بسمه تعالی

جلسه 14 خارج فلسفه - مورخ: 92.02.15

موضوع: چیستی فلسفه (14)

عرض کردیم مخالفین فلسفه دو اشکال گرفتند که دلیل آن ندانستن چیستی فلسفه می­باشد.

اوّلین اشکال آقایان این بود :از باب علم اتفاقاً گاهی اختلاف زیاد است که باید جواب قانع کننده­ای به اختلافات داد امّا این اختلاف نباید تا آن حد زیاد باشد که بنیان را از بین ببرد و تفاوت­ها نباید به قدری بالا باشد که یکی بتواند راجع به اصالت وجود صحبت کند و یکی ماهیت را تبیین نماید؛ یعنی نباید به طور کلی در اصل اختلاف داشته باشند که این تفاوت فاحش و بسیار زیادی است. یا همانطور که عرض کردیم نظر ارسطو از شاگردان افلاطون به طور کلی مغایر با نظرات افلاطون می­باشد چنین حالتی خیلی درست نیست و علم را زیر سؤال می­برد.

البتّه در باب اجتهاد می­بینیم گاهی نظرات با هم تفاوت دارند امّا یک مقداری با هم اختلاف دارند و این­طور نیست که در کلیّت تفاوت فاحشی داشته باشند.

در اشکال دوم می­گویند: اصلاً این علوم ارتباطی با اسلام ندارد به خصوص در این زمان که به تعبیر امام المسلمین ما باید به دنبال تولید علم از خودمان باشیم و به یک نوع دیگر اعتقاد راسخ بنده این است و غیر از این نیست[1] که اصلاً علوم انسانی در خود اسلام هست و وارداتی نیست که ما بخواهیم به تعبیری حالا بیاییم آنها را به زبان و ایده و قاعده­های خودمان برگردانیم وبا آن مقایسه کنیم.

ما قائل به این هستیم: علوم انسانی از اسلام است و اثبات می­کنیم مدیریت در اسلام است هر چند امکان دارد گاهی الفاظ ،لفظ­های جدیدی باشند. همان­طور که در بعضی از مباحث اثبات کردیم و می­کنیم که اصلاً خیلی از این اشکالاتی که بعضی از جوان­ها مطرح می­کنند همان سؤالاتی است که در زمان امام باقر و امام صادق(علیهما الصّلوة و السّلام) هم پرسیده شده است ولی در این زمان با الفاظ جدید آمده است.

مثلاً شما فکر می­کنید «فمینیسم» متعلّق به زمان حال است؟! خیرهر چند لفظش جدید و به عنوان فمینیسم می­باشد امااصل بحث از گذشته بوده است. خیلی از سؤالاتی که امروز به نظر بعضی فوق­العاده و دهان پرکن می­آید قبلاً هم بوده است منتها در زمان دیگر با لسان و الفاظ دیگری بیان شده است. جواب آن­ها هم به قول امروزی­ها کلاسیک و با متدهای جدید دانشگاهی داده می­شود.

ولی اگر خوب تأمّل کنید جوا­ب­ها همان جواب­ها است، اتفاقاً گاهی آمدند با این متدهای جدید جواب بدهند اصلش را هم خراب کردند. این سوالاتی که مثلاً در باب انسان و مسائل لیبرالیسم و .. بیان می­شود همه از ابتدا بوده و سؤالاتی است که معمولاً بشر در مقابل دین می­پرسد.( این مطلب را با مصداق بیان می­کنم این­گونه نیست که بی­حساب بگویم.)

ما قائل به این هستیم که اصلاً این سؤالات - اگر بخواهم به تعبیر دیگری بیان کنم و نگویم خود شیطان تا نگویند که جبهه گیری می­کند - نشأت گرفته از افکار شیطانی است؛ چون افکار بیهوده و پوچ را افکار شیطانی می­گویند و در مقابل جواب­هایشان نیز جواب­های الهی می­شود. اگر کسی این­گونه بیان کند می­گویند: ای بابا! به باب مباحث اخلاقی وارد شد و .... در صورتیکه این­گونه نیست و عین حقیقت است.

علی­ایّ­حال با این مقدمه می­خواهم این را بیان کنم که مخالفین می­گویند: بله این مطلبی که ما در باب علوم انسانی بیان کردیم که اصلاً در خود اسلام وجود دارد در مورد علوم دیگر نیز تا قبل از اسلام از جاهای دیگر می­گرفتیم، در زمان اسلام هم پیامبر فرمودند: «اطلبوا العلم ولو بالسین»[2] .

ببینید حتی در رابطه با قول شاید یک معنای آن این باشد که تبیین به اقوال مختلف است و بعد بیان می­شود «فیتبعون احسنه». اتفاقاً مطالب علمی دیگر را از دنیا استخراج کنید، «فیتبعون احسنه» ؛یعنی این تبعیت در این مطلب اشکالی ندارد منتها در باب علوم انسانی می­گوییم که ما خودمان داریم.

