بسمه تعالی

جلسه 5 خارج فلسفه - مورخ : 91/10/26

موضوع: چیستی فلسفه(5) [تعریف فلسفه از دید ملاصدرا]

نکاتی راجع به تعریف و تبیین از فلسفه را بیان کردیم، به اینجا رسیدیم که ملاصدرای بزرگوار(اعلی اللّه مقامه الشّریف) به عنوان یکی از بزرگان فلسفه در جهان اسلام در باب تبیین فلسفه در اسفار می­فرمایند: «إعلم أنّ الفلسفة استکمال النفس الانسانیه بمعرفة حقایق موجودات علی ما هی علیها و الحکم بالوجودها تحقیقاً بالبراهین لا اخذ بالظن و التقیلد بقدر الوسع الانسانی» ایشان با این تعریف خیلی از نکات را تبیین فرمودند.

اوّلاً: بیان می­فرمایند انسان از طریق فلسفه یا به تعبیر دیگر حکمت^[1] به کمال نفس به سبب معرفتی که به حقایق موجودات – نه به حقیقت وجود – می­یابد، می­رسد. شاید اشکالی که بعضی نیز تبیین کرده­اند - در آینده هم تبیین خواهیم کرد - این است که در فلسفه بحث از وجود می­شود که منظور از وجود خود پروردگار عالم است، و این اشکال دارد.

می­گوییم البتّه پروردگار عالم هم خود نسبی این مطلب را خواسته است. در روایت شریفه­ای که بسیار معروف و مشهور نیز می­باشد در باب شناخت معرفت نفس بیان می­کنند که اگر معرفت نفس نباشد معرفت پروردگار عالم هم به وجود نمی­آید. همین مطلب خود دلالت بر این مسئله دارد که خود معرفت نفس برای انسان معرفة اللّه را کسب می­کند و معرفة اللّه هم نسبی است که هیچ اشکالی هم ندارد، چرا که ما هم نمی­خواهیم به معرفت حقیقت ذوالجلال و الاکرام که هیچ احدی به آن دستیابی نخواهد یافت، برسیم، محال است. زیرا در مباحث اخلاق، مهدویت، تفسیر و به هر مناسبت این مبحث فلسفی را سلیس و روان و بیان کردیم که طبیعی است انسان نمی­تواند به ذوالجلال و الاکرام پی ببرد زیرا ما مخلوقیم و مخلوق فعلِ فاعل است. ما مفعولیم؛ چون مخلوقیم و کسی که فعلِ فاعل است محدود است و محدود نمی­تواند لایتناهی را درک کند و این که معرفة اللّه تبارک و تعالی هم به وجود نمی­آید إلّا به معرفت نفس و معرفت پروردگار عالم هم همین­گونه است، لذا کمال را در باب موجودات - نه وجود - تبیین می­فرمایند.

تازه این «بمعرفة حقایق موجودات علی ما هی علیها» که به واسطه «و الحکم بالوجودها» می­باشد، معرفتی است که درحقیقت مطابق با آن واقع باشد و نیز حکم به موجودیت آن ها به وسیله برهان به وجود بیاید؛ یعنی ما با ادلّه کار داریم و بر اساس ظنّ و تقلید بیان نمی­کنیم. آن هم به قدری که در توان او است «تحقیقاً بالبراهین لا اخذ بالظن و التقیلد بقدر الوسع الانسانی».

