بسمه تعالی

جلسه 13 خارج فلسفه - مورخ: 92.02.08

موضوع چیستی فلسفه (13)

عرض کردیم اگر بخواهیم یکی از علّت­های مخالفت با فلسفه را بیان کنیم شاید همان ندانستن حقیقت و چیستی فلسفه باشد.( گرچه مخالفین به لسانی بیان کرده­اند که گویی می­دانند فلاسفه چه می­خواهند بگویند.)

در جلسات گذشته إن­قلت­هایی از سوی مخالفین فلسفه عنوان شد : اوّلاً- بیان می­کننداشکال دراین اختلاف نظرهاست. ما می­بینیم بین خود آقایان آن چه که به عنوان فیلاسوفیا یا فلسفه و شناخت حقایق اشیاء از طریق استدلالات وبراهین عقلی به قدر توان بشری بیان کردند، اختلاف وجود دارد.

عرض کردیم ارسطو که شاگردی از شاگردان افلاطون است را مثال می­زنند و می گویند: ایشان متجاوز از بیست سال - کم نیست - نزد معلّم خود (افلاطون) در سال­های 350 قبل از میلاد مطالبی رافرا گرفت، ولی در نهایت نظریات فلسفی او کاملاً – نه یک مقداری - مغایر با فلسفه­ی استادش شد. مخالفین می­گویند: شما این اختلافات را چگونه می­خواهید توجیه کنید؟!

یا در فلاسفه­ی اسلامی نیز- که به ظاهر می­گویند فلسفه در اسلام نبوده ، نیست و نخواهد بود. دلیل و برهان هم می­آورند که عرض خواهم کرد - نظر ملاصدرای عظیم الشّأن در رابطه با اصالت وجودو ماهیت کاملاً مخالف استادانش (میرداماد و سید عظیم الشّأن میرفندرسکی «اعلی الله مقامهما الشریف») است. اگر کسی به ما إن­قلت بگیرد که مگر اشکال دارد؟! می­گوییم: عیبی نداردو جسارت و اساعه­ی ادب نسبت به استاد محسوب نمی­شود ولی چرا باید فاصله تا به این حد زیاد باشد؟!

(ان قلت دیگر ):بعضی از مخالفین هم از راه دیگر به صورت ظاهرا خوبی وارد می­شوند و می­گویند: این که گفتند فلسفه شناخت اشیاء است، بله این نکته­ی بسیار خوبی است آیات الهی نیز همین را تبیین می کنند امّا این چه مطالبی است که شما بیان می­کنید! بنا نیست ما هر که هر چه گفت بپذیریم ولو از مردان الهی بروز پیدا کند. - دقّت بفرمایید، یعنی زمینه چینی می­کنند که نهایتاً بگویند که اصلاً ما نیازی به فلسفه نداریم – می­گویند: در وسائل الشیعه و هم چنین در بحار الانوار آمده که امیرالمؤمنین(علیه الصّلوة و السّلام) می فرمایند: «إن الدین اللّه لایعرف بالرجال بل یعرف بالحق» شناخت دین پروردگار عالم به اشخاص و آن قدر و منزلتی که دارند نیست.

مثلا می گویید: «ملاصدرای عظیم الشّأن می­گوید» خیلی خوب! عظیم الشّأن باشد یا میردامادِ عارف بالله هم بیان کند، در اینکه ایشان استاد هستند، حرفی نیست و روی چشم ما جا دارند امّا یادمان نرود باید حق را بشناسیم تا اهلش شناخته شوند حق را که شناختید، افراد را با آن مقایسه می­کنید .افراد که حق نیستند.