آقایان إن­قلتی که دارند به صورت دیگری گفتند بنده ایشان را یاری می­کنم. می­خواهیم این اشکال را حتّی فراتر از آنچه که این آقایان می­گویند مطرح کنیم. (ما تولید علم در باب اشکال کردیم یعنی این آقایان را یاری کردیم.)

می­گویند: مگر اسلام خود همه چیز را ندارد؟ در باب تفکر و شناخت هم آیات الهی را خواندیم در قرآن «ان فی خلق السماوات والارض واختلاف اللیل والنهار ...» همه این­ها موجود است، حال سؤال آقایان این است: شما با توجّه به اسلام که امروز می­توانیم بیان کنیم علوم انسانی را در وجود خود دارد این چه مسئله­ایست که شما بعضی از این مسائل را ورود دادید؟!

«و فی هذه البرهة» که بیان گردید تا به آن جایی که همه این­ها یعنی «فقد ترجموا مآت من الکتب من الیونانیه و الرومیه و الهندیه و الفارسیه و السریانیه الی العربیه» شما یکسری کتب را ترجمه کردید به قول خودتان و به اسلام ورود دادید، اصلاً این حرف، حرف نادرستی است و شما از خارج وارد کردید. ضمن این که اصلاً شما وارد نکردید «نقل شطر منها فی عهد الامویین ثم اکمل فی اوائل عهد العباسیین» بلکه دشمنان اسلام وارد کردند.

یک إن­قلت بسیار مهم و یا به تعبیر امروزی­ها یک علامت سؤال بسیار بزرگ برای شما درست می­کنند که چرا در زمان حضرات معصومین و خود پیامبر عظیم الشأن(علیهم الصّلوة و السّلام) نیامده است؟! در عهد امویین آمده و عباسیین هم آن را تکمیل کردند. آیا این مقابله با دین نبوده است؟! - بنده به گونه­ایی صحبت می­کنم که شما تصور کنید یک مستشکل نشسته و دارد داغ اشکال می­کند، شما الآن به این عنوان به من نگاه کنید. - آیا واقعاً اسلامی که خودش این همه غنی است لازم بود مطالب را از جای دیگر مثل یونان و هند و ... بیاوریم؟! آیا شما بزرگواران شک نمی­کنید که اساس برنامه را وقتی بنی الامیه بنا گذاشت، قصدش مقابله با اسلام بوده است و به تعبیر دیگر آیا نمی­خواستند التقاط فکری درست کنند؟!

کمی تأمّل کنید، چرا عباسیین این­قدر به این علوم (منطق و ریاضی و طبیعیات و طب و حکمت عملیه) پر و بال دادند، آیا فکر نمی­کنید این علوم را در مقابل قرآن کریم و مجید الهی و فرمایشات معصومین(علیهم الصّلوة و السّلام) قرار دادند؟! آیا شما فکر نمی­کنید این مبانی ، مبانی عقلی نیست و می­خواهند این مطالب را به نام عقل به خورد ما بدهند در حالیکه «العقل ما عبد به الرحمان» است؟!

این­ها چیست که این آقایان تبیین کردند و رابطه فلسفه و دوران خلفای اموی و عباسی چیست؟! آیا این سؤالات در ذهن مبارک شما به وجود نمی­آید که ببینید چه رابطه­ای بوده و این رابطه را بررسی نمی­کنید؟!

ما نباید ساده­لوحانه فلسفه را بپذیریم، فلسفه ترجمه شده است و نمی­تواند رابطه­ای با اسلام داشته باشد فلسفه چه رابطه­ایی با اسلام دارد؟!

مثلاً در کتاب «حیات الامام موسی الکاظم(علیه الصّلوة و السّلام)» جلد دو و بعضی از کتب تاریخی تبیین کرده­اند که حتّی خلفای عباسی به هر یک از مترجمین در آن زمان پانصد دینار طلای خالص می­دادند در حالیکه قیمت فروش هر شتر در زمان هارون الرشید خلیفه عباسی چهار دینار معمولی بوده است. حال شما دقّت کنید پانصد دینار طلای خالص در زمانی که هر شتر چهار دینار معمولی – نه دینار طلا - بوده است.

شما ارتباط این­ها را نمی­بینید که شاید می­خواستند فلسفه را وارد اسلام کنند و اصلاً فلسفه در اسلام نبوده است،[3] شما چرا این قدر سنگ فلسفه را به سینه می­زنید؟!

امویون و عباسیون از فلسفه حمایت کردند و از هر چیزی دشمن حمایت کرده است بدانید خبری است. ضمن این که شما اسلام و دین را غنی می­دانید، دین یا غنی هست یا نیست، اگر غنی است نیاز به آوردن بعضی از مطالب از ناحیه دیگران نمی­باشد و باید در این تأمل کنیم.

