بسمه تعالی

دویست و سی و یکمین جلسه درس اخلاق حضرت آیت‌الله قرهی(مدّ ظلّه العالی)

با موضوع : خیر حقیقی، در همنشینی با علمای ربّانی نهفته شده است

چهارشنبه 13 دی ماه 1391، در محل مهدیه القائم المنتظر(عج) برگزار شد.

کلید واژه انسان شدن!

پروردگار عالم اگر به کسی، دین داد و او را دیندار کرد، در حقیقت او را به یک خیر با عظمت رسانده است! آنقدر این مطلب مهم است که بیان کردند: پروردگار عالم به هر کس که بخواهد خیر بدهد، سینه­اش را نسبت به اسلام و دین فراخ می­گرداند.

مباحثی را راجع به خیر داشتیم و عرض کردیم: خیر و نیکی این نیست که تصوّر کنیم دنیا باید به رویمان باز شود و مُلک، وسیله نقلیّه و شغل آن چنانی داشته باشیم؛ بلکه حسب روایات شریفه اکثر مواردی که تبیین به خیر می­گردد، نکاتی است که انسان را به اوج انسانیّت و آن مقام خلافت اللّهی می­رساند و روح تقوا و روح دین در او زنده می­شود تا جایی که بنده خدا عبد می­گردد و اگر این­طور شد؛ یعنی در حقیقت او به خیر رسیده است.

وجود مقدّس خاتم الأنبیاء، حضرت محمّد مصطفی(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) در روایتی بسیار زیبا بیان می­فرمایند: «أَنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْراً شَرَحَ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ»[1].

در ابتدا، مجدّداً به آن کد مهمّی که در این جلسات عرض کردم، اشاره می­کنم و آن این که همه حضرات معصصومین(علیهم صلوات المصلّین) وقتی می­خواهند بگویند خدا به چه کسی خیر می­دهد، این­گونه بیان می­کنند: «إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَیْراً»؛ یعنی همه عبد را تبیین فرمودند؛ لذا این بنده بودن، رمز و کلید است.

پس کلید انسان شدن، بندگی است و اگر عبد بشوی، انسان می­شوی. اگر خاطر شریفتان باشد، عرض کردم یک روایت داریم که مولی الموالی(علیه الصّلوة و السّلام) فرمودند[2]: مردم، سه گروه هستند: یک عدّه به ترس از جهنّم عبادت می­کنند که اینان مانند غلامانند. یک عدّه هم به طمع جنّت عبادت می­کنند که این­ها تجّارند. امّا یک عدّه دیگر احرارند. عرض کردیم منظور حضرت از احرار این است که از دنیا حرّند و برای خدا عبدند.

مثل حرّ که ابی­عبدالله(علیه الصّلوة و السّلام) در روز عاشورا به او فرمودند: مادرت، به حقّ، اسمت را حرّ گذاشت. منظور حضرت این است که او از دنیا آزاد بود. نه این که بگوییم چون حضرت فرمودند: «فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْأَحْرَار»؛ پس انسان نباید بنده باشد، بلکه منظور از عبادت آزادگان، آزادی از دنیا هستند و إلّا آن­ها عبدالله و بنده خدا هستند.

لذا این بندگی خدا، کلید واژه و کد اساسی است. عزیزم! اگر عبد شدیم، همه چیز مرحمت می­شود امّا تا عبد نشویم، اصلاً نمی­فهمیم چه خبر است. در این زمینه یک روایتی داریم که به فضل الهی عرض خواهم کرد، مفهوم آن، این است: آنجا که دیگرخدا نخواهد کسی عبد باشد، ولو موعظه انبیاء و بهترین مطالب هم بیان شود، وقتی بیان می­شود، گوش می­دهد امّا حقیقتاً سمیع نیست و شنوای حقیقی نیست.

دیندار شدن؛ لطف و عطای الهی است!

امّا در این­جا می­فرمایند: «أَنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْراً شَرَحَ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ» اگر خداوند برای بنده­­ای اراده خیر کند، سینه­اش را برای اسلام فراخ می­کند و به او شرح صدر می­دهد.

در ادامه می­فرماید: «فَإِذَا أَعْطَاهُ ذَلِکَ» یعنی وقتی این نعمت به او عطا شد، پس معلوم می­شود دینداری، عطای الهی است. عزیزان! این را بدانیم که کسی که دیندار بود، لطف خدا شامل او شده است که دیندار است.

در مورد لطف خدا و عطای الهی هم دو مطلب است، یکی این که بدانیم هبه خداست امّا دیگری این است که بفهمیم خودمان نیستیم، یک موقع فکر نکنیم که خودمان موفّق به دینداری شده­ایم، بلکه این، لطف خدا و عطای ذوالجلال و الاکرام و محبّت پروردگار عالم بوده که ما را دیندار کرده است.