(تامل بفرمایید: از تعابیر بسیار خوبی استفاده می­کنند خیلی هم درست و عالی است. )بعد می­گویند راجع به شناخت اشیاء که فلاسفه بیان کرده­اند و صورت ظاهر مطلب مهمی است، پروردگار عالم هم بیان می­فرماید. مثلاً آیه­ی شریفه119 در سوره­ی مبارکه آل عمران - که مستحب است زمان قیام برای نماز شب بخوانید. اولیای خدا وقت قیام به آسمان نگاه می­کنند و این آیه را می­خوانند[1]-می فرماید: «إنَّ فی خلق السّموات والارض و اختلاف اللّیل والنّهار لایاتٍ لاولی الالباب» این­گونه آیات را می خوانند: «ألّذین یذکرون اللّه قیامّا وقعوداً و علی جنوبهم[2] و یتفکّرون فی خلق السّموات والارض ربّنا ما خلقت هذا باطلاً سبحانک فقنا عذاب النّار»

در خلقت آسمان­ها و زمین نگاه کنید، به درستی که در خلقت آسمان­ها و زمین، اختلاف شب و روز آیاتی برای صاحبان خرد است «لایاتٍ لاولی الالباب»[3] در همه­ی حالات تفکر می­کنند «یتفکّرون فی خلق السّموات والارض» وقتی تفکر می­کنند می­فهمند: «ربّنا ما خلقت هذا باطلاً سبحانک فقنا عذاب النّار» می گویند: پس این شناخت حقایق هم عیبی ندارد قرآن نیز بیان فرموده بسیارهم خوب است.اصل هم همین شناخت است،اصلا «عرفان»؛ یعنی شناخت و معرفت. فلسفه می­گوید: «شناخت» خوب! عیبی ندارد این­جا هم پروردگار عالم می­فرماید: شناخت.

یا در سوره مبارکه روم آیه هشت می­فرماید:«اولم یتفکّروا فی انفسهم ما خلق اللّه السّماوات و الارض و ما بینهما إلّا بالحقِّ و اجل مسمی و انّ کثیراً من النّاس بلقائ ربّهم لکافرون» آیا با همه­ی این مطالبی که در خلقت خودشان، آسمان ها و زمین و هر آنچه بین آن دو است می­بینند ، نمی­اندیشند که جزء حق نیست؟!1

علی­ایّ­حال این دسته از آیات الهی بیان می­کند که انسان باید تفکر کند ؛یعنی هم در آیات الهی و هم معنای فلسفه شناخت وجود دارد و از این جهت هیچ اشکالی ندارد.

بنابراین اولاً بیان می­کنند که حتّی پروردگار عالم انسان را دعوت به شناخت کرده و می­گوید اصلاً مؤمنین حقیقی شناخت دارند و با شناخت جلو می­روند و در دل شب قیام می­کنند امّا اشکالشان این است که بیان می­کنند ما خودمان شناخت را داریم پس این چه نیازی است که شما می­خواهید بروید دنبال فلسفه و از جاهای دیگر بیان کنید خوب در اسلام که هست و حقانیت دین مبین اسلام نیز برای آن کسانی که ثابت شده، مشخص است؟!

می­گویند: اتفاقاً آن رجالی که اعتقاد به مبانی فلسفی دارند و از حامیان فلسفه مطرح می­شوند و متأسفانه - به تعبیر این آقایان - مسلمان هم هستند مانند علامه طباطبایی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) اقرار دارند که در دوران قدیم و اسلامی چیزی به عنوان منطق و ریاضیات و طبیعیات و الهیات و ... وجود نداشت بلکه این­ها نقل به ترجمه شد و از مطالب یونانی در اوایل دوران بنی العباس به اسلام ورود پیدا کرده است و صدها کتاب از زبانهای یونانی هندی، فارسی، سریانی و.... به لغت عربی ترجمه شد. مگر اسلام این­مطالب را نداشت که ترجمه کردند!

