پیشوای دوستان خدا

قرآن کریم و مجید الهی بالصّراحه بیان می‌فرماید که انتخاب امام از ناحیه پروردگار عالم است و این انتصاب امامت، به صورت جعل دائمی است، «وَ جَعَلْنا مِنْهُمْ أَئِمَّةً»[1].

نبوّت نیز از ناحیه مردم نیست. هیچ أحدی حتّی اهل جماعت بیان نکرده­اند که نبوّت و رسالت از ناحیه مردم است، بلکه تمام ادیان الهی در این مقوله متّفق­القول هستند که نبوّت و رسالت از ناحیه مقدّس باری­تعالی است.

از طرف دیگر، شیعه با توجّه به قرآن کریم و مجید الهی و مبانی­ای که از ناحیه حضرات معصومین(علیهم صلوات المصلّین) و مخصوصاً خود پیامبر عظیم­الشّأن(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) به عنوان صاحب رسالت و صاحب دین، در دست دارد، معتقد است که امامت هم از ناحیه پروردگار عالم است.

یکی از ادلّه­ای که از باب آیات وجود دارد، این است که پروردگار عالم در مورد حضرت ابراهیم خلیل(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) بیان فرمودند: او بعد از ابتلائات بسیار و عالی بیرون آمدن از همه آن امتحانات «فَأَتَمَّهُنَّ»[2]، امام شد. همان­طور که می­بینید در آن‌جا هم عنوان جعل به کار برده شده است «قالَ إِنِّی جاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِماماً».

اگر بخواهیم این بحث را از باب روایی بررسی کنیم، می­توانیم به روایتی اشاره کنیم که حتّی خود اهل جماعت هم آن را نقل کرده­اند و آن این است که ابو­نعیم حافظ، از علمای اهل جماعت، با سند خود از اسلمی روایت می‌کند: پیامبر عظیم­الشّأن، حضرت محمّد مصطفی(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) بیان فرمودند: «إِنَّ اللَّهَ تَعالی عَهِدَ إِلَیَّ فِی عَلِیٍّ عَهْداً فَقُلْتُ یَا رَبِّ بَیِّنْهُ لِی»[3] پروردگار عالم درباره علی(صلوات اللّه و سلامه علیه) از من عهدی گرفت و آن عهد هم این‌گونه بود که فرمود: «اِسمَع إِنَّ عَلِیّاً رَایَةُ الْهُدَى وَ إِمَامُ أَوْلِیَائِی» بشنو، به حقیقت که علی پرچم هدایت و امام و پیشوای اولیاء من است - اولیاء یعنی آن‌هایی که دوست خدایند[4] -

این مطلب از دیدگاه عرفای عظیم­الشّأن دارای بار معنوی بسیار زیادی است که باری­تعالی، حضرت ذوالجلال والاکرام بیان می‌فرمایند: مولی­الموالی(صلوات اللّه و سلامه علیه) امام اولیاء من؛ یعنی پیشوای دوستان من است.

عبادت گریزناپذیر

بشر خواسته یا ناخواسته در عبودیّت است و همیشه حالت بندگی را دارد، «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُون»[5] - جنّ و انس را جز برای عبادت خلق نکردیم - تمام اجنّه و انسان‌ها در عبادت هستند، منتها یا پروردگار عالم یا نفس امّاره خود و یا شیاطین جنّ و انس[6] را عبادت می‌کنند.

در قرآن کریم و مجید الهی، شیطان به عنوان امام اهل فسق و فجور و اهل دنیا بیان شده است[7].

لذا هیچ کس در عالم نیست که در حال عبادت نباشد، حتّی آن‌هایی که ادّعا می­کنند که ما هیچ چیز را نمی‌پرستیم - مثل کمونیست‌ها - دروغ می‌گویند.

در اواخر عمر آیت‌الله العظمی آسیّد ابوالحسن اصفهانی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) که اوایل ظهور کمونیست بود، به ایشان عرضه داشتند که یک عدّه آمده­اند و می‌گویند: ما هیچ چیزی را پرستش نمی‌کنیم. ایشان یک لبخندی زده و فرموده بودند: باید به آن­ها گفت: شما دروغ می‌گویید، شما از زیر چتر عبادت پروردگار عالم خارج شدید، امّا باز هم عبد هستید، منتها یا عبد نفس هستید یا عبد شیطان.