عزیز دلم! اگر با این دید نگاه کنیم، دیگر این که بیان کردیم بعضی تصوّر می­کنند خودشان کسی شده­اند؛ به وجود نمی­آید. بارها عرض کردیم و از بس مهم است باز هم عرض می­کنیم که هر کس ولو به لحظه­ای تصوّر کند کسی شده است، همان لحظه، لحظه سقوط اوست!

قرارگیری نقطه سفید در قلب و رفتن به سمت حقّ خواهی

لذا در این­جا به زیبایی می­فرمایند: «أَنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْراً شَرَحَ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ» هر گاه خداوند برای بنده­ای اراده خیر کند، سینه­اش را برای اسلام فراخ می­کند و شرح صدر به او می­دهد تا دین را بفهمد. منتها این، برای خودش نیست، پس یک موقع فکر نکند که من دیندار شدم و موفق هستم. بلکه طبق ادامه روایت که می­فرماید: «فَإِذَا أَعْطَاهُ ذلِکَ» یعنی این دینداری، عطا و لطف و محبّتی از ناحیه ذوالجلال و الاکرام است؛ پس تصور نکن خودت هستی! بلکه خدا تو را دوست دارد، خدا تو را می‌خواهد و خدا تو را می‌طلبد. با یک نقطه سفید شروع می‌شود و یک موقع تحوّلی در انسان ایجاد می‌شود.

اتّفاقاً وجود حضرت صادق ‌القول و الفعل، امام جعفر صادق(صلوات اللّه و سلامه علیه) در یک روایتی از وجود مقدّس پیامبر عظیم‌الشّأن، محمّد مصطفی(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) بیان می‌فرمایند: «إِذَا أَرَادَ اللَّهُ بِعَبْدٍ خَیْراً نَکَتَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَةً بَیْضَاءَ»[3]اگر خدا اراده کند به بنده‌اش - پس عبد، کدواژه شد - خیر دهد، یک نقطه سفید در قلبش قرار می‌دهد. «فَجَالَ الْقَلْبُ یَطْلُبُ الْحَقَّ» پس قلبش به طرف حق‌خواهی می‌رود. یعنی خدا می‌خواهد به بنده­اش بگوید: این لطف من است.

شروط مسلمان تمام عیار

پس در این‌جا هم که فرمودند: «أَنَّ اللَّهَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَیْراً شَرَحَ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ فَإِذَا أَعْطَاهُ ذلِکَ»؛ یکی این است که خدا عطا می‌کند؛ یعنی یک وقت فکر نکن خودت هستی و یک معنای دیگر که عرفای الهی بیان می‌کنند، این است که عطای ذوالجلال و ‌الإکرام و هبه الهی، همیشگی است؛ یعنی وقتی پروردگار عالم دست تو را گرفت و ورود داد؛ معلوم است دیگر از این‌جا به بعد، خودی نمی‌بینند که بخواهند بگویند ما هستیم! چرا؟

چون در ادامه می‌‌فرمایند: «فَإِذَا أَعْطَاهُ ذَلِکَ أَنْطَقَ‏ لِسَانَهُ بِالْحَقِّ» زبانش را به حقّ می‌گشاید، یعنی دیگر از آن‌جا به بعد لطف خدا شامل حال او شده و خداوند یک زبان حقّ‌گو به او مرحمت می‌کند! «وَ عَقَدَ قَلْبَهُ عَلَیْهِ فَعَمِلَ بِهِ» قلبش هم بر آن اسلام گره می‌خورد و عمل می‌کند، یعنی عالم عامل می‌شود.

چقدر زیبا تبیین فرمودند که «فَإِذَا جَمَعَ اللَّهُ لَهُ ذَلِکَ تَمَّ لَهُ إِسْلَامُهُ» وقتی این‌طور شود و خدا این‌ها را در وجودش گردآوری کرد، معلوم است اسلامش را تمام کرده و به کمال و اوج می‌رسد. پس چنین کسی مسلمانی‌اش تمام است.

پس یکی از مطالبی که انسان می‌خواهد ببیند در خیر هست یا خیر، این است که ببیند عشقش به دینداری، عشقش به احکام دین، عشقش به اوامر پروردگار عالم و دوری جستنش از نواهی، چگونه است. آن‌وقت معلوم است جدّاً این اسلام برایش به وجود آمده یا خیر.

حاج آقا مجتبی(اعلی اللّه مقامه الشّریف)؛ از دنیا بریده، ولی بین مردم، نه عزلت نشین!

اولیاء خدا این‌طور می‌شوند که عشق به دینداری دارند. علمای ربّانی بزرگوار، مثل مرحوم حاج آقا مجتبی تهرانی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) از دنیا بریده ولی بین مردم هستند. سال 61 یا 62 دقیق بود که خود ایشان فرمودند: امام، آن امام العارفین(اعلی اللّه مقامه الشّریف) به من فرمودند: ما می‌خواهیم شما هم جزء شورای نگهبان باشید، گفتم: اگر امر است، چشم و إلّا اگر اجازه بفرمایید من به مباحث علمی بپردازم و با جوان‌ها باشم. این­طور بود که ایشان بنده صالح خدا بودند.

