درس اخلاق

حضرت آیت الله دکتر روح الله قرهی

تدوین:

گروه علمی حضرت نرجس خاتون

وابسته به حوزه علمیّه امام مهدی

www.emammahdy.com

تمام عمر به دنبال شناخت نفس!

علّت تأمل در نفس چیست؟ چرا باید به نفس بپردازیم؟ اولیاء خدا، خصّیصین حضرت حق، حضرات معصومین(علیهم صلوات المصلّین) و انبیاء عظام نکته بسیار عالی را تبیین کرده­اند و آن این است که اگر بشر بخواهد صحیح زندگی کند چاره­ای ندارد الّا به این که عمر خود را برای شناخت نفس بگذارد.

سلطان العارفین، سلطان­آبادی بزرگ(اعلی اللّه مقامه الشّریف) در یک تعبیر بسیار زیبا و عجیبی می­فرمایند: اگر بشر عمر خود را برای شناخت نفس بگذارد ولو به صورت ظاهر عمر او تمام گردد و درک نکند حقیقتاً نفس چیست - گرچه این­گونه نیست امّا تعبیر ایشان می­خواهد اهمیّت مطلب را برساند - می­ارزد و پروردگارعالم به واسطه همین که به دنبال شناخت نفس رفت، او را رستگار می­کند.

مقام فوز اکبر

وجود مقدّس مولی­الموالی(صلوات اللّه و سلامه علیه) فرمودند: «نَالَ الفَوزَ الأکبَر مَن ظَفِرَ بِمَعرِفَةِ النَّفس»[1]. اولیاء خدا، خصّیصین حضرت حق درباره این تعبیر عجیب مولی­الموالی(صلوات اللّه و سلامه علیه) می­گویند که این روایت شریفه یکی از گنج­های بسیار مهم است.

سؤال: چه کسی رستگار می­شود؟ آیا غیر از این است که همه بشر به دنبال عاقبت به خیر شدن هستند؟ در دعاها هم اولیاء خدا به ما یاد دادند که بالاترین دعا عاقبت به خیری است.

مرحوم آقای اشراقی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) داماد حضرت امام(اعلی اللّه مقامه الشّریف) بیان می­کند: یک روز نیمه شعبان، امام(اعلی اللّه مقامه الشّریف) خوشحال بودند و حالت وجدی داشتند. دیدم موقع بسیار عالی است، غنیمت شمردم از حضرتشان سؤال کردم: آقا! چه دعایی کنیم که افضل ادعیه باشد و هرچه که هست در یک جمله در آن دعا باشد؟

حضرت امام(اعلی اللّه مقامه الشّریف) به تعبیر امروزی­ها توپ را در زمین خودشان انداختند، فرمودند: به نظر خودت چه دعایی بهتر است؟ ایشان می­گویند: من خجالت کشیدم، دیدم امام(اعلی اللّه مقامه الشّریف) پرسیدند باید جواب دهم، عرض کردم: دعا کنم خداوند مقام شهادت را به من مرحمت کند، فرمودند: خیر، عرض کردم: مقام انبیاء و اولیاء را مرحمت کند، فرمودند: خیر، گفتم: مقام صدیقین، مقام اهل یقین، فرمودند: خیر، هرچه گفتم فرمودند: خیر، گفتم: آقا! خودتان بفرمایید چه دعایی کنم که افضل ادعیه باشد؟ فرمودند: هر موقع می­خواهی دعا کنی، بگو خدا عاقبت به خیرم کن.

افضل ادعیه و همه دعا در همین عاقبت به خیری است. عاقبت به خیری یعنی رسیدن به آن مقام فوز اکبر. انسان چه کند به آن مقام فوز اکبر برسد؟ حضرت فرمودند: «نَالَ الفَوزَ الأکبَر مَن ظَفِرَ بِمَعرِفَةِ النَّفس»[2]. این جمله خیلی عجیب است.

