا کشیده می­شود، عبرت نگرفت.

پروردگارا! ما را هشیار و بیدار بفرما.

این را باید یکی از دعاهای همیشگی‌مان قرار بدهیم. هر موقع یادت آمد، دعا کن آنی و کمتر از آنی ما را به خودمان وامگذار. انسان وقتی به خودش واگذار شود، خودش که تصمیم بگیرد، خراب می­کند. جدّی است، این را شوخی نگیریم.

خدایا! آنی و کمتر از آنی ما را به خودمان وامگذار.

عاقبتمان را ختم به خیر بگردان.

« السَّلَامُ عَلَیْکَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ وَ عَلَى الْأَرْوَاحِ الَّتِی حَلَّتْ بِفِنَائِکَ وَ أَنَاخَتْ بِرَحْلِکَ عَلَیْکَ مِنِّی سَلَامُ اللَّهِ أَبَداً مَا بَقِیتُ وَ بَقِیَ اللَّیْلُ وَ النَّهَارُ وَ لَا جَعَلَهُ اللَّهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّی لِزِیَارَتِکُمْ السَّلَامُ عَلَى الْحُسَیْنِ وَ عَلَى عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ وَ عَلَى أَوْلَادِ الْحُسَیْنِ وَ عَلَى أَصْحَابِ الْحُسَیْن‏ »