ایشان علیرغم آن که می‌توانستند به ظاهر در قم اوج بگیرند، ولی می­دانستند آن اوج حقیقی این‌جاست که عامل بشود برای فایده رساندن به مردم، نه آن ظواهر.

لذا ایشان یک زاهدی نبودند که عزلت‌نشین باشند، بلکه از شاگردان مبرّز امام(اعلی اللّه مقامه الشّریف) بودند و می‌توانستند منصب بگیرند و حتّی امام(اعلی اللّه مقامه الشّریف) هم به ایشان، شورای نگهبان را پیشنهاد داده بودند امّا خودشان فرمودند: عرضه داشتم: اگر امر است، بحث جداست امّا اگر به اختیار است، اجازه بفرمایید من در این زمینه کار کنم.

وقتی خداوند به بندگانش لطف کند، همین­گونه می­شوند. جلسات ایشان هم جلسات معنوی بود، چون سینه‌اشان برای اسلام فراخ گردیده بود، «شَرَحَ صَدْرَهُ لِلْإِسْلَامِ»؛ لذا معلوم است، جلساتشان اثرگذار می‌شود. چون کسی که بنده خدا شد، دیگر لسانش حقّ­گو خواهد شد، «أَنْطَقَ‏ لِسَانَهُ بِالْحَقِّ».

عاملی با بیش از هشتاد درصد اثرگذاری برای دینداری!

در امالی شیخ طوسی(اعلی اللّه مقامه الشّریف)، آن شیخ الطّائفه است که بیان می‌کند: «عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: قِیلَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ، أَیُّ الْجُلَسَاءِ خَیْرٌ قَالَ: مَنْ ذَکَّرَکُمْ بِاللَّهِ رُؤْیَتُهُ»[4] یا رسول الله! بهترین همنشینان چه کسانی‌اند - راجع به خیر و بهترین­ها داریم صحبت می‌کنیم - ؟

عزیز دلم! اگر می‌خواهی در حصن حصین باشی، یکی از مطالب این است که باید همنشین خوب انتخاب کنی، همنشینی که تو را به یاد خدا بیندازد، نه همنشینی که وسوسه‌ات کند، گرفتارت کند، به شبهه‌ات بیندازد و نهایتاً بیچاره‌ات کند. همنشین خوب بسیار مهم است.

آیت الله العظمی بهاءالدّینی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) فرمودند: برای محبّین و کسانی که می­خواهند دین­دار باشند؛ بیش از هشتاد درصد هم­نشینی مؤثّر است. چون امثال من که ضعف ایمان دارند، اگر خدای ناکرده با یک همنشین بد بنشینند، به مرور اثر می­گذارد. چون عالم، عالم اثر و مؤثّر است. لذا عزیزدلم! عامل مؤثّر برای دینداری و متخلّق شدن به اخلاق الهی، بیش از هشتاد درصد، همنشین است؛ اگر همنشین خوب داشتی، اثرگذار خواهد بود.

بهترین همنشین کیست؟

«یَا رَسُولَ اللَّهِ، أَیُّ الْجُلَسَاءِ خَیْرٌ قَالَ: مَنْ ذَکَّرَکُمْ بِاللَّهِ رُؤْیَتُهُ» پرسیدند: یا رسول الله! بهترین همنشینان چه کسانی‌اند؟ حضرت فرمودند: آن کسی که نگاه به او، یاد خدا را در دل شما زنده کند!

مردان خدا مثل حاج آقا مجتبی؛ آن بهجت القلوب، آیت‌الله العظمی بهجت؛ ابوالعرفا، آیت‌الله العظمی ادیب؛ آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی؛ آن کنز خفیّ الهی، آیت‌الله مولوی قندهاری؛ علّامه آسیّد محمّدحسین حسینی طهرانی؛ آیت‌الله حقّ­شناس؛ آقا معلّم دامغانی؛ حاج آقای حلوایی، آیت‌الله دزفولی، حاج میرزا علی اصغر صفّار هرندی؛ امام العارفین، حضرت امام؛ شهید چمران؛ آشیخ جعفر مجتهدی(اعلی اللّه مقامهم اجمعین) و امثالهم - که بنده به شخصه آن­ها را دیده بودم - این­طور بودند.

نگاه به این مردان الهی، روح انسان را جلا می­داد و حال انسان تغییر می­کرد. با همنشینی با آن­ها، انسان بالجد می­فهمید که حالش متغیّر می­شود، روح تقوا در انسان زنده می­شود و دیگر از گناه بدش می­آید و حال خوبی پیدا می­کند.