بعد شاهد می آورند که خود علامه طباطبایی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) در المیزان بیان می­کند: «و فی هذه البرهه من الزمن نقلت علوم الاوائل من المنطق و الریاضیات و الطبیعیات و الالهیات والطب و الحکمة العملیة الی العربیة نقل شُطَر منها فی عهد الامویین ثم اکمل فی اوایل عهد العباسیین فقد ترجموا مآتِ من الکتب من الیونانیة و الرومیة و الهندیة والفارسیة والسریانیة الی العربیّه» «در دوران پیشینیان علوم منطق، ریاضیات، الهیات، طب و حکمت عملی به عربی ترجمه و نقل شد به طوری­که قسمتی از آن­ها در دوران بنی امیه ترجمه شد و بعد در اوایل دوران عباسی تکمیل گردید. صدها کتاب از زبانهای یونانی، رومی، هندی، فارسی و سریانی به عربی ترجمه شد.»

دقّت بفرمایید! می­خواهیم برویم به این سو که آقایان باز چیستی فلسفه را متوجّه نشدند و یک ترجمه تحت اللفظی به عنوان این که فلسفه شناخت است را مدّنظر گرفته­اند لذا می­گویند اسلام نیز شناخت را دارد پس شما اصلاً چرا از خارج آوردید؟ این ­مطالب اصلاً از ناحیه اسلام نبوده ، از ابتدا بنی­الامیه آوردند و بنی عباس هم رواج دادند و اینچنین تکامل قضیه فلسفه را داشتند.

بنابراین آقایان معتقدند : فلسفه ترجمه شده است و نمی­تواند رابطه ای با اسلام داشته باشد، ما چیزی به نام فلسفه در اسلام نداریم و از آن طرف هم می­گویند بله اگر گفتند فلسفه یعنی شناخت اشیاء آن هم از طریق براهین و ادله عقلیه به قدر وسع انسانی، خوب اسلام هم این شناخت را دارد.

دقت بفرمایید! این جورچین را تا به این­جا درست کردند.

ما هم یک سؤال از آن­ها می­پرسیم که - می­ خواهم نوع دیگری بیان کنم، نمی­خواهم جوابی که بعضی می­دهند را بدهم – پیامبر« صلی الله علیه و اله والسلم » می­فرمایند: «اطلبوا العلم ولو بالسین»؛ طلب علم کنید ولو در چین. آیا ورود علوم که اقرار کرده­اند من الریاضیات و الطبیعیات و الطب و الحکمه العملیه الی العربیه شده، از زمان­های دیگر که خودمان هم تازه به تعبیری دنبالش رفتیم و این­ها را به الی العربیه تبدیل کردیم، این اشکالی دارد؟!

جواب می­دهم: - خودم سؤال را مطرح می­کنم و خودم هم جواب می­دهم – ورود بعضی علوم مثل هندسه، طب و...اشکال ندارد مثلا ًمسأله ای نیست که ببینیم سینوهه در مصر باستان و در چین طب سوزنی چه می­گوید، این­ها اشکال ندارد امّا فلسفه که عنوان مطالب صنعت یا طب، هندسه و امثالهم نیست. بحث فلسفه طبق تعریف بحث شناخت اشیاء آن هم با ادلّه عقلی به قدر وسع انسانی است- معلوم است که وسع انسان این قدر هم بالا نیست .- این را که دیگر لازم نیست ما از آن­ها بگیریم، این علوم چه ارتباطی دارد به این که ما فلسفه رااز آن­ها اخذ کنیم!

پروردگار عالم در قرآن ما را دعوت به تفکر می­کند. خود نبی مکرّم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) راجع به شناخت و طریقه شناخت صحبت می­کند، کجای این جورچین­هایی که در فلسفه و منطق می­شود و می­گویند اگر براساس این دو دو تا چهارتاها جلو رفتید شناخت پیدا می­کنید و در غیر این­صورت شناخت پیدا نمی­کنید، درست است؟!

پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) دیدند پیرزنی چرخ ریسندگی دارد و می­بافد، پیامبر«صلی الله علیه و اله والسلام» فرمودند: خدا را چگونه شناختی؟ گفت: یا رسول الله! اگر این چرخ را رها کنم دیگر نمی­چرخد، پس آن جهانی که می­چرخد هم طبعاً یک ید قدرتی مافوق همه قدرت­ها دارد که به این خوبی می­چرخاند. پیامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود: شناخت یعنی این، دین یعنی این، اسلام یعنی این، خداشناسی یعنی این.

در صورتی که آن زن سواد هم نداشت و دو دو تا چهارتاها و براهین عقلی که شما تبیین می­کنید را نیز نداشت و نمی­خواست با براهین منطقی و فلسفی جلو برود، امّا شناخت دارد، شناختش هم به قدر وسع انسانیش بوده است. به قدر وسعش فهمید که من دارم این چرخ ریسندگی را می­چرخانم و اگر رها کنم دیگر نمی­چرخد پس من هستم که او را به حرکت درمی­آورم و چرخ هم اگر دارد به این زیبایی بافته می­شود، دستی او را به چرخش وا می­دارد پس این آسمان و زمین زیبا و این ستارگان که دارای حیات و ممات ظاهری هستند و حرکاتی با این نظم عالی و خوب دارند، حتماً قادری هست که مافوق قدرت ها می­باشد که همان خداست.

آیا دیگر نیاز بود به این که به او بگوییم: شما بنشینید در منطق و فلسفه بحث کنید که مثلاً عنوان و معنون چیست و ... خوب این ها را برای چه می­خواهد!

مزید بر این­که شما می­خواهید راجع به شناخت پروردگارعالم بحث کنید، حال کدام یک از ادیان، برتر از دین اسلام است؟ (به جواب­ها دقت کنید، خودم نیز جواب می­دهم. می­خواهم اگر کسی حتّی این نوع جواب را هم داد شما مطلّع باشید.) پیامبر«صلی الله علیه و اله والسلم »،خاتم رسل است و دین ما کامل­ترین دین است و به همین علت است که دیگر بعد آن دینی نیامده است پس همه چیز در خود اسلام وجود دارد حال چه نیازی است که از غربی­ها مطلب بگیریم؟

می­گویند: مباحث دیگر هیچ، امّا ما بحث شناخت حقایق اشیاء به قدر وسع انسانی را از طریق فلسفه برای چه می­خواهیم؟ یقیناً برای این که خداشناس شویم و ببینیم عالم چه خبر است حال این بحث که اکملش در دین موجود است، شما برای چه می­خواهید نظرات دیگران را بیان کنید!

پس این که پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود «اطلبوا العلم ولو بالسین» قضیه­اش متفاوت است و ما این مطلب رابرای فلسفه نمی­پذیریم.

می­گویند: حتّی به عنوان ریاضیات و طب هم می­توانیم إن­قلت بیاوریم که اگر شما می­گویید دین، دین کاملی است بنابراین ریاضیات و طب هم باید داشته باشد و حکمت عملیه هم که طبعاً به بهترین وجه وجود دارد، پس چه نیازی برای رجوع به علم دیگران داریم؟

در نتیجه ابتدا به صورت ظاهر با سلام و صلوات گفتند که ماهم می­گوییم شناخت عیبی ندارد بعد گفتند ما نمی­خواهیم اهانت و جسارت کنیم ولی خود امیرالمؤمنین(علیه الصّلوة و السّلام) فرمود که شما اگر مطلبی را می­خواهید به افرادش نگاه نکنید، «إنّ دین الله لایعرفوا بالرجال بل به آیات الحق فعرف الحق تعرف».

ما نیز می­گوییم: «تنظر الی ما قال و لا تنظر الی من قال» باید ببینیم که آن­ها چه می­گویند و ما در اسلام چه می­گوییم این که آقایان در این وادی رفتند انحراف است و دلیل این انحراف نیز نشناختن فلسفه به حقیقت می­باشد که إن­شاءالله در جلسه بعد عرض خواهیم کرد.

«و صلّی اللّه علی سیّدنا محمّد و آله الاطهار الابرار»