علّامه سیّد محمّد حسین حسینی تهرانی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) به نقل از آسیّد هاشم حداد(اعلی اللّه مقامه الشّریف) فرمودند: آیت­الله قاضی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) چهل شب حدود دو تا سه ساعت، این روایت شریفه امیر­المؤمنین(صلوات اللّه و سلامه علیه) را برای ما توضیح می­دادند و تشریح می­کردند، نهایتاً هم فرمودند: من شمّه­ای از آن­چه را که ملّاحسینقلی همدانی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) - که آن عارف بزرگوار استاد آیت­الله قاضی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) بودند– برای من گفت، برای شما گفتم؛ چون احساس می­کنم شما بیش از این متوجّه نمی­شوید!

چهل شب جمعه از شب­های جمعه­ای که دور هم بودند، دو الی سه ساعت نکته و مطلب پر از معارف می­گوید، بعد بیان می­کند: تازه شمّه­ای از گفته­های ایشان را برای شما گفتم!

این روایت چه می­فرماید؟ معنای تحت الّلفظی آن چیست؟ چه غوغاییست؟ چرا باید معرفت نفس را دنبال کنیم؟ چرا بحث نفس شناسی را راه انداختیم؟ در این نفس چه خبر است؟

حضرت بیان می­کنند: به فوز اکبر می­رسد. فوز یعنی رسیدن به آن رستگاری، به آن مطلبی که وجود مقدّس مولی­الموالی(صلوات اللّه و سلامه علیه) در محراب شهادت بیان فرمودند: «فُزتُ وَ رَبِّ الکَعبِه»^[3]. منتها خود فوز نزد اولیاء و عرفا تقسیم دارد: فوز اوّلیه، فوز ثانویه، فوز وسطی، فوز اخری، فوزالاصغر و فوز الاکبر که هرکدام از این­ها نکات بسیار مهمّی دارد.

حضرت در این روایت مستقیم سراغ فوز اکبر می­روند؛ «نَالَ الفَوزَ الأکبَر» انسان به فوز اکبر دست نمی­یابد، الّا «مَن ظَفِرَ بِمَعرِفَةِ النَّفس» - تعبیر را دقّت بفرمایید - آن کسی که پیروز شد یعنی به معرفت نفس رسید، به آنجا رسید که فهمید حقیقت معرفت نفس چیست.

حضرت نمی­فرمایند: «نالَ الفَوزَ الاکبَر مَن دَخَلَ فِی الجَنّة»، بلکه می­فرمایند: «نَالَ الفَوزَ الأکبَر مَن ظَفِرَ بِمَعرِفَةِ النَّفس» در این که معرفت و شناخت این نفس را داشته باشد، پیروز شود.

پیروزی در معرفت نفس

آیا با توجّه به این مطلب، شناخت نفس بر انسان واجب نمی­شود؟ بله واجب می­شود، چرا که اگر معرفت نفس برای انسان به­وجود نیاید معرفت الله تبارک و تعالی به­وجود نمی­آید و لذا عبد و بنده پروردگارعالم هم نمی­شود، که هرچه هست در همین عبودیت است.

مهم این است که بعد از شناخت نفس، ظفر و پیروزی است. البته پیروزی بر خود نفس امّاره نیست که عزیزان من! سعی کنید حتماً روزی یک بار این کد را مرور کنید که هیچ احدی در عالم بر نفس امّاره­ خود پیروز به معنی این که او را معدوم کند، نشده است.

مولی­الموالی(صلوات اللّه و سلامه علیه) در ادامه­ دعای صباح فرمودند: «الهی نَفسی مَعیوب و عَقلی مَغلوب و هَوایی غالِب»[4] یک زمان هوی غالب است و یک زمان مغلوب، یک موقع عقل غالب است و یک موقع مغلوب، معدوم نیست، نابود نمی­شود.

عزیز من! پس پیروزی در این­جا به چه معناست؟ چرا حضرت «ظفر» فرموده است؟ ظفر یعنی این­ که شما بشناسی و معرفت پیدا کنی. نفرمود: «ظَفَرَ بِتَسَلِّطِ النَّفسِ و عَدَمِه»، بلکه فرمود: «ظَفِرَ بمَعرِفَتِ النَّفس» اگر معرفت نفس پیدا کردی پیروز می­شوی.