پس عزیزم! اگر می­خواهی شرح صدر برای اسلام پیدا کنی، همنشین خوب پیدا کن. حال، همنشین خوب چه کسی است؟

این سؤال از پیامبر اکرم (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) پرسیده شد که «یَا رَسُولَ اللَّهِ، أَیُّ الْجُلَسَاءِ خَیْرٌ» بهترین همنشینان چه کسانی هستند؟ «قَالَ: مَنْ ذَکَّرَکُمْ بِاللَّهِ رُؤْیَتُهُ» حضرت نیز فرمودند: آن که تا او را ببینید، یاد خدا در دلتان زنده ­شود.

جدّی این­طور است و با دیدن اولیاء الهی، یاد خدا در دل انسان زنده می­شود. امام (اعلی اللّه مقامه الشّریف) که خود امام العارفین بودند، یک مواقعی برای اوتاد الهی مثل آقا معلّم دامغانی(اعلی اللّه مقامه الشّریف)، دلشان تنگ می­شد و به حاج سیّد احمد آقا می­گفتند: ببینید اگر وقت دارند و می­توانند، به تهران بیایند تا ما در خدمتشان باشیم. خود امام (اعلی اللّه مقامه الشّریف) که متّصل است، وقتی جمال این­ها را می­دید آرام می­شد! کما این­که آن­ها هم بالتبع وقتی امام (اعلی اللّه مقامه الشّریف) را می­دیدند، آرام می­شدند.

مورد بعدی که حضرت برای همنشین خوب می­فرمایند، این است: «وَ زَادَکُمْ فِی عِلْمِکُمْ» آن که وقتی با او همنشینی کردی، بر علمت بیفزاید و مدام به تو مطلب بدهد تا وقتت تلف نشود.

مبغوض ترین مردم نزد خداوند!

عزیزدلم! بارها عرض کردم که این روایت را باید الگوی زندگی خود قرار بدهیم که خاتم رسل، محمّد مصطفی(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) فرمودند: «أبغضُ النّاس عند اللّه تبارک و تعالی جِیفَةٌ باللَّیل، بَطّالٌ بالنَّهارِ»مبغوض­ترین مردم نزد پروردگار عالم کسی است که شب مانند مردار باشد و روزش را هم به بطالت بگذراند.

اگر بخواهیم «بَطّالٌ بالنَّهارِ» نباشیم؛ باید همیشه از خود بپرسیم: امروز کدام معرفتی را کسب کردیم که نسبت به دیروز بیشتر باشد؟!

مورد دوم هم «جِیفَةٌ باللَّیل» است، دقّت کنید که حضرت نفرمودند: «و نائم فی اللیل» و شب را بخوابد، بلکه فرمودند شب مانند مردار باشد. لذا شب­خیزی و بندگی خدا و عبادت در دل شب این­قدر مهم است. البته سخت است امّا به خاطر همین سختی­اش است که این­قدر اثرگذار خواهد بود. لذا انسان باید به بستر و به آن خواب شیرین پشت پا بزند، بلند شود و در خلوت دو رکعت نماز برای خدا بخواند و با خدا مناجات کند. این نکته، نکته بسیار بسیار عالی و زیبایی است.

زمان غبطه ملائکه به انسان!

یک موقعی به همراه مرد الهی، آقا معلّم دامغانی (اعلی اللّه مقامه الشّریف) در محضر مبارک امام(اعلی اللّه مقامه الشّریف) بودیم، ایشان نصیحتی فرمودند که شیخ ما (یعنی وجود نازنین آیت­الله العظمی شاه­آبادی(اعلی اللّه مقامه الشّریف)) گفت و دیدیم این­گونه هست که وقتی کسی در دل شب قیام می­کند، ملائکه به او غبطه می­خورند و می­گویند: ای خدا! کاش ما به جای این انسان بودیم!

مگر ملائکه خودشان دائم به ذکر و تسبیح و تقدیس پروردگار عالم مشغول نیستند؟! چه خبر است در قیام انسان در دل شب که ملائکه­الله به او غبطه می­خورند و می­گویند: کاش به جای این انسان بودیم؟! لذا ما اگر شیرینی این عبادت­ها را می­دانستیم و می­چشیدیم، دیگر آن را با هیچ چیزی عوض نمی­کردیم.

زینب کبری(علیه الصّلوة و السّلام) در روز عاشورا خیلی مصیبت دیدند، دائم نگران بودند و مدام شهدا را می­آوردند، در تل زینبیه هم که آن مطالب را دیدند، بعد هم آتش زدن خیمه‌ها و معجر کشیدن از سر دختران اتّفاق افتاد و ایشان به دنبال اطفال به این طرف و آن طرف می­دویدند ...

زینب چه سازد ای خدا! با این عیال در به در؟ زینب چه سازد ای خدا! با کوکان بی پـــدر؟

ایشان این همه مصائب دیدند و بسیار خسته بودند، بالاخره یک انسان هستند، آن هم جنس لطیف زنانه که فرق می­کند، امّا زین العابدین، امام العارفین، سیّد‌السّاجدین(علیه الصّلوة و السّلام) فرمودند: دیدم عمّه جانم، نیمه شب نماز شب می­خواند امّا چون دیگر طاقت نداشتند و بدنشان خسته بود، نشسته می‌خواندند. لذا آن­ها در همه حال با خدا هستند و در دل شب با همه خستگی با خدا مناجات می­کنند، آن‌ها اثر این مناجات­ها را می­فهمند و اصلاً خستگی برایشان معنا ندارد. تا بحث اتّصال به خدا پیش می­آید، «فَإِذا فَرَغْتَ فَانْصَبْ»[5] به خدا متّصل می­شوند.

