بسمه تعالی

دویست و نودمین جلسه درس اخلاق حضرت آیت‌الله قرهی(مدّ ظلّه العالی)

با موضوع : مراقبه

(یک واعظ درونی مدام باید به ما بگوید:

هر چه خوبی است از خداست و هر چی بدی است از خودمان است)

(02/07/93)

در محل مهدیه القائم المنتظر(عج) برگزار شد.

در مرقومه ذیل مشروح بیانات نورانی معظّمٌ له، برای علاقمندان به رشته تحریر در آمده است:

مراقبه در اعمال خیر!

بیان کردیم: انسان باید بالجد بداند که هم ذوالجلال و الاکرام، مراقب اوست و هم عالم، از جمله اعضاء و جوارح خود انسان که روایت آن بیان شد.

تفاوت این دو مراقب هم این است که مراقب اوّل، مراقب لطیف، مراقب رحیم و مراقب با جود و کرم است، عیب انسان را می‌پوشاند و ستّار العیوب است؛ امّا مراقب­های دیگر حتّی اعضاء و جوارح خود انسان، ولو این‌جا هم شهادت ندهند، فردای قیامت، علیه انسان شهادت می­دهند. یعنی مراقبینی هستند که اعمال انسان را ضبط می­کنند و بعد علیه انسان شهادت می­دهند.

لذا اگر انسان در این مطلب، خوب تأمّل کند، در این دنیا حتّی به خودش هم اعتماد نمی­کند! چون هم در بیرون، دشمن دارد و هم دشمن‌ترین دشمن‌ها را در درون دارد «أَعْدَى عَدُوِّکَ نَفْسُکَ‏ الَّتِی‏ بَیْنَ‏ جَنْبَیْک‏»^[1]. آن که من را فریب می­دهد و امروز دنیا و ما فیهای آن و جلوات آن را به رخ من می­کشد و من را به دنیا و گناه دعوت می­کند. امّا فردا او، اوّل مدّعی است و این اعضاء و جوارحی که با او گناه کردند و به صورت ظاهر لذّت بردند، دشمن من می­شوند. لذا این لذّت گذرا که به نامردی اعضاء و جوارح ختم می‌شود که علیه خود انسان شهادت می­دهند، ارزش ندارد. لذا انسان در همین مطالب، مواظب است.

این‌که می­خوانیم که در زمان نبیّ مکرّم، خاتم رسل، محمّد مصطفی(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم)، بعضی از صحابه، ریگ­های ریزی در دهان می­گذاشتند که اگر می­خواستند حرف بزنند، آن‌ها حرکت کنند تا به تعبیری مز مزه کنند که چه می­خواهند بگویند. چون می­ترسیدند این زبان - که بیان می­شود زبان سرخ، سر سبز می­دهد بر باد - فردای قیامت علیه‌شان شهادت ­دهد و به آن اعتماد نداشتند.

لذا اولیاء خدا، عرفای عظیم‌الشّأن و متخلّقین به اخلاق الهی قائل به این هستند که یکی از خصوصیّات عبد حقیقی باید این باشد که هرگز به هیچ چیز، جز لطف و پروردگار عالم، ولو افعال و کردار خودشان هم اعتماد نداشته باشند. چون اولیاء خدا می­گویند: یکی از انواع انحراف، این است که صورت ظاهر اعضاء و جوارح گناه نمی­کنند، امّا در اصل، گناهی می­کنند که شاید از بعضی گناه­ها، بدتر باشد و تو را فریب ­دهد. مثلاً با دستت صدقه دادی که صدقه، ضلّ و سایه است و ترفع البلاء است، امّا بعد از آن، فخر بفروشی!

عرفا، نکته‌بین هستند. آیت‌الله العظمی بهاءالدّینی (اعلی اللّه مقامه الشّریف) نکته­ای را در مورد این روایت که می­فرماید: اگر دست راستت صدقه داد، دست چپت نفهمد، می­فرمودند که نکته خیلی عجیبی است. می‌فرمودند: معنی این روایت، می­تواند این باشد که این دست، حتّی در عمل خیر، خیلی احساس نکند کاری کرده که آن دست هم خبر نداشته باشد. و إلّا معمول آن، این است که تمام اعضاء وجوارحی که متعلّق به من هستند، از هم باخبر هستند. مگر می­شود من دست در جیبم بکنم و دست دیگرم نداند؟! این، صورت ظاهر مسئله است، امّا موضوع، این است که آن‌قدر مراقب باش که حتّی به عمل خیرت اعتماد نکن.

لذا در مراقبه، علاوه بر این که باید مراقب باشی که با اعضاء و جوارحت که فردای قیامت، علیه تو شهادت می­دهند، گناه نکنی که هیچ! باید حتّی به اعمال خیری هم که اعضاء و جوارحت انجام می­دهند، اعتماد نکنی؛ یعنی باید فقط اعتماد به ذوالجلال و الاکرام، آن هم به لطف پروردگار عالم داشته باشی. «عاملنا بفضلک و لا تعاملنا بعدلک یا کریم».