بگذارید نکته­ آخر را بگویم، ما که حوصله­ اولیاء، اوتاد، بزرگان و اعاظم را نداریم – خودم و امثال خودم را می­گویم - آن­ها که چهل شب می­نشینند و با حوصله و گام به گام جلو می­روند که چه می­گوید تا به آن اوج برسند. گرچه یادمان نرود که شیرینی، حلاوت، خوشمزگی و رسیدن به آن معرفت الله به همان گام به گام رفتن است، اتّفاقاً آن طور مزه می­دهد.

نکته آخر این است که وقتی معرفت نفس پیدا کردی، پیروز شدی؛ یعنی واقعاً می­فهمی اگر ولو به لحظه­ای فکر کنی کسی شدی، باختی. می­فهمی که نفس امّاره، أعداء عدوّ، دشمن­ترین دشمنان است.

به فضل الهی بیان می­کنیم که چطور با شیطان بیرونی هم­خوانی می­کنند. قرآن کریم و مجید الهی به صراحت فرموده است: شیطان بیرونی فردای قیامت، در محاجّه با انسان می­گوید: من کاره­ای نبودم. من فقط وسوسه کردم، خود تو همه کاره بودی، چرا می­خواهی تقصیرها را به گردن من بیندازی؟ اتّفاقاً حسب فرمایش قرآن کریم و مجید الهی، در محاجّه پیروز است. یعنی شیطان رجیم و لعین هیچ کاره است؟! بله. از باب وسواس معذّب است که یک بحث دیگری دارد.

عزیزم! خوب دقّت کن و این را به ذهن خود بسپار، هرکه کسی را وسوسه کند و به کار خلاف بیندازد، به صورت ظاهر، او این کار خلاف را انجام نداده امّا مشارکت و معاونت در جرم داشته و این برای او یک عذاب مشخّص و معیّنی است. گرچه آن کسی که خلاف را انجام می­دهد مقصّر است امّا «وَسواسِ الخَنَّاسِ الّذی یُوَسوِسُ فی صُدورِ النّاس»[5] وسوسه می­کند ولی می­گوید: من کاره­ای نیستم.

قرآن می­فرماید: در محاجّه هم او پیروز است؛ چون دست، پا و تمام اعضاء و جوارح انسان به سخن در­می­آیند و فردا شهادت می­دهند. اسرار بیرون می­ریزد، «یَومَ تُبلِی السَّرائِر»[6]، پرده­ها کنار زده می­شود.

پیروزی بر معرفت نفس این است که انسان می­فهمد اگر نفس را رها بگذارد، دیگر نمی­توان آن را کنترل کرد و او را بیچاره می­کند. باید مراقب باشیم.

- عیبی ندارد، می­گویم، هرکه هرچه می­خواهد برداشت کند - بینی و بین الله، به این خانه­ خدا قسم، ولله، تالله، بالله، اسم اعظم و اسم جلاله است، نمی­شود این­طور قسم خورد، به خدا قسم علّت همه فتنه­ها برای بی­اخلاقی و نشناختن نفس است.

اگر فتنه­گرها در سال 88 معرفت نفس پیدا می­کردند و می­دانستند نفسشان آن­­ها را به بیراه می­برد، این کار را نمی­کردند - بحث سیاسی نمی­کنم، گرچه سیاست ما عین دیانت و دیانت ما عین سیاست ماست - به خدا قسم موقعی که انسان دنبال این هوا و هوس، نفس امّاره و نفس دون می­افتد، همین می­شود.

یکی از مسئولین استان یکی از افرادی که در انتخابات بودند - غیر از آن دو نفر که حالا اسم نمی­برم - قسم خورد، گفت: ولله دو سه نفر بودیم، او در تنهایی به من گفت: فلانی می­دانم که تخلّف شده ولی تقلّب نشده است، امّا ما باید مدام در طبل تقلّب بزنیم - این نفس با انسان چه می­کند؟ بیچاره می­کند – گفت: بالأخره او را نجات دادیم و الّا او هم مثل آن دو نفر دیگر رفته بود. این نفس امّاره است، این نفس دون می­شود، یعنی می­دانم امّا مقابله می­کنم.