لذا فرمودند: مبغوض­ترین انسان در نزد خدا «جِیفَةٌ باللَّیل» است. عرب بادیه‌نشین معمولاً جیفه را به سگی که می­مرد و تا مدّتها در صحرا می­افتاد و اطراف را بو می­گرفت؛ می­گویند. اصلاً بدترین بوها برای سگ یا خوکی است که بعد از مردن، جنازه‌اش را لاشخورها و درندگان نخورند و مدّتی بماند که دیگر باد می­کند و می­ترکد.

می­فرمایند: کسی که شب قیام نکند و دو رکعت نماز شب نخواند، جیفه است. نمی‌گویند: مبغوض­ترین فرد، آن کسی است که شب را در خواب باشد، میّت یعنی مرده هم نمی­گویند، بلکه می­گویند: مرده‌ای که مدّت‌ها مانده، باد کرده، ترکیده و بوی گندش همه جا را گرفته است!

یکی دیگر هم که «بَطّالٌ بالنَّهارِ» بود. آیا در هر روز نسبت به روز قبل، یک مطلب معرفتی به علممان اضافه می­شود یا خیر؟

بهره گیری از دنیا منتها برای آخرت!

لذا می­فرمایند برو با کسانی همنشینی کن که نگاهشان تو را یاد خدا بیندازد و «وَ زَادَکُمْ فِی عِلْمِکُمْ مَنْطِقُهُ»، تا لب به سخن می­گوشایند، به علم شما افزوده می­شود و باب معرفتی­تان اضافه می­شود و یک مطلب جدید می­گیرید.

همین که انسان در محضر اولیاء خدا می­نشیند، می­بیند که مدام نکته و علم از لسان مبارکشان می­آید. وقتی قلب مرکز تقوا شد، این­­گونه می­شود. یادمان نرود آن روایت را که فرمود: هرکسی که چهل شبانه‌روز خودش را برای پروردگار عالم خالص کند، حکمت از قلبش به زبان جاری می­شود.

مورد سوم از خصایص بهترین همنشین هم این است: «وَ ذَکَّرَکُمْ بِالْآخِرَةِ عَمَلُهُ» عمل او هم باعث می­شود به یاد آخرت بیافتید؛ یعنی انسان به ظاهر در دنیا هست، مثل همین حاج آقا مجتبی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) که در بازار و در بین مردم درس می­دادند امّا وجود این‌ها انسان را به یاد خدا و آخرت می­اندازد.

یا مانند آیت‌الله حق‌شناس(اعلی اللّه مقامه الشّریف) که به قول مرحوم ابوی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) می­فرمودند: «حق‌شناس و ما ادراک الحق‌شناس»! این‌ها شمع‌هایی بودند که جوان‌ها دور این‌ها چون پروانه می­چرخیدند و جمع می­شدند، این‌ها برای جوان‌های عزیز و مردم، حصن حصین بودند که مدام یاد خدا و آخرت را در دلشان زنده می­کردند و به علمشان اضافه می­شد، در دنیا بودند و زندگی می­کردند امّا «أَلْهاکُمُ التَّکاثُرُ»[6] نمی­شدند، «الَّذِی جَمَعَ مالًا وَ عَدَّدَهُ‏»[7] نمی­شدند، چون می­دانستند انسان باید از دنیا برای آخرت استفاده ­کند.

آدرس معدن تقوا!

معلوم می­شود اگر انسان بخواهد به خیر هم برسد، باید با این خیرها بنشیند. وقتی جوان‌ها بیان می­کنند: چه کنیم؟ می­گویم: دنبال دوست و رفیق و همنشین خوب بگرد، دنبال جایی بگرد که دلت را صیقل بدهند و تقوا را به تو مرحمت کنند.

این روایت شریف هم یادتان نرود که عرض کردم خوب است انسان دائم در ذهنش مرور کند که پیامبر(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) فرمودند: «لِکُلِّ شَیْ‏ءٍ مَعْدِنٌ»[8] برای هر چیزی، معدنی است؛ معدن ذغال‌سنگ داریم، معدن طلا داریم، معدن فیروزه داریم؛ به هر حال هرچیزی معدن و یک جایگاه اصلی دارد که این‌ها از آن بیرون می­آید.

حالا که می­خواهم تقوا به دست بیاورم کجا بروم؟ سراغ معدنش برو امّا معدن تقوا کجاست؟ آدرس معدن تقوا را بدهید. «مَعْدِنُ التَّقْوَى قُلُوبُ الْعَارِفِین‏» می­فرمایند: معدن تقوا، قلب‌های عرفا است؛یعنی برو با آن‌ها همنشینی کن.