سه خصلتی که مؤمن به آن، محتاج است

وجود مقدّس حضرت جواد الائمّه(صلوات اللّه و سلامه علیه) روایتی دارند که به مناسبت شهادت آن امام همام، از آن، بهره می‌بریم. حضرت در این روایت نکته­ای را بیان می­فرمایند که بسیار عالی است. می­فرمایند: «المؤمنُ یَحتاجُ إلى تَوفیقٍ مِن اللّه ِ ، و واعِظٍ مِن نَفسِهِ ، و قَبولٍ مِمَّن یَنصَحُهُ»^[2]. مؤمن در هر حالی احتیاج به سه خصلت دارد:

1. توفیق از جانب خدا

« تَوفیقٍ مِن اللّه »، یعنی باید بداند اگر عمل خوبی هم انجام می­دهد، به خاطر خودش نیست، بلکه توفیقی از جانب خداست، «وَ مَا تَوْفِیقِی إِلاَّ بِاللّه»^[3]. ما هم باید این مطلب را تمرین کنیم و آن‌قدر مراقب باشیم که دائم به خودمان تذکار بدهیم.

اصل مراقبه، در تذکار دائمی است

سلطان العارفین، آیت‌الله العظمی ملّا فتحعلی سلطان‌آبادی(اعلی اللّه مقامه الشّریف)، آن آیت عظمی می­فرمایند: اصل مراقبه، در تذکار است. یعنی اگر می‌خواهی مراقبه داشته باشی، مدام به خودت تذکر بده و یادآوری کن. آن‌قدر بگو که ملکه وجودیت بشود.

عندالاولیاء، حتّی عادت، چیز بدی نیست. البته اگر عادت به عمل زشت بود، چیز بدی است. امّا مثلاً اگر انسان، عادت کرد که تا اسم حضرات معصومین(علیهم صلوات المصلّین) را شنید، ناخودآگاه صلوات بر محمّد و آل محمّد(صلوات اللّه و سلامه علیهم اجمعین) بفرستد، این عادت، عادت خوبی است. درست است که این کار او، حسب عادت است، امّا خوب است.

گاهی سؤال پیش می­آید: اگر در یک جایی شنیدیم که دارند صلوات می­فرستند و می­گویند: برای سلامتی ... صلوات، امّا نفهمیدیم برای سلامتی چه کسی می‌گویند، فقط شنیدیم همه دارند صلوات می­فرستند و ما هم حسب عادت، صلوات فرستادیم، آیا کار ما درست است؟! شاید برای یک ضد انقلاب یا دشمن ولایت و ... صلوات فرستاده باشند! باید گفت: چرا غلط باشد؟! شما لفظی را شنیدید که عنوان درود بر محمد و آل محمد(صلوات اللّه و سلامه علیهم اجمعین) است و حالا کار ندارید برای چه کسی دارند می‌گویند و شما هم به پیامبر و آلش درود فرستادید.

لذا سلطان‌العارفین، آیت‌الله العظمی ملّافتحعلی سلطان‌آبادی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) می­فرمایند: اصل مراقبه این است که مدام به خود تذکار دهی و یادآوری ­کنی. پس انسان باید دائم به خودش بگوید: این عمل خیر برای من نیست؛ چون اعضاء و جوارح برای من نیست. ضمناً توفیق این عمل خیر هم برای من نبوده، بلکه پروردگار عالم مرحمت کرده است «وَ مَا تَوْفِیقِی إِلاَّ بِاللّه».

اگر واقعاً این را بدانیم و ملکه وجودی‌مان شود که همه توفیقات از جانب خداست، معلوم است دیگر به عجب، گرفتار نمی‌شویم. اولیاء می­گویند: بالاترین گناه مؤمنین، عجب است و به همین خاطر، ظنّ به اکبر و عجب، عند الاولیاء، مطلبی است که خیلی از آن، ناراحت هستند و مواظب هستند که نکند فکر کنند برتر از دیگران شدند.

مراقبه اولیاء خدا

لذا وقتی در دعا می‌گوییم: «إلهی لاتکلنی إلی نفسی طرفة عین ابداً»، معنایش، برای امثال من، این است که نکند یک لحظه رهایم کنی؛ چون اگر رها بشوم، گناه می­کنم و این اعضاء و جوارح را در استخدام گناه درمی‌آورم و در آن راه، خرجش می­کنم. امّا عرفای عظیم‌الشّأن با این دعا می­خواهند بگویند: یک موقع من را به حال خودم واگذار نکنی که فکر کنم اعمالم از ناحیه من است و احساس کنم که این، من هستم که دارم این عمل را انجام می­دهم؛ چون این عجب، یک گرفتاری و گناه بزرگی در بین گناهان کبیره است - شما می‌توانید به بحث عجب در حدیث اربعین امام راحل عظیم‌الشّأن مراجعه کنید که عجیب تکان‌دهنده است! -

لذا وقتی عنوان عجب به وجود می­آید، اولیاء خدا می­ترسند، می­لرزند و وحشت دارند که نکند من که دو عمل صالح انجام دادم، فکر کنم بهتر از دیگران هستم. چون ای بسا آن کسی که یک عمر گناه می­کند، در یک لحظه، تحوّلی در او ایجاد شود و اوج بگیرد، ولی آن که عمل صالحی دارد، فکر کند این توفیق برای خودش است و در آن، باقی بماند!

آن پروردگاری که بیان کردیم همیشه مراقب است، این­قدر در مراقبه، عنایت دارد و لطف می­کند که نه تنها گناهان فردی را که قبلاً گناه می‌کرده، به رخش نمی­کشد و توبه او را می‌پذیرد، بلکه می­فرماید: «یُبَدِّلُ اللّه ُ سَیِّئاتِهِمْ حَسَنَاتٍ»^[4]! یعنی تمام گناهان او را به حسنات تبدیل می‌کند.