بعضی از آقایان حتّی از علمای بزرگ مثل صاحب ناسخ التواریخ ( مرحوم سپهر) و دیگران تبیین کرده­اند که اصلاً ورود و انتشار فرهنگ یونانی و طرز تفکرهایی که ما می­خواهیم نسبت به آن­ها بیان کنیم در بلاد اسلامی سبب تزلزل در پایه­های اتحاد امت اسلامی شد؛ چون قرآن در حالیکه باید متن و اصل باشد، به حاشیه رفت و وقتی این علوم اصل شود شما بدانید که باخته­اید.

مگر خود شما نفرمودید در فلسفه می­خواهید شناخت نسبت به اشیاء را پیدا کنید تا نهایتاً شناخت به خدا پیدا کنید، حال این مطالب کجا وجود دارد؟! مگر غیر از این است که همه این ها در قرآن کریم و مجید الهی تبیین شده است؟!

مجدد با استدلال به دو آیه جلو می­آیند.

آیه اوّل در سوره مبارکه ابراهیم است که تبیین می­فرماید: «کتاب انزلناه الیک لتخرج الناس من الظلمات الی النور». می­گویند: شما می­خواهید با فلسفه افکار باز شود و نورانیت پیدا کند و طرز تفکرها تغییر یابد و نسبت به شناخت تبیین شود همه این­ها مگر غیر از این است که طبق تعبیر اکثر فلاسفه استکمال نفس انسانی آن هم از طریق معرفت حقایق موجودات به قدر وسع انسانی است، خوب بیایید خودتان را در اختیار قرآن قرار دهید خود قرآن همه چیز را برای شما قرار می­دهد. چرا که فرمود: «کتاب انزلناه الیک لتخرج الناس من الظلمات الی النور باذن ربهم الی صراط العزیز الحمید» یعنی همه مردم می­توانند از این قرآن استفاده کنند. اصلاً راه صحیح، صراط عزیز و حمید که منظور هدایت است در این­جا وجود دارد.

آیه دومی که برای استدلال می­آورند «فیه تبیان کل شئ» است؛ «و در آن تبیین همه چیز وجود دارد.»

یا باید بگویید این آیات نستجیر بالله، پناه به ذات احدیت منسوخ شده و به درد زمان ما نمی­خورد که این نظر با آن معانی روایی که: «قرآن برای هر ازمنه­ای هست و کهنه نمی­شود» مغایرت دارد. یا باید بگویید منسوخ نیست و برای زمان ما هم می­باشد با این حساب چه نیازی است که شما سراغ فلاسفه یونان و هند و ... بروید؟! همه چیز در اسلام هست و بیان این علوم سلام الله نیست وقتی این «تبیان کل شئ» وجود دارد، اصلاً چه لزومی دارد بگویید فلاسفه غرب یا فلاسفه شرق این مطلب را می­گویند خوب بگویند! شما خودتان همه چیز دارید دیگر چه چیزی و از چه کسی می­خواهید تبیین کنید؟! تبیان در خود این کتاب الله وجود دارد.

این کتاب الله شما را از ظلمات - یکی از معانی «ظلمات» حسب روایات شریف جهل­ها می­باشد - «إلی النور»؛ - یک معنای نور را آقایان علم بیان کردند و درست هم هست - به علم می­رساند حال چه نیازی دارید که علوم دیگران را بیان می­کنید؟! نکند با این کار مرتکب گناه بشویم؟! نکند اصلاً این نقشه­ایی بوده که واقعاً ما قرآن را به حاشیه ببریم و دیگر اصلاً با قرآن کاری نداشته باشیم؟!

آقایان فلسفه خوان، فلاسفه و آقایان اساتید فلاسفه! آیا فکر نمی­کنید به جای اینکه عمر کوتاه و وقت شریفتان را که خیلی هم کوتاه هست، برای بررسی آیات الهی بگذارید و ببینید مطالب و حکمت آن چیست، برای فلسفه می­گذارید که چه شود؟! آیا این کار به حاشیه بردن کتاب الله نیست؟! وقتی به یک اثر صد و بیست و پنج رأس شتر پول می­دهند شک باید کرد که خلفای چرا این کار را کردند؟! در این­ها باید تأمّل کرد.

و در نهایت می­گویند:با توجه به این قضیه، ورود به فلسفه حرام است و هر کسی نیز به مباحث فلسفی وارد شده و در نشر آراء فلسفی به جای نشر آراء کتاب الله و فرمایشات حضرات معصومین(علیهم صلوات المصلّین) قدم بر می­دارد، خواسته یا ناخواسته به فعل حرام مبتلا شده است. (ما این مطلب را از فرمایشات آقایان می­گوییم.)