یعنی همین روایت شریف که می­فرماید بهترین همنشینان چه کسانی هستند: «أَیُّ الْجُلَسَاءِ خَیْرٌ قَالَ: مَنْ ذَکَّرَکُمْ بِاللَّهِ رُؤْیَتُهُ، وَ زَادَکُمْ فِی عِلْمِکُمْ مَنْطِقُهُ، وَ ذَکَّرَکُمْ بِالْآخِرَةِ عَمَلُهُ». لذا خیر این نیست که پنج هزارت، ده هزار بشود، ده هزارت، صد هزار بشود و ... .

بهترین امور از لسان پیامبر اکرم(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) چیست؟

عزیز دلم! همنشین خوب است که در آن لحظات حسّاس تو را نجات می­دهد؛ چون بدعت‌ها زیاد است و در این بین، اوست که می­تواند به تو بگوید بهترین امور چیست؟ بدترین کارها چیست؟ لذا اوست که انسان را از این بدعت­ها نجات می­دهد.

پیامبر عظیم الشأن محمّد مصطفی(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) فرمودند : «خَیْرَ الْأُمُورِ عَزَائِمُهَا وَ شَرَّ الْأُمُورِ مُحْدَثَاتُهَا»^[9] بهترین کارها این است که انسان فرائض و واجبات الهی را انجام دهد.

ما چقدر در واجبات قوی هستیم؟! بگذاید یک نکته­ای را که اولیاء گفتند، پرده­بردای کنم و یک نسخه بدهم. می­دنید چرا برای شب­خیزی موفّق نمی­شویم - با این که وقتی روایات را می­خوانند و حال عرفا را بیان می­کنند که اولیاء خدا در دل شب آن حال­های خوش را داشتند؛ تصمیم می­گیریم که بلند شویم امّا نمی­توانیم - ؟ چون در انجام فرائض، کسل هستیم.

طناب محکم شیطان برای چه کسی بود؟

چه کنیم بتوانیم شب­خیزی داشته باشیم؟ می­دانید نسخه­اش چیست؟ عزیز دلم! ببین نسبت به واجبات چقدر تقیّد دارید. الآن وقت نماز شد، نماز برای تو مهم­تر است یا کارت؟ الآن که خودت هم می­فهمی این لقمه یا این وام شبهه­ناک است، آن را استفاده می­کنی یا خیر؟! یا وقتی می­فهمی این ماشین دولتی است که در اختیار تو گذاشتند و می­دانی شرعاً درست نیست که با آن کار شخصی انجام دهی، با آن این طرف و آن طرف می­روی، یا خیر؟! لذا وقتی خودت می­فهمی مطلبی شبهه­ناک است، آیا آنجا مقیّد به دین هستی یا خیر؟!

شیخ الفقها، شیخنا انصاری(اعلی اللّه مقامه الشّریف) صاحب مکاسب و رسائل، وقتی خانمشان می­خواست وضع حمل کند، هیچ چیزی در خانه نداشت. مادر خانمشان آمده بود، ماما هم آمده بود و ایشان هیچ نداشتند که پذیرایی کنند و برای اموراتی که پیش می­آید، خرج کنند. این در حالی بود که وجوهات زیادی در دستشان بود و یک مجتهد و صاحب اختیار هم بودند. آخر صدای همسرش در آمد که زشت است، کاری کن امّا ایشان به هیچ عنوان دست به وجوهات نزدند.

فردا یکی از شاگردان ایشان می­گوید: آقا! من در خواب شیطان را دیدم که یک سری طناب­های ریز و درشت داشت. یکی از طناب­های او قطر عجیبی داشت و بسیار محکم بود ولی پاره شده بود - درست است، شیطان وقتی بخواهد یک کسی که فحول شده و یک انسان قوی است و روح قوی­ای دارد، فریب دهد، باید یک طناب محکمی هم داشته باشد – گفتم: چطور طناب به این محکمی پاره شده است؟ با عصبانیبت گفت: این مال شیخ مرتضی بود که من نتوانستم کاری کنم و او پاره کرد. گفتم: طناب من کجاست؟ گفت: تو که طناب نمی­خواهی، تو خودت داری به دنبال من می­آیی.

طناب برای آن­هایی است که کمی مقاومت می­کنند، ما - امثال خودم را عرض می­کنم - خودمان با او می­رویم و حتّی گاهی هم جزء سپاهش می­شویم، همان­طور که قرآن فرمود: «مِنَ الْجِنَّةِ وَ النَّاس‏» یعنی ناس هم سپاه شیطان می­شوند.

گفت: آقا! چه کرده بودید؟ فرمودند: دیشب همسرم وسوسه­ام می­کرد که آبرویمان در خطر است، من دارم وضع حمل می­کنم، بالاخره یک چیزی باید داشته باشیم امّا من قبول نکردم. یک مواقعی هم می­گفتم: من که اختیار دارم می­شود کمی از این اختیارات استفاده کنم امّا باز هم مقاومت کردم.