مگر می­شود که کسی، یک عمر گناه کند، حالا همه آن گناهان، تبدیل به حسنه شود؟! ما درک نمی­کنیم یعنی چه! وقتی توبه کردیم، نه تنها پاکش می­کند، بلکه می­گوید: چقدر گناه کرده بودی، یک؟ دو؟ ده؟ صد؟ هزار؟ - یک عمر، گناه کردیم و دیگر حسابش از دستمان در رفته - حالا همه آن­ها را تبدیل به حسنات می­کنم!

 اگر یک مقدار تأمّل کنیم، می‌بینیم این، دیگر واقعاً خیلی عجیب و غریب است! جود و کرمش تا کجاست؟! گاهی انسان در خانه کریم می­رود، امّا او، «اکرم الاکرمین» است و هر چه گناه کردی، تبدیل به حسنه می­کند!

لذا مراقبه عرفا، این است که می­گویند: من می­ترسم آن شخص گناه‌کار توبه کند، جلو برود و اوج بگیرد و من هنوز مانده باشم و فکر کنم این، عمل من است! لذا اولیاء خدا بعد از این که مراقبه می­کنند که گناه نکنند، از آن‌جا به بعد، دیگر مراقبه می­کنند که نکند بگویند: این عمل صالح، برای من است، «وَ مَا تَوْفِیقِی إِلاَّ بِاللّه».

لذا نکته­ای را بیان کنم که خیلی جالب و زیبا است! خدا آیت‌الله مولوی قندهاری(اعلی اللّه مقامه الشّریف)، آن کنز خفیّ الهی را رحمت کند. یکی از اعاظم به مشهد آمده بودند و به دیدن آقا رفتند. بنده هم به همراه ایشان رفتم. آقا از ایشان خیلی استقبال کردند. بعد آن مرد بزرگوار و الهی(رحمة اللّه علیه) گفتند: آقا! من دوست دارم شما به من یک ذکر بگویید. با هم تعارفاتی کردند و بعد آقا فرمودند: حالا که امر می­فرمایید عرض می­کنم، شما زیاد بگویید: «وَ مَا تَوْفِیقِی إِلاَّ بِاللّه» و مدام به این ذکر، مشغول باشید.

بنده با یکی از آقایان و همچنین حاج شیخ علی خسروی - که الآن هستند و خدا حفظشان کند - در آن‌جا بودیم. آقا بعد از این که این ذکر را به آن مرد الهی بیان کردند و حتّی به عدد مخصوص هم گفتند - که حالا آن عدد را بیان نمی‌کنم - ، به ما فرمودند: شما نگویید!

من تعجّب کردم و با خود گفتم: ذکر، ذکر است، چرا ما ذکر به این قشنگی را نگوییم؟! آقا در آن جلسه چیزی نفرمودند. امّا خیلی جالب است، بعد از مدّتی که مجدّداً به مشهد رفتیم، آیت‌الله مولوی قندهاری(اعلی اللّه مقامه الشّریف) فرمودند: آن روز خیلی مِن مِن می­کردی و در درون خودت می‌گفتی: بپرسم یا نپرسم - جالب این است که دقیقاً همین­طور بود و انصافاً خیلی دوست داشتم که بپرسم - ، ولی اگر می­پرسیدی، می­گفتم. حالا من خودم می­گویم، آقاجان! آن مرد الهی، مراحلی را طی کرده و در مرحله بالای مراقبه هست و فقط باید برای این که لحظه­ای غفلت نکند - که این‌طور هم نمی‌شد؛ چون ایشان مراقبه عجیبی داشتند - این ذکر « وَ مَا تَوْفِیقِی إِلاَّ بِاللّه تبارک و تعالی» را به همان عدد مخصوصی که برای ایشان بیان کردم، بگوید.

لذا این که بدانیم توفیقات انجام اعمال خیر هم از جانب خداست، از مراقبه است. یک موقع کسی مراقبه می­کند که با این دست، با این چشم و ... گناه نکند، امّا باید دانست که مراقبه مراحل بالایی هم دارد و اولیاء خدا هم تا آخر عمر مراقبه دارند، امّا این مراقبه کجا و آن مراقبه کجا؟! البته آن­ها هم از همین مراقبه اوّلیّه به آن‌جا رسیدند.

1. واعظی در درون

لذا وجود مقدّس حضرت جواد الائمه(صلوات اللّه و سلامه علیه) عنوان احتیاج دائمی مؤمن را بر این سه چیز قرار می­دهند که اوّلین مورد آن، « تَوفیقٍ مِن اللّه ِ  عزّوجلّ» است. مسئله دوّم که باز هم به مراقبه برمی­گردد، این است که حضرت می­فرمایند:

« و واعِظٍ مِن نَفسِهِ »، یک واعظی از درون خودش داشته باشد. این مطلب اتّفاقاً از آن مراقبه­های دائمی است.

با یکی از اولیاء خدا(اعلی اللّه مقامه الشّریف) (همین بزرگواری که از آیت‌الله مولوی قندهاری(اعلی اللّه مقامه الشّریف) ذکر گرفتند) به حرم حضرت ثامن‌الحجج(صلوات اللّه و سلامه علیه) رفتیم. بنده عرض کردم: آقا! من می‌روم تجدید وضو می‌کنم، شما بروید تا من بیایم. من فقط می­خواستم وضو بگیرم، امّا ایشان فکر کرده بود که من می­خواهم به بیت­الخلاء هم بروم. من وضو گرفتم و سریع آمدم، دیدم ایشان نزدیک ضریح دارد خیلی راحت با امام رضا(صلوات اللّه و سلامه علیه) حرف می­زند. من پشت سر ایشان بود و ایشان خیلی آرام می‌گفت: به لطف شما وضعم بد نیست، امّا آن که ما خواستیم و خدمتتان عرض کردیم، آن را مرحمت کنید که ما آدم شویم و ... . بعد همین‌طور اشک بر روی محاسنشان می­ریخت. یعنی آقا را می­دید و حرف می­زد!