بنابراین وقتی فلسفه تحقق- تازه وقتی تحقق پیدا کند – پیدا می­کند، یک: جزء کمالات انسان می­شود. دو: کمال نفس آدمی نه کمال جسم حاصل می­شود. طبیعی است چون در مورد نفس صحبت می­کند. سه: این که حقایق موجودات به دست می­آید نه وجود. چهار: این که سنخش سنخ معرفتی است یعنی از باب معرفت انسان جلو می­رود لذا با عنوان معرفت در تعریف آمده است. پنج: این که باید مطابق با واقع باشد و نه ظنّ و گمان و تقلید آن­ها در فلسفه موجودیت ندارند که این هم نکته بسیار مهمی است. شش: این که این معرفت با تقلید به عنوان این که تبیین می­کنند نباشد. هفت: حکم به موجودیت موجودات بدهد، که عرض کردم پس راجع به وجود نیست. هشت: از باب عقلانی بودن است؛ یعنی این حکم، حکم عقلی است و عقل می­پذیرد. ما نمی­خواهیم آن چیزی که خلاف عقل است، بیان کنیم بنابراین وقتی می­خواهیم راجع به تخیّلات بگوییم عقلانی نیست و اگر مطلبی غیر از عقل باشد نمی­توانیم در آن بیاوریم. نه: این معرفتی که برای انسان حاصل می­شود از باب قدر الوسع الانسانی و به قدر مقدورات انسانی است. دهم: آن چه که غیر مقدورات می­باشد اصلاً جز فلسفه محسوب نمی­شود؛ یعنی اگر کسی آمد غیر از مقدورات خود مطالبی را تبیین کرد این­ها جز فلسفه نیست و مطالب دیگری می­شود. مثلاً ارتباطات با ماوراءالطبیعه عنوان فلسفه نیست که بخواهد در بحث فلسفه بیان شود چون آن­ها دیگر در محدوده ظنّ و گمان و در مطالبی که باز به برهان­هایی نیاز است، می­رود.

حال آیا با توجّه به نکته دهم ایشان می­خواهد همه آن چیزهایی که وحیانی و ... است را از بین ببرد؟ همان­طور که بعضی تصوّر کرده­اند و می­گویند اگر مقدورات انسانی ملاک باشد پس وحی که از غیر مقدورات انسانی است به فلسفه نمی­خورد و فلسفه در همین جا محدود می­شود در صورتی­که شما می­گویید: فلسفه یک واژه است و حکمت می­تواند عنوان فلسفه پیدا کند. آن­گاه این مطلب با سخنی که می­گویید تطابق ندارد. شما چه می­خواهید بیان کنید؟

عرض ما این است - إن­شاءالله در آینده توضیح می­دهیم – آن چیزهایی که بر انسان وارد می­شود اگر اثباتی بود در باب حکمت می­باشد کما این که وحی این چنین است؛ یعنی اثباتی و مقدور انسانی است و انسان به واسطه وحی خیلی از مطالب را می­فهمد. وحی نستجیربالله و نعوذبالله غیر عقلانی نیست اتّفاقاً وحی عقلانی مطلق و عقل است لکن گاهی عقل بشر به درک آن رسیده و گاهی نرسیده است که آن یک بحث دیگری است.

اتّفاقاً ما وحی را ماورای عقل یا دور از عقل نمی­دانیم. امّا آن چیزی که تبیین در روایات شریفه نیز داریم - که ما جواب آن­ها را به فضل الهی در آینده خواهیم داد - این است که «العقل ما عبد به الرحمن» عقل آن چیزی است که به وسیله آن پروردگار عالم عبادت می­شود و آنچه که هست عقلانی است امّا اگر منظور این است که ما عقل را از دیدگاه دیگران بخواهیم بیان کنیم، بله ما قبول داریم بعضی از فلاسفه غرب مطلب دیگری می­گویند امّا آیا واقعاً ملاصدرا و امثال ایشان نیز چیز دیگری می­گویند؟! فعلاً ملاک ما این نیست که بیان کنیم فلاسفه اسلامی اشتباه تبیین می­کنند - که در آینده بررسی می­شود. - من در حال حاضر راجع به ملاصدرا و یک عدّه آقایان دیگر بحث می­کنم چون بحث ما فقط اسفار نیست.[2]

ایشان در ادامه تعریف خودشان مجدّد نکته­ای را تبیین می­کنند که تصوّر می­شود تعریف دیگری است امّا به نظر ما و بعضی از آقایان اگر در آن تأمّل کنیم همان تشریح نظریه اوّل می­باشد؛ یعنی درست همان تعریف اوّل را تبیین می­کند و همان تلقی معنای اوّل است و آن این است که ایشان می­گویند: ما برای فلسفه یک مسئله دیگری داریم و آن این است که فلسفه چیستی موجودات را در ذهن انسان تبیین می­کند. خوب! این مطلب درست همان چیزی است که در تعریف اوّل تبیین کردند؛ یعنی آن افکار الانسانیّه همان در حقیقت مؤلفه­هایی است که از دل تعریف اوّل بیرون آمده و نظر ما این است که ایشان خواسته­ است خلّص کند.