راه دوری از بدعت ها

پس عزیزم! چرا مانند این بزرگان نیستیم و به شب­خیزی موفّق نمی­شویم؟ چون به فرائض اهمیّت نمی­دهیم، چرا به فرائض نمی­دهیم؟ چون هوی و هوس بر ما غلبه پیدا می­کند.

عزیز دلم ! اگر کسی می­خواهد شب­خیز باشد، نسخه­اش این است که ببیند در امور واجبات دین چگونه است، «خَیْرَ الْأُمُورِ عَزَائِمُهَا وَ شَرَّ الْأُمُورِ مُحْدَثَاتُهَا». شاید کسی بدعت بگذارد، ما هم گاهی بدعت­ها را نمی­فهمیم، چه کنیم که از این بدعت­ها دور شویم؟

یک راه دوری از بدعت­ها همین است که محضر این عالمان ربّانی برویم. من امشب دیدم به مناسبت درگذشت این مرد بزرگوار، آیت­الله حاج آقا مجتبی تهرانی (اعلی اللّه مقامه الشّریف) این بهترین مطلب است که بدانیم همنشینی با این بزرگان، خیر حقیقی است.

إن­شاءالله روح با عظمت آیت­الله حاج آقا مجتبی تهرانی (اعلی اللّه مقامه الشّریف) و علمای عظیم­الشّأن دیگر مثل آیت­الله حقّ­شناس و آیت­الله العظمی بهجت، آیت­الله العظمی اراکی (اعلی اللّه مقامهم اجمعین) و ... از همه ما شاد باشد و ناظر بر مجلس باشند و بر ماعنایتی کنند.

چرا حتماً باید با این علمای روحانی و عالمان برجسته همنشینی کنیم؟ چون همان­طور که پیامبر (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) فرمودند: باید با کسی همنشینی کنیم که تا نگاهش کردیم، به یاد خدا بیافتیم و نشستن با آن­ها به علم ما بیفزاید و وقتی با او همنشینی می­کنیم، عمل او ما را به یاد آخرت بیندازد. بهترین امور هم این است که انسان واجبات را انجام دهد و بدترین شر هم بدعت است که برای دوری از آن­ها، باید با عالمان ربّانی بنشینیم.

چه شد که آیت الله حقّ شناس(اعلی اللّه مقامه الشّریف) هنوز به کربلا نرفته، برگشتند؟!

به همین علّت است که پیامبر عظیم­الشّأن، محمّد مصطفی(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) فرمودند: «فَضْلُ الْعَالِمِ عَلَى الْعَابِدِ سَبْعِینَ دَرَجَةً»[10] فضل عالم نسبت به عابد، هفتاد درجه است. بعضی به ظاهر زاهدند و عزلت نشین هستند. امّا امثال آیت­الله حقّ­شناس و آیت­الله آقا مجتبی تهرانی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) عزلت­نشین نبودند و عمر خود را برای تربیت جوانان گذاشتند.

یکی از اوتاد به ما محبّت داشتند و برای دیدن ما آمده بودند. ایشان بیان کردند: آیت­الله حقّ­شناس(اعلی اللّه مقامه الشّریف) سال 42 به عتبات عالیات رفتند. آن موقع هم زیارت عتبات حدّاقل یک ماهه بود و قصد می­کردند ده روز کربلا، ده روز نجف و ده روز کاظمین و سامراء می­ماندند. امّا ایشان رفتند و یک هفته‌ای آمدند. تعجّب کردیم. به منزل ایشان رفتیم، گفتیم: آقا! چطور شد شما نرفته برگشتید و یک هفته‌ای آمدید؟!

ایشان فرمودند: وقتی من رفتم و به کربلا وارد شدم، همان شب اوّل در عالم رؤیا دیدم که دارم وارد حرم می‌شوم. وجود مقدّس ابی‌عبدالله، حضرت حسین­بن­علی(صلوات اللّه و سلامه علیه) را دیدم. حضرت تا من را دیدند، بدو بدو از پلّه­هایی کنار حرم بالا رفتند. من هم سمتشان رفتم، گفتم: آقا! کجا می‌روید؟! من به زیارت شما آمدم. آقا با یک حالت تشر گفتند، من از دست تو فرار می‌کنم. گفتم: آقا! من چه خلافی کردم؟ فرمودند: تو طلبه‌ها و جوان‌ها را‌ رها کردی و پیش من آمدی؟! آن‌ها به تو نیاز دارند. متوجّه شدم مثل این که آقا به این مطلب اهمّیّت می‌دهند، لذا سریع یک روز، دو روز، به زیارت حضرات رفتم و آمدم.

این است دیگر، این اولیاء نمی­ر‌وند که عزلت‌نشینی کنند و چنین عالمی است که هفتاد درجه افضل است از آن عابدی که عزلت‌نشین است!