کما این که آیت­الله مولوی قندهاری(اعلی اللّه مقامه الشّریف) هم همین‌طور بودند و خود حضرت از درون ضریح، به ایشان شیئی را داده بودند که این شیء را درون کفن ایشان گذاشته بودند و با ایشان دفن کرده بودند.

آن مرد بزرگوار الهی هم که ما با ایشان مشهد رفته بودیم، همین‌طور با حضرت حرف می­زد. خیلی عجیب بود. من یک‌باره گریه­ام گرفت. آقا متوجّه شد، گفت: آمدید؟! مگر بیت‌الخلاء نرفته بودید؟! گفتم: بله، ولی فقط می­خواستم وضو بگیرم. من فهمیدم که این ارتباط برای ایشان خیلی راحت بود. کأنّ می­بینند.

همین حالت «واعِظٍ مِن نَفسِهِ » را هم من در ایشان دیدم. ایشان یک موقع ناخودآگاه بیان می­فرمود: نمی­دانم چه کاره­ام، نمی­دانم چه کاره­ام، نمی­دانم چه کاره­ام ... . یعنی یک چیزی کأنّ از درون با او حرف می­زد، یا مثلاً به لسان قالیه دائم می­فرمود: همه چیز خودش است، ما هیچ کاره­ایم، همه چیز خودش است. حتّی دیگران هم این مطالب را از ایشان شنیده بودند؛ یعنی این واعظ در درون، مدام به او می­گوید که تو هیچ کاره­ای و این‌چنین مراقبت می­کند. ایشان خودمانی با پروردگار عالم صحبت می­کرد و می‌گفت: بدبختی­ها از من است، کَرم از توست، قربانت بروم کَرمت را زیاد کن.

یعنی اولیاء خدا در درون می­دانند اگر مطالبی دارند و با این اعضاء و جوارح، عمل خیری را انجام می‌دهند، از لطف اوست، لذا می­گوید: کَرمت را زیاد کن. بعد هم که می‌گوید: بدبختی اگر باشد، از من است؛ یعنی وقتی گناه کردم، از من است که نعوذبالله زبانم را به غیبت و تهمت چرخاندم یا یک لحظه می­خواستم گوشم را تیز کنم که غیبت بشنوم و ... .

مطلبی در مورد مراقبه همین مرد الهی بگویم که خیلی جالب است. یک مطلبی پیش آمده بود و دو نفر داشتند به تعبیری با هم جرّ و بحث می­کردند. من گفتم: آقا! بگذارید ببینیم چیست. فرمود: گوش نده، اوّلش می­خواهی ببینی که جرّ و بحث این­ها چیست که بخواهی حل کنی و کار خیر انجام دهی؛ بعد آرام آرام عادت می‌کنی که حرف­های دیگران را بدون این که آن­ها بخواهند گوش دهی. اگر بخواهند موضوعشان را حل کنند، خودشان سراغ تو یا سراغ من می­آیند؛ خودت نمی‌خواهد گوش دهی.

لذا گاهی این مطالب، انسان را فریب می­دهد. باید مواظب باشیم که این واعظ در درون، واعظ حقیقی باشد. وقتی با خود می‌گویی: ببینم قضیّه چیست که این­ها با هم بحث می‌کنند، واعظ درونی تو باید بگوید: چرا گوش می­دهی؟! گوش نده، اگر آن­ها چیزی نیاز داشته باشند، خودشان پیش تو می­آیند وگرنه خودشان دو رفیق هستند، حل می­کنند. لذا وقتی دو طلبه در حجره دارند صحبت می‌کنند، به شمای طلبه ربطی ندارد که چه می‌گویند. وقتی دو دانشجو دارند در دانشگاه با هم بحث می‌کنند، به شما جوان عزیز ربطی ندارد. اگر مشکلی دارند خودشان حل می­کنند. اگر خواستند، خودشان به تو می­گویند، ولی اگر نخواهند، به تو ربطی ندارد. این که من گوش دهم، ببینم این­ها چه می­گویند، درست نیست؛ چون انسان آرام آرام عادت می­کند و این گوش، گرفتار می­شود، یله و رها می‌شود، تا یک چیزی شد، می­ایستد ببیند چه می­گویند.

از رفاقت با کسی که مدام، گناه دیگران را می‌بیند، بر حذر باشید!

یک کسی خدمت آیت­الله مولوی قندهاری(اعلی اللّه مقامه الشّریف) آمده بود و گفته بود: آقا! خیلی وضع، خراب است. آقا فرموده بودند: چطور؟!

به این مطلبی که می­خواهم بیان کنم توجّه بفرمایید، البته این، به این معنا نیست که ما چشممان را به گناهی که کسی، مرتکب می­شود، ببندیم. اتّفاقاً روایتی است که وجود مقدّس جوادالائمّه(صلوات اللّه و سلامه علیه) بیان می­فرمایند: اگر کسی، گناهی در جامعه دید و سکوت کرد، همان قدر گناه را به پای او هم می­نویسند، البته اگر در خصوصی، خودش باشد که به من و تو ربطی ندارد و «وَ لا تَجَسَّسُوا» می­شود. مثلاً یک موقعی کسی، بدبخت است و گرفتار شده و گناه می‌کند، باید دعا کنیم خدا هدایتش کند. به شرطی که فقط در خانه‌اش گرفتار شده باشد و به تعبیری خانه تیمی نباشد که یک عدّه دیگر، جوان­ها را هم بیاورد و منحرف کند و نعوذبالله به مسائل جنسی و ... گرفتار کند. اگر آن طور شد، طبیعی است انسان باید جلوی آن­ها بایستد و بگوید و افشا کند، این بحثش جداست.