در تعریف ملاصدرا و آقایان دیگر کمالات انسانی تبیین می­شود. منظور از کمالات چیست؟ اوّل کمال انسانی در حقیقت تحقّق آن حقیقت روح است؛ یعنی حقیقت انسانی با جسمش متفاوت است. ما وقتی الآن انسان را می­بینیم - الانسان بما هو انسان- موجودی است که می­خورد، می­خوابد، می­آشامد و بعد تکثیر نسل می­کند و در نهایت یک احساس درونی - محبت - هم دارد امّا این­ها حقیقت کمال انسانی نیست، حقیقت کمال انسانی این است که با معرفت به موجودات، معرفت به حقیقت خودش پیدا کند که من کیستم، آمدنم بهر چه بود، به کجا می­روم و ... حتّی کمال انسانی فقط به این­که یک سری موجودات را ببیند و خودش را برتر از آنان از باب جسمانی موجودات بداند، نیست یا از باب اینکه در دنیا می­تواند کارهای خاصّی را انجام بدهد، هم نیست بلکه ماورای این مباحث است. کمال انسانی؛ یعنی حقیقت انسان نه جسم و نه حتّی ظواهری که برای انسان نسبت به موجودات دیگر برتری می­آورد. مثلاً صورت ظاهر، علم و سواد نسبت به موجودات برتری آورده امّا ملاک کمال انسانی که ایشان بیان می­فرمایند این نیست و مسئله چیز دیگری است.

تأمّل بفرمایید! در باب شناخت انسان حدیث معروف می­گوید: «من عرف نفسه فقد عرف ربّه» یعنی در شناخت نفس که کمال انسانی می­آورد انسان باید عالم به «عرف ربّه» بشود. «من عرف نفسه» از این باب است که وقتی انسان نسبت به موجودات کمال پیدا کرد تازه آغاز «من عرف نفسه» بشود؛ چون تعریف ایشان نیز همین را می­گوید.

دقّت بفرمایید خیلی جالب است «اعلم ان الفلسفه استکمال النفس الانسانیه» استکمال نفس انسانی به چه چیزی است؟ «بمعرفة حقایق الموجودات علی ماهی علیها و الحکم بوجودها تحقیقاً بالبراهین لا اخذا بالظن و التقلید بقدر الوسع الانسانی» یعنی آن فراز اوّل می­گوید وقتی معرفت حقیقت موجودات را پیدا کردید استکمال نفس انسانی هم برای شما به وجود می­آید و تازه آغاز معرفة النفس است؛ یعنی وقتی شما اطراف را و همه حقایق موجودات را دیدید، تازه می­فهمید که من کیستم و از دانستن من کیستم «فقد عرف ربّه» آغاز می­شود.

بنابراین این­طور نیست که بگوییم در فلسفه بحث بر «من عرف اللّه تبارک و تعالی» است، برعکس تازه در فلسفه به نظر می­رسد که بعد از «من عرف الموجودات»، «من عرف نفسه» بوجود می­آید؛ یعنی خود به اصطلاح بستری است برای «من عرف نفسه» نه «من عرف اللّه تبارک و تعالی» که بعضی ها إن­قلت آوردند. پس اگر فلسفه وجود را تبیین می­کند وجود در باب وجود چیست؟ آن را إن­شاءالله بیان می­کنیم.

پس آنچه که از تعریف ملاصدرای عزیز می­گیریم فلسفه معرفت انسانی به قدر وسع و از باب علم - نه ظن و گمان – می­باشد که تبیین می­کند همه این­ها استکمال نفس انسان را به وجود می­آورد، نه «استکمال اللّه تبارک و تعالی» و کسی راجع به آن بحث نمی­کند.

در اینجا بعضی مطلبی را آورده­اند که ملاصدرا در نهایت آن را گفته است هرچند معلوم نیست که نظر واقعی ایشان این بوده باشد، می­توان گفت این سخن ایشان مربوط به آن زمانی است که او را اجبار کردند که بگوید ورود من به فلسفه اشتباه بوده است و توبه می­کنم از این که عمر شریف خود را برای آن گذاشتم. احتمال می­دهم مربوط به زمانی است که می­خواستند اعدامشان کنند و بالاخره سیّد عظیم الشأن میر فندرسکی و شیخ بهاء(اعلی اللّه مقامهما الشریف) آن مردان الهی پادرمیانی کردند و ایشان را برای تبعید به کهک فرستادند چون بعضی در آن زمان درک این مطالب را نداشتند و می­گفتند ورود و تفسیر آنچه که ما در قرآن و روایات می­بینیم و متعلق به ما نیست و تفسیر به رأی می­آورد.

