حَرَم یا حُرُم، کدام صحیح است؟ 

از جمله بزرگوارانی که در این روایت، حَرَم خواندند، شیخ طوسی در مبسوط، شهید اوّل در لمعه و در غایه المرام، مرحوم کاشف، مرحوم فاضل هندی و مرحوم مقدّس اردبیلی1 هستند. همه این بزرگواران بیان کردند که حَرَم است و منظور از آن مکّه مکرّمه است و آن‌جا را بلد الحرام می‌گویند. فقط صاحب جواهر فرمودند که باید احتمالاً همان حُرُم باشد؛ یعنی همان عدّه‌الشّهوری که در قرآن هم بیان شده، «إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فی‏ کِتابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ مِنْها أَرْبَعَةٌ حُرُم‏»[1].

ما بیان می‌کنیم اگر بخواهیم جمع بگیریم، جمعش همین است  که چون در قرآن هم حُرُم آمده و هم حَرَم، هر دو را می‌شود تبیین کرد. در این که ثلث اضافه می‌شود، ظاهر امر این است که همه آقایان قبول کردند. مشکل در این نیست که ثلث اضافه شده، با این که یک روایت بوده، امّا همه قبول کردند، مشکل سر این است که کدامیک از حُرُم یا حَرم صحیح است.

پس ما از این اختلاف نظر، یک چیز مسلّم به دست می‌آوریم و آن مسلّم، اضافه شدن دیه است که هر دو گروه بیان می­کنند. منتها حَرَم و حُرُم خواندند و شک پیدا می­شود که کدام صحیح است؟ 

صاحب شرایع0 می‌فرمایند: ما راجع به این قضیه نصی نداریم و نمی‌توانیم آن را بپذیریم. البته اگر ملاک فرمایش ایشان این است که ما نصی نداریم که بگوید این حَرَم است، معلوم است که غیر از این روایت، روایت دیگری نداریم، اگر ملاک همین روایت است، از این روایت، این مطلب را می‌فهمیم که اینجا واقعاً اجماع حقیقی صورت گرفته، چون همه قبول دارند که باید ثلث دیه بر دیه اضافه شود. امّا اگر منظور این است که قرآن حُرُم را بیان کرده، قرآن بلدالحرام را هم بیان کرده است. پس هیچ اشکالی در این نیست. اگر کسی إن‌قلت آورد که ما چنین چیزی نداریم، می‌گوییم: بلدالحرام در قرآن هم هست.

پس نکته‌ای که حضرات بیان فرمودند این است که ثلث اضافه شدن اشکال ندارد و دلیل آن هم همان حرمت‌شکنی است.

فرضاً اگر کسی شخص دیگری را بزند و او شکایت کند و شهود هم بیاورد که او مرا زده و بگوید: ضمن این که او مرا زده، در ملأ عام هم ‌زده که به من اهانت و جسارت شود و در کنار آن فحاشی هم کرده است؛ یعنی حرف‌های رکیک و نامناسبی زده که باعث شود حد بخورد، مثلاً او ولد چنین است. می‌گویند: این مقدار دیه، برای جراحاتی می‌شود که وارد کرده و این‌مقدار شلاق هم به خاطر فحش‌های رکیکی که زده اضافه می‌شود.

در این‌جا هم همین‌طور است، می‌گوییم: این‌ مقدار اضافه شدن دیه به خاطر ماه حرام است و اگر در مکه مکرّمه بود، این مقدار هم به خاطر بلدالحرام اضافه می‌شود.

پس آیا حَرَم را بگیریم، یا حُرُم، یا جمع کنیم که احتیاط بر این قضیه باشد؟ صورت ظاهر این است که یک طرف را بگیریم کفایت می‌کند، چون طبیعی است که بالاخره حضرت یک طرف را بیان کردند، یا حُرُم را بیان فرموده‌اند، یا حَرَم را. دو چیز را بیان نکردند، برداشت ما دو چیز شده است. منتها چون نمی‌دانیم که حضرت کدام را بیان کردند و می‌خواهیم مبنای ما بر این باشد که قول معصوم8 را هم رعایت کرده باشیم، این دو را جمع می‌کنیم. آیات هم چیزی را به ما نشان نمی‌دهد که بخواهیم چه در ماه حرام و چه در بلدالحرام، دیه را اضافه کنیم. فقط آیه فرموده: «إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فی‏ کِتابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ مِنْها أَرْبَعَةٌ حُرُم‏»[2] و در جای دیگر هم حَرَم را فرموده است. پس به نظر می‌رسد که جمع هر دو اصحّ است. این دیگر عنوان بحث عقلی است. انسان از باب عقلی جمع بین این دو را می‌گیرد؛ یعنی اتّفاقاً براساس این که نمی‌دانیم مولا کدام را تبیین فرموده است و اختلاف در این‌جا هست، جمع می‌کنیم و این از نظرات دیگر اصحّ هست.

حال که جمع کردیم، جایی که بین آقایان اختلاف افتاده که می‌فرمایند: اگر جمع را پذیرفتیم، ثلث بدهیم یا دو ثلث بدهیم؟ بیان می‌کنیم باید دو ثلث ترجیح باشد؛ یعنی وقتی در بلدالحرام و در ماه حرام، قتلی صورت گرفت، دو ثلث به دیه اضافه می‌شود؛ چون اصل را هم بر این گذاشتیم که اصلاً این ثلث اضافه شدن، به واسطه دیه نیست، بلکه به واسطه حرمت‌شکنی است.

«وصلّی اللّهُ عَلی سَیِدِنا محمّد وَ آله الأَطهار الأَبرار»