اگر انسان معرفت به نفس پیدا کند، دیگر حبّ مال و بنون نیست. مولی­الموالی(صلوات الله و سلامه علیه) می­فرمایند: «نَالَ الفَوزَ الأکبَر مَن ظَفِرَ بِمَعرِفَةِ النَّفس» عجب جمله­ای! عجب روایتی! عجب گنج عظیمی! بر چه چیز پیروز شود؟ به این که معرفت نفس پیدا کند و وقتی فهمید دنبال نفس نمی­افتد.

رها کردن مال و تجارت!

روایاتی را داریم که امیرالمؤمنین و وجود مقدّس حضرت سجاد(علیهما الصّلوه و السّلام) به ما نسخه می­دهند. چه کنیم که دنبال این نفس دون نرویم؟ یک جاهایی می­فرمایند: مقابله کن.

عزیزان! روایات را برایتان می­خوانم، می­گوید: اگر دیدی مال تو عامل می­شود که تو را فریب دهد، از آن شغل، ولو پردرآمد است، بیرون بیا.

شخصی محضر حضرت صادق القول و الفعل، امام جعفرصادق(صلوات اللّه و سلامه علیه) آمد، گفت: آقا! یک استخاره می­خواهم. حضرت استخاره کردند، بد آمد. دوستانش گفتند: خبر داریم در شام فلان جنس را خوب می­خرند، بیا برویم. گفت: استخاره کردم، حضرت فرمودند بد است، گفتند: ماجرا را به حضرت می­گفتی، قبل استخاره، استشاره[7] است. او را وسوسه کردند و او هم رفت.

اتّفاقاً تجارت بسیار خوبی هم انجام داد و برگشت ولی ذهن او مشغول بود که یعنی چه؟ انسان محضر صادق القول والفعل(صلوات اللّه و سلامه علیه)، امام معصوم برسد و استخاره بگیرد، استخاره هم بد بیاید ولی بروم و برخلاف آن همه چیز خوب باشد؟ مانده بود که نکند همین که دوستان می­گفتند باید قبل از استخاره استشاره کرد، شاید استخاره من بیجا بوده است.

محضر حضرت آمد تا بعد از نماز نشست و سلام کرد. حضرت جواب سلام دادند. گفت: آقا! یک سؤال دارم. فرمودند: راجع به استخاره­ توست؟ گفت: بله آقاجان. حضرت فرمودند: رفتی و تجارت هم خوب بود؟ گفت: بله آقاجان! فرمودند: سود خوبی هم بردی؟ گفت: بله آقاجان! تعجّب کرد، حضرت فرمودند: ولی ضرر کردی، گفت: نه آقاجان، فرمودند: چرا ضرر کردی، گفت: کجا؟

فرمودند: یادت هست آن شب آخر که با دوستان و تجّار شامی جمع شده بودید، شب خداحافظی بود و می­خواستید از هم جدا بشوید تا نصف شب دور هم بودید و همگی با هم خوش بودید؟ گفت: بله آقا، فرمودند: یک موقعی بلند شدی دیدی وا مصیبتا نزدیک طلوع آفتاب است، دوان دوان وضو گرفتی، آمدی «الله اکبر» نمازت را که شروع کردی، یک رکعت که داشت تمام می­شد آفتاب طلوع کرد، گفت: بله آقا - کأن حضرت آنجا هستند و دارند می­بینند. معصومین بإذن الله عالم الغیب هستند، قرآن هم می­فرماید: علم غیب مختصّ به خداست مگر خدا اذن دهد -

حضرت فرمودند: فردای قیامت می­خواهی جواب این یک رکعت را چه دهی؟ اگر همه عالم جمع شوند و تو بخواهی همه دنیا را خرج کنی که آن یک رکعت نماز برگردد نمی­توانی، پس دیدی باختی! دیدی استخاره درست بود!

بعد حضرت نکته­ای فرمودند، فرمودند: تو فرق می­کنی که به تو گفتم بد است، گفت: چطور؟ حضرت مثال زید بن عامر را که در زمان پیامبر(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) بود زدند.