لذا قرآن می‌فرماید: «اللَّهُ وَلِیُّ الَّذینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ»[8] طبیعی است که هر کس، خدا، اولیاء و دوستان خدا، ولیّ و سرپرست او شدند، زیر چتر عبادت پروردگار عالم است امّا «وَ الَّذینَ کَفَرُوا أَوْلِیاؤُهُمُ الطَّاغُوتُ» یک عدّه دیگر هستند که اولیائشان طاغوت است.

طاغوت یعنی طغیان کننده؛ یعنی کسی که بخواهد از زیر چتر عبادت پروردگار عالم بیرون بیاید و طغیان کند، امّا در حقیقت نمی­داند که از این عبادت به عبادت دیگری روی می‌آورد که یا عبادت نفس امّاره است یا عبادت شیاطین دیگر.

پس این کد اصلی را همیشه در ذهن داشته باشید: هیچ‌کس، چه از جنّ و چه از انس، در عالم نیست که عبادت نکند، امّا یا خدا را عبادت می‌کند یا نفس خود را و یا شیطان را. پس به هر حال در عبادت است.

نور مطیعان

در ادامه روایت، پروردگار عالم می‌فرمایند: «وَ نُورُ مَنْ أَطَاعَنِی» مولی­الموالی(علیه الصّلوة و السّلام) نور است، منتها نور کسی که من را عبادت کند - همان­طور که در قرآن نیز آمده: «اللَّهُ وَلِیُّ الَّذینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النُّورِ» -

بدانید هر که طغیان کرد، کور دل می‌شود؛ یعنی چشم قلب او کور می‌شود. چرا بسیاری از افراد، مولی­الموالی(علیه الصّلوة و السّلام) را درک نکردند؟ چون پروردگار عالم می­فرمایند: «وَ نُورُ مَنْ أَطَاعَنِی» و نور است برای آن کسی که من را اطاعت کند. پس معلوم می‌شود برای بعضی‌ نور نیست، بلکه برعکس، آن کسی که کور دل شد حتّی این نور را هم ظلمت می­بیند - این مطلب در روایتی که از اهل جماعت هم نقل شده و در حلیه الاولیاء موجود است، وجود دارد -

لذا این­طور نیست که بگوییم همه، امیرالمؤمنین(صلوات اللّه و سلامه علیه) را نور دیدند. اگر همه، امیرالمؤمنین(صلوات اللّه و سلامه علیه) را نور می­دیدند و متّفق­القول می­شدند، دیگر اصلاً اختلافی پیش نمی­آمد. پس برای آن‌هایی که خدا را اطاعت نمی­کنند، برعکس هم می‌شود؛ یعنی شاید نور الهی را ظلمت ببینند چون دیگر کور می­شوند و یا به تعبیر دیگر از نور گریزان می‌شوند، مانند خفّاش که از نور گریزان است.

کلمه الله

«وَ هُوَ الْکَلِمَةُ الَّتِی أَلْزَمْتُهَا الْمُتَّقِینَ» - کلمه متّقین در این­جا مهم است - مولی­الموالی(علیه الصّلوة و السّلام) کلمه­ای است - آن هم کلمه الهیّه­ای که در قرآن هم بیان می­فرمایند: «کَلِمَةُ اللَّهِ هِیَ الْعُلْیا»[9] - که من او را ملازم اهل تقوا قرار دادم؛ چون تنها متّقین هستند که درک می‌کنند. این کلمه چه کلمه­ای است؟[10]

پروردگار عالم می‌فرمایند: «وَ هُوَ الْکَلِمَةُ الَّتِی أَلْزَمْتُهَا الْمُتَّقِینَ» اصلاً کلمة من اوست؛ یعنی مولی­الموالی(علیه الصّلوة و السّلام) این خصوصیّت را دارند. پس امام دارای این خصوصیّت است؛ چون مظهر امامت، مولی­الموالی(علیه الصّلوة و السّلام) هستند[11].

پس وقتی مولی­الموالی(علیه الصّلوة و السّلام) که مظهر امامت است، کلمه است، همة امام کلمه می­شود، در حالی که این کلمه، امام هم هست؛ چون فرمود: «وَ إِمَامُ أَوْلِیَائِی».

حبّ و بغض

در ادامه بیان می­فرمایند: «مَنْ أَحَبَّهُ أَحَبَّنِی وَ مَنْ أَبْغَضَهُ فَقَدْ أَبْغَضَنِی» هر کس محبّت او (یعنی محبّت امام؛ چون فرمود: «إِمَامُ أَوْلِیَائِی») را داشته باشد، محبّت من را دارد.