در صورتی که تفسیر به رأی یعنی آن که خلاف روایات و آیات باشد وإلّا اگر شما خواستید مطلبی را شرح دهید و این شرح عامل رشد و معلوم و مشهود شدن فرمایش معصوم(علیها صلوة و السّلام) و پروردگار عالم برای انسان بشود این تفسیر به رأی نیست و ما هم بارها عرض کردیم تفسیر به رأی انسان را خراب می­کند.

علی­ایّ­حال در صورت تحقّق فلسفه، جزء کمالات انسان خواهد بود. حال باید دید کمال انسان چیست که با تحقّق آن بتوانیم بگوییم انسانیت انسان تحقّق یافته است؟ و آیا اگر فلسفه نباشد آن کمالات تحقّق پیدا نمی­کند؟

ملاک ایشان از «استکمال النفس الانسانیه» این نیست که تنها فلسفه عامل استکمال خواهد بود. عنوان اصلی فلسفه بحث عقلانی است - حال تعبیری را عرض می­کنم یادداشت بفرمایید در آینده راجع به آن بحث می‌کنیم. - تعبیری که ما داریم این است: «ان الفلسفه من المباحث العقلیه لاستکمال النفس الانسانیه من البراهین العقلیه» که دیگر وقتی گفتید: «من البراهین العقلیه» آن ظنّ و گمان به خودی خود از بین می‌رود - تعریف مختصر و مفید فلسفه را می­گوییم و همان را نیز تبیین می‌کنیم. - بنابراین نگاه به فلسفه این نیست که حتماً هر کسی فلسفه را خواند، به کمال می­رسد و در غیر این صورت به کمال انسانی دست نمی­یابد، بلکه شاید منظور این باشد هر کسی که از طریق شناخت موجودات به خود هم شناخت پیدا می­کند.

کما این که در روایات داریم - إن‌شاءالله اشاره خواهیم کرد - به ما می‌گویند: به خلقت و به موجودات نگاه کنید، آیا این‌ها عبث آفریده شده‌اند؟! همان­طور که در قرآن راجع به مرگ اشاره شده است، وقتی عزیر نبی از دنیا رفت و بعد بلند شد، قرآن می‌فرماید: به او گفتیم: چقدر خوابیدی؟ گفت: نصف روز یا یک روز خوابیدم. بعد گفتند: به الاغت نگاه کن، نگاه کرد دید گوشت و پوست همه از بین رفته و فقط یک مقدار استخوان‌ باقی مانده، بعد گفتند به آبت نگاه کن، دید آبش سالم است. در صورتیکه اگر آب راکد باشد، گندابه می‌شود. تأمّل بفرمایید! پروردگار عالم گفته است از این طریق من را بشناس که من چه هستم.

نگاه به این موجودات، به خلقت، به آسمان و زمین برای انسان کمال می‌آورد. این روش نیز «استکمال النفس الانسانیه» به وجود می‌آورد؛ یعنی وقتی انسان از این طریق نگاه کرد، می‌فهمد که این خلقت عبث و باطل نیست. یک دست قادر متعالی که واقعاً با قدرت خودش توانسته این خلقت را تبیین کند، پشت این خلقت وجود دارد. در باب اهل عبادت در دل شب نیز قرآن می‌فرماید اینان بلند می‌شوند، نگاه به آسمان‌ها و زمین می‌کنند، بعد بیان می‌کنند که خدا آن­ها را خلق کرده و تسبیح و تقدیس خدا را می‌گویند. (حال إن‌شاءالله این‌ معانی را با آیاتش در آینده تبیین می‌کنیم.)