امّا آن مطلبی که آن فرد می‌گفت، در بحث فردی بود که آمده بود نزد آیت­الله مولوی قندهای(اعلی اللّه مقامه الشّریف) و گفته بود: کسی این‌طوری است. ایشان فرموده بودند: پس برای چه می­گویی؟ گفته بود: آقا! ما داریم رد می­شویم، یک موقع نگاه می­کنیم، می­بینیم در ماشین خدای ناکرده دارند کارهای زشت و اعمال منافی عفّت، انجام می­دهند. ایشان یک‌باره خشم کردند (اولیاء خدا تا مهربان هستند، مهربان هستند، ولی اگر خشم هم بکنند، بد خشم می­کنند) و گفتند: آقا! شما غلط می­کنید مردم را می­بینید، این چشمت، هرزه است، چطوری شما داخل ماشین را می­بینید؟! یک موقع ماشین دارد از جلوی شما می­آید، می‌بینید، ولی این که خودتان نگاه می‌کنید تا ببینید چه خبر است، درست نیست. معلوم است دل شما مریض است و اختیار این چشم از دستتان رفته است، ولو به اینکه می خواهید بیان ‌کنید که گناه در جامعه زیاد شده است.

البته همان‌طور که بیان کردم، این مطلب به این معنا نیست که ما امر به معروف و نهی از منکر نکنیم. بحث، چیز دیگری است. بحث، این است که این چشم، هرزه شده است، مدام نگاه می­کند ببیند این­ها چکار می­کنند.

بعد ایشان فرمودند: اگر کسی این خصلت را داشت و گفت: من دارم می­بینم در ماشین‌های مردم چه خبر است، دارند این کار را می­کنند و ...، با او رفاقت نکنید؛ چون شما را به انحراف می­کشاند، ولو به صورت ظاهر مؤمن باشد. حالا اگر یک لحظه چشمت می‌خورد، اشکال ندارد، امّا چنین کسی قشنگ می‌خواهد نگاه کند ببیند چه خبر است و چه کار می­کنند که این، معلوم است چشمش، هرزه شده است و ایشان می­فرمودند: با او رفاقت نکنید، ولو به صورت ظاهر جزء مؤمنین، متدینین و حزب اللّهی‌ها باشد.

 لذا چشم، خیلی مهم است و انسان باید مواظب باشد و در درون خودش واعظی باشد که بگوید: دقّت کن به گناه دچار نشوی، مواظب باش یک موقعی انحراف برای تو به وجود نیاید.

مراقبه و یادآوری دائم

واعظ درونی چیست؟ به انسان دائم می­گوید: هرچه خوبی است، از ناحیه خدا است و هرچه بدی است، از توست. پس اگر لطف خدا شامل حالش شد و توفیق کار خوب داشت، دیگر عجب او را نمی­گیرد و می­گوید: بدی از من است و خوبی از اوست؛ پس من کاره‌ای نیستم. مراقب است و این را دائم می­گوید.

اولیاء خدا هرچه بالاتر می­روند، همین «وَ مَا تَوْفِیقِی إِلاَّ بِاللّه» که بیان کردیم، ذکر آن‌هاست که باید به آن عدد مخصوص هم بگویند چون باید دائم این مطلب را به خود تذکار بدهند (اصلاً خود ذکر یعنی یادآوری) و مدام یاد کنند، طوری که دائم شب و روزش را و حتّی در خواب بداند که همه توفیقاتش از ناحیه خداست.

این مطلب را راجع به وجود مقدّس آقاجانمان، حضرت حجّت‌بن‌الحسن‌المهدی(صلوات اللّه و سلامه علیه و عجّل اللّه تعالی فرجه الشّریف) هم بیان کردیم. اولیاء خدا این‌قدر یاد آقا هستند که فقط آن دقایقی که بیان کردیم: قبل از خواب، با آقاجان حرف بزنید، نیست. آن‌ها می­نشینند، یاد آقاجان هستند؛ بلند می­شود، یاد آقاجان هستند؛ امّا نه این‌که مدام بیان کنند و از ارتباط خود با آقا بگویند. این‌ها این‌طور نیستند که بگویند: ما با حضرت ارتباط داریم و دکان و بازار راه نمی‌اندازند. اصلاً مگر این‌ها می‌آیند آن عشق‌بازی و خلوتشان با آقاجان را بیان کنند؟ با این که دائم یاد آقا هستند.

خدا آن مرد الهی و عظیم‌الشّأن حاج اسماعیل دولابی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) را رحمت کند. ایشان یک مرتبه فرمودند: یک آقایی به نام سیّد حامد بود که پیر شده بود. یک مواقعی همین‌طور که داشت حرف می­زد، می­گفت: آخیش! یک مواقعی هم همین‌طور که نشسته بود می­گفت: آخیش! گفتیم: آقا! این آخیش چیست؟ گفت: مگر من می­گویم: آخیش؟! گفتیم: آقا! خواهشاً بگویید این چیست؟ ایشان فرمودند: آخر عمر این شخص بود، شاید به یک سال نگذشت که فوت کرد. به همین خاطر راضی شد و گفت: من یاد آقا هستم، منتها من از آن اوّلی که یادم آمد، گفتم: آخیش؛ یعنی خوشم آمد. حالا دیگر این مطلب، همیشگی شده و این آخیش من معنای دیگری دارد و ناخودآگاه می‌گویم.