این که بیان شد اگر ما بخواهیم خداشناس شویم، تنها راه آن، امام است، از همین نکات گرفته می­شود. پس کسی به خودی خود خداشناس نمی‌شود مگر از طریق امام. گرچه اصل اوّلیه، خود حضرت حق است امّا شناخت اصل اوّلیه با استفاده از آن اصول ثانویّه (معاد، نبوّت، امامت و عدل)، فقط یک راه دارد و آن راه، امام است.

اصلاً حبّ به پروردگار عالم در دل کسی نیست و دروغ می‌گوید کسی که بگوید من خدا را دوست دارم إلّا به این ‌که حبّ مولی­الموالی(صلوات اللّه و سلامه علیه) را در دل داشته باشد. این مطلب دقیقاً مطابق فرمایش پروردگار عالم است - چون این حدیث، یک حدیث قدسی­ است - که می­فرمایند: «مَنْ أَحَبَّهُ أَحَبَّنِی» هر کس به او محبّت کرد و او را دوست داشت، من را دوست داشته­ است. «وَ مَنْ أَبْغَضَهُ فَقَدْ أَبْغَضَنِی» و طبیعی است مبغض او هم مبغض من است.

اولیاء الهی نکته­ای را می‌گویند که من این هدیه آن­ها را به شما می­دهم، می­گویند: کسی نمی­تواند بگوید که من مستقیم با خدا دشمنی دارم. اگر کسی این را بگوید، دروغ گفته است. در اصل خودش نمی­داند امّا اگر ضمیر او شکافته شود، مشخّص می­شود که بغض به مولی­الموالی(صلوات اللّه و سلامه علیه) دارد.

اصلاً در مرحله نخست بغض به پروردگار عالم، در دل کسی به وجود نمی‌آید إلّا به این ‌که بغض مولی­الموالی(صلوات اللّه و سلامه علیه) یعنی بغض نور خدا در دل او وجود داشته باشد. عرض کردیم که خداوند فرموده: «اللَّهُ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ»[12] خدا نور آسمان‌ها و زمین را قرار داد، نفرمود: «اللَّهُ هُوَ نُورُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ» - که در این مطلب هم نکته است -

به هر حال هر کس با نور خدا مخالفت کند، بغض پروردگار عالم را خواهد داشت.

بستر بندگی

در ادامه بیان می‌فرمایند: «فَبَشِّرْهُ بِذَلِکَ» این حرف­هایی را که بیان کردم، به او بشارت بده. «فَجَاءَ عَلِیٌّ فَبَشَّرَهُ بِذَلِکَ» مولی­الموالی(صلوات اللّه و سلامه علیه) آمدند و حضرت به او بشارت دادند.

بعد مولی­الموالی(صلوات اللّه و سلامه علیه) عرضه داشتند: «فَقَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَنَا عَبْدُ اللَّهِ» یا رسول الله! من بنده خدا هستم.

این بندگی خداست که هر چیزی در مصداق آن به وجود می­آید و حتّی نور الهی امامت هم در بندگی خدا به وجود می‌آید. بیان شد که حتّی اگر از خود پیامبر عظیم­الشّأن(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) هم سؤال کنید که شرافت شما چیست؟ نمی‌فرمایند: شرافت من به این است که رسول شدم یا این‌ که خاتم‌‌الانبیاء هستم، گرچه آن‌ها هم شرافت هست امّا شرافت اصلی، این­ها نیست. می­فرمایند: شرافت من به این است که عبد هستم، «عَبدُهُ وَ رَسُولُهُ».

پس تمام این‌ها در بستر بندگی است، مولی­الموالی(صلوات اللّه و سلامه علیه) هم می‌فرمایند: «أَنَا عَبْدُ اللَّهِ وَ فِی قَبْضَتِهِ» من بنده خدا و در ید قدرت خدا هستم؛ چون بنده خدا همیشه در قبضه پروردگار عالم است.

گناه، عذابِ گناه

حضرت در این­جا یک دستورالعمل به همه می­دهند و آن این است که خود گناه ما، عامل عذاب است.

ایشان می­فرمایند: «فَإِنْ یُعَذِّبْنِی فَبِذَنْبِی» اگر تو مرا عذاب کنی، معلوم است من خودم گناه کردم.

بدانید خود گناه، عذاب است. هر که مبتلا به گناه شد؛ یعنی دچار عذاب شده است و دیگر نیاز ندارد که بعد از گناه، عذاب بیاید؛ چون همین بس که خود گناه، انسان را از مقام عبودیّت و از آن مقام أعلی و احسن («لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ فی‏ أَحْسَنِ تَقْویم»[13]) پایین می‌کشد. لذا خود همین بزگترین عذاب است - در این نکته تأمّل فرمایید -

پس درد بزرگ همین است که هر کس مبتلا به گناه شد، یعنی در عذاب است و باید بگوید: عجب اشتباهی کردم، دستی دستی خودم را در عذاب انداختم!