پس این که ما تصوّر کنیم ولو به این فرمایش ایشان باشد - حالا ما یک خورده پایین آمدیم - باز هم می‌بینیم عبث نگفته و مطلب اشتباهی بیان نکرده اند. برای این که وقتی ما نگاه می‌کنیم، استکمال نفس برای انسان به وجود می‌آید. نگاه به موجودات که خود انسان هم یکی از آن موجودات است، طبعاً عامل برای معرفت نفس - نه معرفت جسم - می‌شود و خود این نگاه به موجودات عامل می‌شود تا بفهمد و وقتی معرفت نفس پیدا کرد، به معرفت الله هم می­رسد. «من عرف نفسه، فقد عرف ربّه». می‌فهمد که بالاخره خدای متعالی وجود دارد. پس در این فرمایش ایشان نباید إن‌قلت آورد و آن­هایی که إن‌قلت آوردند، دقّت به فرمایش ایشان نکرده­اند. بنابراین منظور از کمال، امری است که در تحقّق حقیقت انسانیّت نقش داشته باشد.

آن‌گاه یک سؤال پیش می‌آید: حقیقت انسان چیست؟ آیا واقعاً حقیقت انسان با معرفت موجودات بوجود می­آید؟ می‌گوید: خیر، از طریق نگاه به موجودات تنها یک کمالی در انسانیّت انسان به وجود می‌آید که به حقیقت نفس نزدیک می‌شود. پس حقیقت انسان چیست؟ بعضی گفته­اند ناطق بودن؛ یعنی همین تعقّل انسانی. در منطق بعضی از فلاسفه انسان را به عنوان حیوان ناطق بیان می‌کنند که یعنی اگر انسان در باب حیوانیّت رشد کند - که رشد هم می‌کند - اگر ناطقیّت در وجودش نباشد، انسان نیست و حقیقت انسان، همان ناطقیّتش است که پروردگار عالم درون – در این درون تأمّل بفرمایید – حیوانیّت قرار داد، اصلاً شاید علت گفتن «فتبارک اللّه احسن الخالقین» پروردگار همین است.

شاید معنای - تعبیر را داشته باشیم، إن­شاءالله جلو برویم منتها می‌خواهم باز این تعابیر را هم بیان کنیم - «فالهمها فجورها و تقواها» همین باشد. فجور همین جسم انسانی و نیازهای جسمانی است؛ خوردن، خوابیدن، نوشیدن و آنچه که پروردگار عالم نسبت به این شهوات قرار داده است. حتّی من عرض کردم شهوت جنسی اصلاً بد نیست اگر بد بود خدا قرار نمی‌داد، امّا به انحراف رفتنش بد است و یک قوّه‌ای است که پروردگار عالم برای انسان قرار داده. حتّی تبیین کرده که انسان چه کار کند که به اشتباه نرود. البته بعضی مواقع بشر کارهایی می‌کند که حتّی فقه مجبور است بگوید اقوی ترک آن یا ... است. وإلّا اتّفاقاً اصلش در مبانی دیگر هم پروردگار عالم قرار داده و راحت همه مسائل را آقایان در فقه تبیین و تشریح کردند. منتها ما وقتی لفظ شهوت را می‌شنویم، تنفر داریم؛ چون شهوت­رانی را می‌بینیم، نه خودش شهوت. مثل این که بعضی تا واژه فلسفه را می‌شنوند حالشان بد می‌شود. چون بعضی از فلاسفه غرب درک صحیحی نسبت به فلسفه نداشتند و اشکالاتی دارند که ما هم متعرّض به آن مطالب هستیم، امّا اگر بگویید: حکمت، اشکال نمی‌بینند؛ یعنی با واژه و لفظ مخالفت دارند و اگر بگویید در تعریفاتشان بعضی جاها حدّاقل راجع به موجودات با ما نظر یکسانی دارند، مخالف نیستند.

حال راجع به وجود هم در «من عرف نفسه فقد عرف ربه» شما می‌خواهید ببینید تا کجا می‌توانیم پیش برویم. بله آن را باید بگوییم. آیا تا نهایت می‌توانیم پیش برویم یا خیر؟ حدّاقل تا حد خالق بودن که می‌توانیم پیش برویم امّا اگر بگویید: آن‌جا خط قرمز ماست و اصلاً کاری به پروردگار عالم نداریم، این اشتباه محض است. پس کی خداشناس بشویم؟! البتّه این که چگونه و با چه سبک و سیاق وارد شویم، این بحث دیگری است. بله ما با فلاسفه غرب و شرق آن هم نه با همه - بعضی از آن‌ها را هم باید انصاف بدهیم که درست بیان کردند - اختلاف داریم. بله باید در آن تأمّل کنید.