کما اینکه من خودم این را در یکی از اولیاء خدا دیدم. خدا آیت‌الله دزفولی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) را رحمت کند. ایشان یک جمله داشت، می­گفت: قربونت برم! گاهی هم می­گفت: ای قربونت برم! معلوم بود کجا بودند و این‌ها دیگر ناخودآگاه به زبانشان جاری می‌شد.

اگر انسان، دائم به یاد مراقبت باشد «وَ واعِظٍ مِن نَفسِهِ »، اصلاً خصوصیّتش این می­شود که دیگر می­داند همه چیز از ناحیه خدای تبارک و تعالی است، لذا دیگر عُجبی او را نمی­گیرد.

مراقبه‌ای که اولیاء خدا دارند؛ یعنی اوج مراقبه، همین است که می­دانند همه چیز از ناحیه خدا است. خوبی‌ها از اوست و اگر بدی هست (ولو از من بدی‌ای نیست)، از من است. لذا دائم در درون خودش می­گوید: یک موقع اشتباه نکنی، یک موقع فکر نکنی اگر یک موقع با این دستت گناه نکردی، کسی شدی، یک کس دیگری تو را کنترل کرده، دائم از او بخواه که بیشتر تو را کنترل کند تا بدبخت و گرفتار نشوی، مواظب باش خاک بر سر نشوی و ... (گاهی وقت‌ها چیزهایی را می­گویند که برای ما، قابل شنیدن نیست و نمی­توانیم تحمّل کنیم، می­گوییم: یعنی چه؟! چرا این‌ها این حرف‌ها را می­زنند؟! مگر کار خوبی است؟! اینها که حرف‌های عامیانه است که عوام این حرف‌ها را می­زنند امّا این‌ها در درون خودشان این‌گونه حرف می­زنند و به خود می­گویند: مواظب باش).

1. قبول نصیحت از هر کسی

مسئله سوم که جوادالائمه(صلوات اللّه و سلامه علیه) بیان می­فرمایند - که اولیاء خدا می­گویند: این هم از نشانه‌های مراقبه است؛ چون «یَحتاجُ» می‌فرمایند؛ یعنی در هرصورت نیازمند به این سه خصلت است - این است که می‌فرمایند: «و قَبولٍ مِمَّن یَنصَحُهُ»، از هرکس او را نصیحت کرد، قبول کند.

لذا اگر می­خواهید مراقبه داشته باشید، بروید جاهایی که شما را نصیحت کنند. اوّل انقلاب، حدود سال 60، آیت‌الله شب زنده‌دار که اخیراً غریق رحمت الهی شدند، در فیضیه، بحث اخلاق داشتند.

خدا آیت‌الله راستی کاشانی را که الآن در قید حیاتند، حفظ کند. ایشان هم با این که خودشان درس اخلاق داشتند، می­آمدند و پای درس اخلاق آیت‌الله شب زنده‌دار می‌نشستند. ایشان دیده بودند که آیت‌الله راستی کاشانی می­آیند، گفتند: آقا! شما نیایید. ما اذیّت می­شویم. این‌ها برای شما نیست. ما خجالت‌زده می­شویم.

امّا ایشان باز هم می­آمدند و می­رفتند پشت ستون می‌نشستند. دو سه جلسه آمدند و آیت‌الله شب زنده‌دار متوجّه نشدند. جلسه سوم یا چهارم متوجّه شدند و گفتند: آقا! من گفتم شما نیایید، من را خجالت ندید و اذیت نکنید.

آیت‌الله راستی کاشانی گفته بودند: آقا! چه می­گویید؟ من برای خودم نیاز دارم، نیاز دارم شما نصیحتم کنید و من بپذیرم.

خدا آیت‌الله شب زنده دار را رحمت کند، یادم نمی­رود، ایشان یکباره زدند زیر گریه و گفتند: چه کنم مأمورم به گفتن وإلّا با این جمله ای که شما گفتی، من دیگر بحث اخلاق را تعطیل می­کردم!

این  «و قَبولٍ مِمَّن یَنصَحُهُ» که حضرت می‌فرمایند؛ یعنی حتّی اگر مذنب به انسان نصیحت کرد، انسان نباید بگوید: برو بابا! تو می­خواهی به من نصیحت کنی؟! عجبا! این پذیرش نصیحت از هر کس، یکی از خصائص مراقبه است که وجود مقدّس جواد الائمّه(صلوات اللّه و سلامه علیه) بیان می­فرمایند که هر مؤمنی به آن، احتیاج دارد.

در احادیث قدسی است که گاهی شیطان آمده، انبیاء را نصیحت کرده و بعد هم پشیمان شده که چرا نصیحت کرده، امّا دارد که نصیحت کرده است.

خدا آیت‌الله العظمی بهجت، آن بهجت‌القلوب(اعلی اللّه مقامه الشّریف) را رحمت کند. ایشان تابستان‌‌ها مشهد بودند. یک موقعی هم ما در تابستان برای زیارت به مشهد رفته بودیم و ایشان را دیدیم. بعد با ایشان تا درب منزل رفتیم، آن موقع خودشان هم پیاده می‌آمدند، بعد هم داخل رفتیم. ایشان نکاتی بیان فرمودند. بحث به این‌جا رسید، فرمودند: این که می‌گویند: «الْعِلْمُ نُورٌ یَقْذِفُهُ‏ اللَّهُ فِی قَلْبِ مَنْ یَشَاء»^[5] یعنی علم بما هو علم، نور است، امّا از یک طرف هم داریم: «العلم هو الحجاب الاکبر». ایشان فرمودند: اگر نور است، معنای حجاب چیست؟ جمع ضدّین محال است!