صاحب ولایت

«وَ إِنْ یُتِمَّ الَّذِی بَشَّرَنِی بِهِ فَاللَّهُ أَوْلَى بِی» و اگر پروردگار عالم این­چنین به من عنایت کرد و به من بشارت داد، او أولی به من است. یعنی من هیچ موقع مغرور نمی‌شوم.

انبیاء، معصومین(علیهم صلوات المصلّین) و اولیاء الهی که به مقام تالی­تلو معصوم می­رسند، هیچ موقع خود را از مکر شیطان در امان نمی­بینند و دائم، به خصوص در دل شب در فغان هستند که نکند یک لحظه شیطان نزدیک آن­ها شود.

آن­ها ولو یک لحظه خود را چیزی نمی­دانند و تنها حضرت حقّ را صاحب ولایت می­دانند؛ یعنی اولیاء الله که خود، ولیّ شدند، صاحب ولایت را خدا می‌دانند. لذا ید آن‌ها ید خدا و عین آن‌ها عین خدا می‌شود.

مرد الهی و عارف بزرگوار، آیت‌الله حق‌شناس (اعلی اللّه مقامه الشّریف) که خدا ایشان را رحمت کند، می‌فرمودند: موقعی اشک آیت‌الله ‌العظمی شاه­آبادی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) روی دستم افتاد، من آن را به عنوان تبرّک بر پیشانی، صورت و چشمانم مالیدم. از آن لحظه به بعد، هم ذهن قوی پیدا کردم، هم چشمم سوی خوبی پیدا کرد و هم حافظه­ام را هیچ­وقت از دست ندادم و همیشه مطالب را در ذهن داشتم.

معلوم است، اگر انسان ولیّ خدا شود، دیگر عین او عین­الله می‌شود؛ چون خودش را هیچ می­داند. در این­جا هم همین‌طور است، می‌فرمایند: «فَاللَّهُ أَوْلَى بِی».

امام و مأموم مبتلا

پیامبر(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) دعا کردند و فرمودند: «قَالَ قُلْتُ اللَّهُمَّ أَجْلِ [أَجِلَ‏] قَلْبَهُ وَ اجْعَلْ رَبِیعَهُ الْإِیمَانَ» خدایا! قلب او را روشن کن و او را بهار ایمان قرار بده و پروردگار عالم خطاب کرد: «فَقَالَ اللَّهُ تَعَالَى قَدْ فَعَلْتُ بِهِ ذَلِکَ».

پروردگار عالم نفرمودند: من این دعای تو را مستجاب کردم؛ چون «اِستَجَبتُه» نیست، بلکه فرمودند: «فَعَلْتُ» یعنی دعایت مستجاب شده و قرار داده شده است.

بعد خطاب فرمودند: من بلای بیشتری را برای او قرار می­دهم «ثُمَّ إِنَّهُ رَفَعَ إِلَیَّ أَنَّهُ سَیَخُصُّهُ مِنَ الْبَلَاءِ بِشَیْ‏ءٍ لَمْ یَخُصَّ بِهِ أَحَداً مِنْ أَصْحَابِی». در مورد حضرت ابراهیم(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) هم داشتیم که فرمودند: «وَ إِذِ ابْتَلى‏ إِبْراهیمَ رَبُّهُ بِکَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ» او را به امتحانات قوی مبتلا کردم. پس امام معصوم هم امتحان می­شود و امتحان او امتحانی قوی هم هست.

حضرت عرضه داشتند: «فَقُلْتُ یَا رَبِّ أَخِی وَ صَاحِبِی» او برادر و جانشین من است؛ به تعبیر عامیانه، یعنی نمی‌شود این کار را نکنی؟

پروردگار عالم فرمودند: «إِنَّ هَذَا شَیْ‏ءٌ قَدْ سَبَقَ إِنَّهُ مُبْتَلًى وَ مُبْتَلًى بِهِ» این بلاها و قضاهایی است که حتمی است («قَدْ سَبَقَ» یعنی از قبل بیان شده است). «إِنَّهُ مُبْتَلًى» او باید با این ابتلائات شدید مواجه شود، «وَ مُبْتَلًى بِهِ» و مردم هم به­واسطه‌ چنین امامی در ابتلا و امتحان هستند.

لذا هر امامی که انتخاب شود دچار ابتلا خواهد شد و هم امام و هم مأموم، هر دو مبتلا هستند.