مشهور است که زید بن عامر محضر پیامبر(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) آمد و گفت: یا رسول­الله! وضعم خوب نیست و فقیرم، یک کمکی، یک برکت از ناحیه شما بیاید. حضرت ­فرمودند: برو تلاش کن، دعا کن، إن­شاءالله خدا می­دهد. دوبار، سه بار آمد، گفت: یا رسول­الله! شما که کریمید، من گفتم می­خواهم از دست مبارک شما یک برکت بگیرم.

حضرت قبول کردند و دادند. رفت و با آن یک تبر و داس گرفت، خارها را می­چید و می­فروخت. وضعش خوب شد، گوسفندی گرفت. جالب است این گوسفند دو قلو زایید و این گوسفند­ها، سال دیگر بیشتر و بیشتر شدند. طوری شد که بعد از دو، سه سالی وضعش بسیار خوب شد و از مدینه بیرون رفت. کسی که هم صبح، هم ظهر و هم شب پشت سر پیامبر(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) نماز می­خواند، دیگر نمی­رسید بیاید، فقط شب­ها موقعی که بر­می­گشت پشت سر پیامبر(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) نماز می­خواند.

کار او به جایی رسید که به تعبیر امروزی­ها بیرون شهر یک صنعتی درست کرد. آیه زکات آمد؛ یعنی یک چهارم آن را باید می­داد. وقتی پیامبر(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) کسی را فرستاد که به او بگوید: فلانی! زکات آمده و یکی از هر چهار گوسفند تو متعلّق به بیت­المال و مسلمین است، تعجّب کرد. حساب کرد دید مثلاً - در مثال مناقشه نیست- اگر چهل گوسفند دارد باید ده گوسفند را بدهد، چهارصد گوسفند دارد باید صد گوسفند را بدهد! به تعبیر عامیانه گفت: مگر دیوانه­ام؟! من زحمت کشیدم، گفت: برو خودم نزد پیامبر(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) می­آیم.

فرستاده­ها خدمت پیامبر(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) آمدند که فلانی گفته: من خودم می­آیم. پیامبر(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) مدّتی منتظر ماندند او نیامد. تاریخ ثبت می­کند که پیامبر(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) مجدّد پیام فرستادند، گفت: گفتم که می­آیم، باز نیامد. دفعه سوّم پیام فرستادند، او گفت: اصلاً نمی­دهم، پیامبر نگفته بود که در راه دین پول هم باید خرج کرد، زکات دیگر چه صیغه­ایست؟ نمی­دهم.

پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) می­دانستند، فرمودند: بگویید آن پولی را که قبلاً به او داده بودم، پس بدهد. پیش او رفتند که پول را بگیرند، گفت: آن که چیزی نیست، به تعبیری من سود آن را هم می­دهم. حضرت فرمودند: نه بگویید که فقط همان پول من را بدهد.

پول را داد. آفت به اموال او افتاد، طوری که وقتی داشت می­دید هفت- هشت گوسفند بیشتر ندارد، فهمید چه خبر است. دوان دوان محضر پیامبر(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) آمد و روی دست و پای پیامبر(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) افتاد که یا رسول­الله! اشتباه کردم، غلط کردم، بد کردم، امر دین را اطاعت نکردم، استدعا می­کنم دعایی بفرمایید، دارم بیچاره و بدبخت می­شوم. حضرت فرمودند: فلانی! می­دانی اگر فکر کنی که شغل تو این است تمام است و بیچاره شدی؟! شغل تجارت برای تو نیست، تو باید آن را رها کنی.

در فقه اسلام کتابی به نام کتاب التجاره داریم، کتاب المکاسب داریم، باب اقتصاد در اسلام است، نمی­گوییم: کسی اقتصاد را کنار بگذارد و تجارت نکند، اشتباه نشود.

عزیزان! کسب حلال داریم. این قدر بیان شده: «الکاسِبُ حَبیب اللّه» که معروف و مشهور است، امّا اگر دیدی یک موقعی همین تجارت و مال دارد تو را بیچاره می­کند، فرمودند: مبارزه کن و آن مال را رها کن.