علّت برتری عالم بر عابد

حالا دقّت بفرماید که این برتری هفتاد درجه­ای عالم بر عباد چگونه است، پیامبر عظیم‌الشّأن(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) می‌فرمایند: «بَیْنَ کُلِّ دَرَجَتَیْنِ حُضْرُ الْفَرَسِ سَبْعِینَ عَاماً»[11]الله اکبر! چه روایتی است! می‌فرمایند: بین این درجه و درجه دیگر، به اندازه این که یک اسب تندرو هفتاد سال بدود، فاصله است!!!

حضرت متوجّه می‌شوند که شاید کسی تعجّب می‌کند، لذا می‌فرمایند: می‌دانید چرا؟ «وَ ذَلِکَ أَنَّ الشَّیْطَانَ یَضَعُ الْبِدْعَةَ لِلنَّاسِ فَیُبْصِرُهَا الْعَالِمُ فَیَنْهَى عَنْهَا». فرمودند: علّت این برتری برای این است که شیطان در میان مردم بدعتی را می‌گذارد امّا آن عالم الهی، به آن پی می‌برد، بصیر است، می‌فهمد و مردم را از آن نهی می‌کند.

امّا عابد چه؟ «وَ الْعَابِدُ مُقْبِلٌ عَلَى عِبَادَتِهِ لَا یَتَوَجَّهُ لَهَا» عابد فقط سرگرم و مشغول به عبادت خودش است و به بدعت توجّهی ندارد، برای چه؟ چون نمی‌شناسد.

خیلی‌ها در زمان ابی‌عبدالله(علیه الصّلوة و السّلام) بودند که گفتند: ما کاری به این کارها نداریم. خودمان می‌نشینیم عبادتان را می‌کنیم، چه می‌خواهد یزید حاکم باشد و چه می‌خواهد وجود نازنین ابی‌عبدالله(علیه الصّلوة و السّلام) حاکم باشد، ما می‌خواهیم بندگی خدا را بکنیم، حالا به این که چه کسی حاکم باشد، چه کار داریم؟! اصلاً نباید در این دعواها وارد شویم.

لذا چنین کسی نمی فهمد و بدعت‌گذاری را متوجّه نیست. امّا عالم می‌فهمد، در حالی که عابد اصلاً شناخت ندارد. لذا برای همین است که بهترین خیرها این است که همنشین خوب داشته باشی تا تو را از بدعت­ها دور کند.

ثلمه ای جبران ناپذیر برای اسلام!

عرض کردیم طبق روایت، خیر این است که خدا به انسان برای اسلام شرح صدر بدهد. حال چه کنیم شرح صدر بیابیم؟ همنشینی با این علمای ربّانی که انسان را یاد خدا می‌اندازند. مثل حاج آقا مجتبی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) که خدا ایشان را رحمت کند.

حاج آقا مجتبی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) فردی بودند که به موقع هم از نظام دفاع هم می‌کردند، ایشان هم حامی امام راحل بودند و شاگرد امام راحل بودند و هم از امام المسلمین (مدّ ظلّه العالی) حمایت می­کردند. مردان الهی این­گونه هستند.

حیف است! وقتی می‌گویند فلان عالم از دنیا رفت، انسان تازه می‌فهمد چه کسی را از دست داده است. واقعاً ثلمه‌ای جبران‌ناپذیر در اسلام به وجود می‌آید[12]. تا بیاید کسی پیدا شود و چنین جمعی را تربیت کند، مدّتی طول می­کشد و این، خیلی صدمه دارد.

آقا معلّم دامغانی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) می‌فرمودند: وقتی با امام (اعلی اللّه مقامه الشّریف) بودیم، می­دیدم که ایشان دائم در دعاهایشان می‌گفتند: خدایا! از عمر ما بگیر و به عمر به آقای بروجردی بده، چون ایشان رأس هستند. بعد هم برای آیت‌الله العظمی شاه‌آبادی (اعلی اللّه مقامه الشّریف) این­چنین دعا می­کردند و ایشان اوّل کسی بودند که تا اسم آقای شاه‌آبادی (اعلی اللّه مقامه الشّریف) را جلوی ایشان می‌آوردند و یا خودشان بر زبان می­آوردند، می­فرمودند: «روحی له الفداء»، چون این‌ها هستند که ما می‌فهمیم.

لذا با از دست دادن این علمای ربّانی، ثلمه­ای در اسلام به وجود می­آید که جبران­ناپذیر است و صدمه می‌خورد.

شب اربعین است. قضیّه کربلا هم برای این به وجود آمد که مردم نمی­دانستند با چه کسی همنشینی کنند. لذا با بدعت‌گذاران همنشینی کردند و گرفتار شدند.

امّا فردا چه اربعینی است؟! زینب می‌آید، امّا چه زینبی! زینب درد کشیده! زینب قدخمیده! به کربلا رسیده ...

«السّلام علیک یا اباعبداللّه (علیه الصّلوة و السّلام)»