بعد خودشان فرمودند: ما یک علم عام داریم و یک علم خاص. علم خاص، یعنی حقیقت العلم. علم عام، یعنی سواد. بعد خیلی قشنگ بیان فرمودند که کتاب‌‌هایی که می‌خوانیم، سیاهی است و خواندن سیاهی‌ها و سوده، علم نیست، «الْعِلْمُ نُورٌ یَقْذِفُهُ‏ اللَّهُ فِی قَلْبِ مَنْ یَشَاء». فرمودند: اگر کسی جدّی عالم باشد، دیگر حجابی ندارد.

بعد فرمودند: شنیدید هم در روایت هست و هم در عرف بیان می‌کنند که مثلاً یکی از مشکلات عالِم، حسادت است. فرمودند: عالِم، اگر بالجد عالِم باشد و علم بما هو علم را کسب کرده باشد، اصلاً این حرف، حرف غلطی است، چون نور دارد. این کسی که حسود است، ظلمت دارد. فرمودند: عالِم اگر عالِم باشد، حتّی اگر ببیند حرف مذنب، حرف و نصیحت خوبی است، می‌پذیرد. نمی‌گوید: تو مذنبی، می‌گوید: حرفت قشنگ است، حرف، حرف خوبی است. کلام، کلام خوبی است. حالا هر کس نصیحت کند، مهم نیست.

اولیاء الهی و دنبال نصیحت رفتن!

یک معنای دیگری که اولیاء الهی برای «و قَبولٍ مِمَّن یَنصَحُهُ» تبیین کردند، این است که یعنی انسان باید به دنبال نصیحت باشد و هر کس، او را نصیحت کرد، بگوید: دستت درد نکند که نصیحتم می‌کنی. این خیلی مهم است؛ یعنی آماده پذیرش نصیحت است. نمی‌گوید: من خودم بالا رفتم و مطالب را طی کردم.

خدا آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) را رحمت کند. ایشان دهه آخر صفر، روضه داشتند و با وجود مریضی‌شان مقیّد بودند از اوّل بیایند و تا آخر بنشیند. روضه حضرات مراجع و بیوت شریفشان این‌طور است که مثلاً اگر از 9 صبح شروع می‌شود تا نزدیک به اذان ادامه دارد و مثلاً چهار یا پنج از آقایان می‌آیند و یک ربع، بیست دقیقه‌ای صحبت می‌کنند و بعد مداحی و روضه‌خوانی هم مابینشان هست. به آقا گفته بودند: آقا! شما خسته می‌شوید. گفته بودند: من نصیحت می‌خواهم، موقع خوبی است.

یک سری قاری قرآن را خدمت آیت‌الله العظمی گلپایگانی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) بوده بودند. اوّل از همه به آنان فرموده بودند: شما قاری هستید، بگذارید من نمازم را بخوانم، ببینید من نمازم را صحیح می‌خوانم یا غلط می‌خوانم. گفته بودند: آقا! شما خودتان مرجع تقلید هستید! گفته بودند: اشکال ندارد، من نمازم را می‌خوانم، ببینید صحیح می‌خوانم یا غلط می‌خوانم!

بعد به یکی از این‌‌ها گفته بودند: کدام آیه قرآن در دلتان نشسته، آن را برای من بخوانید و یک مقدار من را موعظه کنید.

آن‌ها هم گریه کرده بودند که آقا چه می‌گویند؟! اوّل که می‌گوید: من نمازم را می‌خوانم، شما ببینید درست می‌خوانم یا نه، بعد شما که با قرآن مأنوسید، بگویید: کدام آیه قرآن در دلتان نشسته، آن آیه را بخوانید و من را نصیحت کنید.

«و قَبولٍ مِمَّن یَنصَحُهُ» هرکه نصحیت کند، می‌گویند: چشم. اگر انسان این طور شود، این سه وجهی که بیان کردیم، چه می‌شود؟! معلوم است دیگر، اگر همه ما این‌طور شویم، واقعاً آن مدینه فاضله‌ای که دنبالش می‌گردیم، به وجود می‌آید و دنیا، گلستان می‌شود. دیگر عُجبی نیست، تکبّری نیست، منیّتی نیست و ... .

همان‌طور که بیان کردم: آیت‌الله العظمی بهجت(اعلی اللّه مقامه الشّریف) فرمودند: حسود، دیگر عالِم نیست. اگر بگویند: کسی حسود است، او سواد خوانده است. مگر می‌شود عالم که علم بما هو علم، همان که فرمودند: « الْعِلْمُ نُورٌ یَقْذِفُهُ‏ اللَّهُ فِی قَلْبِ مَنْ یَشَاء » دارد، حسودی کند؟ خیر. خدا آیت‌الله سیبویه(اعلی اللّه مقامه الشّریف) را رحمت کند. من خودم از زبان مبارکشان شنیدم که ایشان در مجلسی که خیلی از آقایان روحانی بودند، فرمودند: به خدا قسم! من از اوّ‌ل عمر تا به حال، به هیچ احدی، حسادت نکردم.