مگر نمی­گویید فلسفه در باب شناخت اشیاء به قدر توان است خوب !فلاسفه که با هم اختلاف[4] دارند. پروردگار عالم در قرآن کریم و مجید الهی نیز فرمود: «و ما انزلنا علیک الکتاب إلّا لتُبیِّن لهم الّذی اختلفوا فیه»؛ «اتّفاقاً فرو نفرستادیم بر تو قرآن را مگر برای بیان و توضیح در آنچه آنان اختلاف دارند.» وقتی انسان یک اصل در دست دارد، مگر در جهل است که بخواهد جای دیگر برود؟!یا این که به تعبیر قرآن کریم و مجید الهی «فی قلوبهم مرض» باشد؛ انسانی که وارد این مطالب می­شود در قلبش مریضی­هایی می­باشد.

یا وجود مقدّس امیرالمؤمنین، علی بن ابیطالب(صلوات اللّه و سلامه علیه) در نهج البلاغه در خطبه صد و چهل و هفتم می­فرماید: «فبعث اللّه محمد(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) بالحقّ لیخرج عباده من عبادةِ الاوثان الی عبادته و من طاعة الشیطان الی طاعته بقرآنٍ قد بیّنَّهُ و أَحکَمَهُ لیعلم العباد ربهم اذ جهلوه» می­فرمایند: پروردگار عالم پیغمبر(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) را به راستی برانگیخت تا بندگانش را به وسیله قرآنی که به تحقیق آن را بیان داشته و استوار فرمود، از پرستش بت­ها باز دارد و به سوی اطاعت پروردگار عالم هدایت کند.

بیان می­فرمایند منظور از «قد بیّنّه و احکمه» این است که تمام مطالب و حکم­ها در او نهفته شده است تا بندگانش پروردگار عالم را بشناسند و نسبت به او جاهل نباشند کما اینکه قبلاً جاهل بودند. خوب طبق فرمایش مولی الموالی قرآن همه این­ مطالب را بیان می­کند بنابراین ما تا وقتی قرآن هست کجا می­خواهیم برویم ؟!

در مرحله دوم مستشکلین می­گویند: نه تنها قرآن صامت مطلب شناخت را دارد بلکه مااین مطلب را از قرآن ناطق هم داریم.

قرآن ناطق پیامبر اکرم(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) فرمودند: «یا علی أنا مدینة العلم و انت بابها فمن آتی من الباب وصل» - خیلی جالب است دقّت بفرمایید حالا این یک قسمت را بگویم آن­وقت جوابش را برای جلسه بعد می­گذاریم- هر کس بخواهد به علم برسد باید از باب وارد شود. فرمود: «وصل»؛ یعنی اگر از طریق اهل بیت، از طریق امیرالمؤمنین(علیهم صلوات المصلّین) وارد علوم نشوید، به علم نمی­رسید. حال شما می­خواهید بی­جهت دور بزنید از راه دیگر بروید و در آخر هم که نمی­رسید؟! چرا که امیرالمؤمنین(علیه الصّلوة و السّلام) صراط مستقیم است «اهدنا الصّراط المستقیم».

«یا علی انت باب الّذی اُوتی منه و انا باب اللّه فمن آتانی من سواک لم یَصل إلیَّ و من أتی اللّه من سوایَ لم یصل الی اللّه» این روایت در وسائل الشیعه جلد هیجدهم آمده است که: علی جان من شهر علم و تو باب آن هستی و هر کس می­خواهد به علم برسد باید از طریق تو بیاید. درب ورودی من فقط تو هستی و انسان­ها با تو به علم ورود پیدا می­کنند. من هم درب خداوند و دروازه رسیدن به او هستم.

مگر شما در نهایت شناخت به خداشناسی نمی­خواهید برسید؟! خود وجود مقدّس پیامبر(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) می­فرماید: هر کس غیر از تو به طرف من بیاید، به من نمی­رسد. «و من أتی اللّه من سوای لم یصل الی اللّه» پس وصل به سمت خدا هم نمی­شود.

بنابراین شما که کل بحث فلسفه را شناخت دانستید، خوب این قرآن و این هم فرمایشات حضرات معصومین است که بحث شناخت بیان می­فرمایند حال چه لزومی دارد شما به سمت دیگری بروید؟! آیا اصلاً لزومی دارد مباحث دیگران را مطرح کنید؟! آیا این خودش واقعاً یک نوع مریضی روحی نیست؟!

پس ما ورود به فلسفه را قبول نداریم و باطل می­دانیم.

این نظر کسانی بود که اشکال گرفتند تا ببینیم إن­شاءالله جوابش چه خواهد بود.

«و صلّی اللّه علی سیّدنا محمّد و آله الاطهار الابرار»