اوج ظفر در معرفت نفس

در قرآن «المالُ وَ البَنون»[8] عنوان فتنه و آزمایش دارند. این که بعضی نتوانستند دست از آقازاده­هایشان بکشند، بیچاره شدند. اگر انسان حرّ باشد، آزاد از دنیا و عبد پروردگارعالم باشد، از همسر و دخترش هر که می­خواهند باشند، دست می­کشد، مثل آیت­الله محمدی گیلانی و آیت­الله خزعلی(حفظهما اللّه). حرّ بودن و عبد خدا بودن، بنده بودن یعنی این که دست بکشد.

اگر انسان معرفت نفس پیدا کند، می­فهمد که مال و بنون فتنه هستند، آزمایشگاه و جایگاه آزمایش هستند. وقتی در حال رسیدن به مقام معرفت نفس هستم این را درک می­کنم.

عزیز دلم! اوج ظفر در معرفت نفس این است که انسان بداند ­همه دنیا آزمایشگاه و فتنه است و باید مراقبت باشد که نفس دون او را فریب ندهد. برای همین باید به معرفت نفس بپردازیم.

نافع­ترین معارف

روایت بسیار عالی دیگری است که این هم را بیان کرده­اند از نکات بسیار مهم است - فقط روایت را می­خوانم؛ چون اگر بخواهیم به این نکات وارد شویم، غوغایی است، محشر است و وقت زیادی می­گیرد که حوصله ما بر­نمی­تابد و نمی­توانیم- مولی­الموالی(صلوات اللّه و سلامه علیه) فرمودند: «مَعرِفةُ اللّه ِ سُبحانَهُ أعلى المَعارِفِ»^[9] معرفت الله اعلای معارف است. معرفت نفس، انسان را به معرفت الله می­رساند، «مَن عَرِفَ نَفسَهُ فَقَد عَرِفَ رَبَّهُ»^[10].

حضرت در ادامه روایت می­فرمایند: «مَعرِفَةُ النَّفسِ أنفَعُ المَعارِفِ»^[11] نافع­ترین معارف، آن چیزی که خیلی به ما نفع می­رساند، معرفت نفس است. نمی­فرمایند: «مَعرِفَتُ اللّه سُبحانَهُ اَنفَعُ المَعارِف». کدام معارف به انسان نفع، آن هم نفع زیاد می­رساند؟ فرمودند: «مَعرِفَةُ النَّفسِ أنفَعُ المَعارِفِ». نفع معرفت نفس این است که دیگر می­فهمیم چطور زندگی کنیم، دیگر گرفتار هوا و هوس و منیّت­ها نمی­شویم.

یکی در مقابل توجیحات نفس

نکته بسیار قشنگی است. آیت­الله العظمی مرعشی نجفی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) استاد عظیم­الشّأن ما به نقل از آمیرزا جواد آقا ملکی تبریزی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) می­فرمودند: توجیحات بشر نشأت گرفته از نفس دون و نفس امّاره است.

مثلاً می_­داند این شغل برای او ضرر دارد، می­داند این مدیریت برای او هوا و هوس می­آورد، او را می­لرزاند، می­داند کنترل نفس ندارد نمی­تواند با این مدیریت جلو برود احساس می­کند دیگر کسی شده است، می­داند این مطالب برای او ضرر دارد امّا توجیح می­کند. نفس دون، نفس امّاره می­گوید: حالا مجبوری، دیگر چاره­ای نیست، شغل گیر نمی­آید. می­داند نعوذبالله و نستجیربالله دارد لقمه شبهه­ناک به دست می­آورد. یک موقع کسی خبر ندارد امّا این بیچاره خودش می­داند ولی می­گوید: چطور می­توانم این شغل به تعبیر عوام النّاسی نان و آبدار را رها کنم. این پست خیلی خوب است، در ازای آن این قدر مزایا دارم، این قدر پول دارم و ... . خودش هم می­داند نمی­تواند نفس را کنترل کند و به این پست ضرر می­زند.