آیت‌الله سیبویه(اعلی اللّه مقامه الشّریف) یک موقعی وارد مجلس یکی از آقایان سادات که از منبری‌‌های مشهور هم هستند (الان هم هستند و من اسم نمی‌برم) وارده شده بودند. ایشان هم بالای منبر گفته بودند: آقا دارند می‌آیند، اجازه بدهید آقا رد شوند. آقا که پیرمردی بودند جلو آمده بودند و او که جای بچّه آقا می‌شد، داشت روی منبر صحبت می‌کرد (البته او هم الان سنش بالاست امّا یک زمانی جای بچّه آیت‌الله سیبویه می‌شد). آقا جلو آمدند و روی پله اوّل منبر رفتند، لب او را بوسیدند، پیشانی او را بوسیدند و بعد رفتند نشستند. گفتند: او دارد راجع به «قال الصادق و قال الباقر» می‌گوید و مردم را موعظه می‌کند و مردم پای وعظ او رشد می‌کنند. آیت‌الله سیبویه(اعلی اللّه مقامه الشّریف) این‌طور بودند! اصلاً حسادت برایشان معنا نداشت. عالم ربّانی این است. این‌‌ها هستند که حکیمند، «هَلَکَ مَن لَیسَ لَهُ حکیمٌ یُرشِدُهُ»^[6] این، ارشاد عملی است، «کُونُوا دُعَاةَ النَّاسِ‏ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِکُم‏»^[7]، این‌طور است.

حال اولیاء خدا، این است. دائم مراقبند. جدّی اگر همه این‌طور شوند، چه می‌شود؟! غوغا می‌شود، گلستان می‌شود، مدینه فاضله می‌شود. اصلاً دیگر چیزی به نام بدی وجود ندارد. بدی دیگر معنا ندارد. همه هم آمدند ما را به این قضیه دعوت کند. هم انبیائش آمده‌اند ما را به این قضیه دعوت کنند، هم ائمّه و اولیاء خدا.

رمزی برای خروج از گناه در جوانی!

روایات دیگری هم بود که دیگر مجالی نیست تا بیان کنم. علی‌ای‌حال مراقبه شامل چنین مواردی است که در این جلسه، از روایت وجود مقدّس حضرت جواد الائمه(علیه الصّلاة و السّلام) هم استفاده کردیم، جوان‌ترین امامی که جود و کرم دارد.

من نمی‌دانم شما هم تأیید می‌فرمایید یا نه، از بعضی سؤال کردم، دیدم آن‌‌ها هم همین حرف من را می‌زنند. این حالی است که من خودم دارد. از قدیم الایّام، هر موقع به کاظمین رفتیم، این نظر را داشتیم که صحن و سرای کاظمین، حرم شریف جوادین کاظمین(علیهما الصّلاة و السّلام) بوی امام رضا(علیه الصّلاة و السّلام) را می‌دهد. یک حال عجیبی است، انگار که در صحن و سرای امام رضا هستید. به تعبیری خیلی هم سبک است و آرامش دارد. انسان دوست دارد، دائم در آن صحن و سرا بنشیند، یک چیز عجیبی است. البته نه این که حرم حضرات معصومین دیگر این‌طور نباشند، ولی این‌‌ها دلی است، شما هم به این مطالبی که دلی گفته می‌شود، خیلی خرده نگیرید، ولی واقعاً این حال هست.

شاید یک دلیلش این است که می‌دانید بین ائمه(علیهم الصّلاة و السّلام) وجود نازنین ایشان، خیلی مظلوم است. هم در کودکی به آن سبک و سیاق یتیم شدند، هم به اجبار حاکم، آن حکّام بنی‌العبّاس، با آن سبک و سیاق با دختر مأمون ازدواج کردند. بعد هم می‌بینیم بخاطر ظلم‌‌هایی که می‌شود، ایشان در جوانی به شهادت می‌رسند.

می‌دانید حتّی یک عدّه از خود اهل‌بیت(علیهم الصّلاة و السّلام) هم اوّل، یک مقدار مشکوک به قضیّه امامت ایشان بودند. حالا من نمی‌خواهم وارد آن بحث شوم. چون می‌دانید مادرشان به ظاهر کنیز بود و ... . «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُم‏»^[8]، «لا فرق بین العرب و العجم الا بالتّقوی» و آیات و روایات شریفه‌ بسیاری را که راجع به تقوا است، یادشان رفته بود. لذا إن‌قلت داشتند. از جمله راجع به این که مگر یک فرزند کوچک می‌تواند امام شود و ... . امّا علی‌ای حال حضرت، مظلوم مسموم است. خیلی مظلوم است. خیلی هم خدای متعال به او عنایت کرده است. جالب است مثل جدّ مکرّمشان، باب الحوائج هم شده است. لذا کنار جدّ مکرّمشان هم هستند.

من نکته‌ای از آیت‌الله مولوی قندهای(اعلی اللّه مقامه الشّریف) به خصوص برای جوان‌‌های عزیز بیان کنم. ایشان می‌فرمودند: توسّل به جوادالائمه(علیه الصّلاة و السّلام) برای خروج از گناه در جوانی مؤثّر است. در جوانی دیدی یک جایی شیطان و نفس دون، دارد فریبت می‌دهد، توسّل به آقا، جوادالائمه زیاد داشته باش. این هم یک رمز است. ایشان جواد است و جود و کرم دارد.

«السّلام علیک یا مولای یا محمّد بن علی، ایّها الجواد،یابن رسول اللّه یا حجّة اللّه علی خلقه، یا سیدنا و مولانا، إنّا توجّهنا و استشفعنا و توسّلنا بک الی اللّه و قدّمناک بین یدی حاجاتنا، یا وجیها عند اللّه اشفع لنا عند اللّه»