پس مسلّم است که هر انسانی دو حالت دارد، یک: حالت جسمانی که آن را به عنوان حیوانیّت و دو: آن حالت روحانی که بعضی آن را به عنوان ناطقیّت تبیین می‌کنند.

در اسم با هم نزاع نداریم. شما به جای ناطقیّت بگویید روحانیت. یا هر اسم دیگری که می­خواهید بگذارید. مگر این که شما بگویید هر واژه‌ای پیام خاص خود را دارد. ما می­گوییم: بله، در پیامی غیر از پیام اولیاء و انبیاء دیدیم، آن را کنار می‌گذاریم. امّا اگر دیدید در پیام یکی هستند، ما به آن اشکالی نداریم. تأمّل کنید یک مثال می‌زنیم. ما در فارسی می‌گوییم: خدا، عربی: «الله»، انگلیسی: God و ترکی یک چیز دیگر. با اسم که مخالفتی نداریم. در همه آن­ها این معنا نهفته است که منظور آن خالقی است که همه مطالب در ید قدرت اوست. پس اشکالی ندارد.

حتّی یک بزرگواری - که اسمش یادم نیست - با مادیّون مناظره کرد تا این که آنان را به این جا رساند که بالاخره شما چه می‌گویید؟ می‌گویید: همین‌طوری که جهان به وجود آمد، آیا با نظم به وجود آمده است یا نه؟ شما که می‌گویید انفجاری صورت گرفته و یک نوری بوده است آیا بعد آن نظم دارد یا ندارد؟ می‌گویند: آری. ما می­گوییم خوب پس شما می‌گویید آن کسی که این انفجار را نظم داده، آن می‌تواند خدا باشد پس ما با هم اختلافی نداریم.

ما می‌گوییم آن کسی که این انفجار را انجام داده است، خداست. چون به خودی خود نمی‌تواند روی نظم باشد، چطور یک انفجاری صورت می‌گیرد، هزار تا اختلال به وجود می­آید؟! بالاخره تا این‌جا که با یک انفجار - که تقریباً می‌شود گفت با همان که قرآن می‌فرماید: «کن فیکون» - یک‌دفعه همه چیز به وجود آمد، عیبی ندارد یک‌دفعه همه چیز با یک عکس‌العملِ فعلیّتِ مسئله‌ای به جود آمد، انعکاسِ آن فعلیّت این شد که همه چیز هست. ما می‌گوییم آن کسی که توانست این کار را بکند، خداست ولی به خودی خود نمی‌تواند، مگر می‌شود به خودی خود نظم داشته باشد؟!

اگر بخواهیم راجع به فلسفه نیز از این منظر نگاه کنیم، همین است. به جای واژه «ان الفلسفه» که تبیین به حقایقی می‌کند و نهایت معرفت انسانی را به وجود می‌آورد، یک واژه دیگر بگذار مثلاً حکمت، اشکالی ایجاد نمی­شود. یا این که فلسفه راجع به روح انسان - نه جسم انسان - صحبت می‌کند، بعضی می‌گویند: ناطقیّت، باز هم اشکال ندارد.

دقّت بفرمایید! اگر روح و ناطقیّت تفاوت داشت، بله مخل است امّا اگر نه تفاوت نداشت، ایرادی نیست واژه است، یکی اسمش را ناطقیّت و دیگری روح گذاشته است، تفاوتش چیست؟! آیا ما با اسم مخالفیم یا با محتوا؟ عقل بشری می‌گوید محتوا را باید نگاه کنید. البتّه عقل هم که بیان می‌کنیم ملاکمان از عقل بشری همان عقل انبیاء، عقل حقیقی و عقل الهی است، کسی نگوید با انبیاء فرق کرد.

می‌فرماید شما حقایق را نگاه کنید، نه آن چیزی که ظواهر است. اگر دیدیم معنای آن­ها یکسان است، با هم تطبیق می‌دهیم و می‌پذیریم. آن‌جایی که یکسان نیست، بله، ما هم آن فلسفه را قبول نداریم و به دیوار می‌زنیم پس اختلاف در واژه اشکالی ایجاد نمی‌کند. إن‌شاءالله ادامه بحث جلسه آینده.

«و صلّی اللّه علی سیّدنا محمّد و آله الاطهار الابرار»