بعضی واقعاً در درجه شناخت معرفت نفس هستند. عیبی ندارد بگذارید بگویم شاید خودشان هم راضی نباشند امّا من می­گویم آقای دکتر شیبانی(حفظه اللّه) نماینده مجلس بود، خودش غذای خود را می­برد، خیلی مواقع با اتوبوس می­رفت. بعد از نمایندگی هم چون پزشک هست کار خودش را می­کرد. شنیدم که به ایماء و اشاره امام­المسلمین که شما در صحنه باشید، فرمود: چشم، باز هم ورود پیدا کرد و شورای شهر رفت. رأی بیاورد برای او مهم نیست، نیاورد مهم نیست. این انسان می­شود. عمامه هم به سر ندارد که حالا تصوّر کنیم هر کسی عمامه به سر بود، این­گونه است، خیر، معرفت چیز دیگری است. اهل این نوع علم هم نیست امّا می­داند.

عزیزان! این نکته هم از آن نکات بسیار عالی است: ابوالعرفا، آیت­الله ادیب(اعلی اللّه مقامه الشّریف) می­فرمودند: خیلی از مواقع همان لحظه­ای که نفس امّاره و نفس دون دارد ما را وسوسه می­کند، پروردگارعالم یک کسی را در کنار آن قرار داده که به ما می­گوید: نه، به درد تو نمی­خورد.

فرمایش ایشان را بارها در خودمان دیدیم، ببینید درست است یا نه. درون خود برو ببین چنین اتّفاقی افتاده یا نه. وقتی نفس وسوسه می­کند، یکی به ما می­گوید: تو که خودت می­دانی لیاقت این مطلب و این شغل را نداری، این پست به تو ضرر می­زند، عاقبت به خیرت نمی­کند، این مال تو را بیچاره می­کند، دفاع بیخود کردن از فرزند اشتباه است، دفاع بیخود کردن از حزب و گروه اشتباه است، خودت در درون خود می­فهمی.

تعبیر ایشان این طور بود که پروردگارعالم می­خواهد این طوری حجّت را تمام کند؛ یعنی می­گوید: بنده من! با این که نفس دون بر تو مسلّط شده، ولی من هم به گونه­ای مواظب تو هستم، خودت باید مراقبه داشته باشی، چرا به این طرف جواب مثبت نمی­دهی و به نفس امّاره جواب می­دهی؟! در همان لحظه­ای که نفس امّاره دارد ما را فریب می­دهد، یکی دارد می­گوید: نه، شیطنت نکن، نه، خوب نیست، نه، مدام به تو این­طور می­گوید، به او جواب مثبت بده.

ضربان قلب؛ یا صاحب الزمان

عزیزان! برای این است که باید خیلی مراقبه کنیم. پس مولی­الموالی(صلوات اللّه و سلامه علیه) می­فرمایند: «مَعرِفَتُ اللّه سُبحانَهُ اَعلَی المَعارِف» امّا در ادامه می­فرمایند: «مَعرِفَتُ النَّفسِ اَنفَعُ المَعارِف»، خیلی نفع دارد. عنوان معارف است، در این مطلب تأمّل کنیم.

بحث ما این است که چرا باید این قدر روی نفس کار کنیم؟ به فضل الهی در جلسات بعد بیان می­کنیم چطور باید کار کرد امّا علّت این است که برای ما نفع دارد آن هم چه نفعی! انفع­المعارف! بالاترین نفع­ها اینجاست، حالا ما دنبال نفع مادی برویم! امثال من چه می­فهمند این انفع­المعارف یعنی چه، آن­ها می­فهمند که این گام­ها را برداشته­اند.

زمانی در محضر ابوالعرفا، آیت­الله العظمی ادیب(اعلی اللّه مقامه الشّریف) بحث همین انفع­المعارف بود. تا به لفظ انفع­المعارف رسیدند، فرمودند: انفع­المعارف، آه، گفتیم: یعنی چه، چطور شد؟ فرمودند: اگر کسی بفهمد، چه بُردی کرده است!

نفع است، آن هم انفع­المعارف. آن­ها چطور می­بینند امثال من چطور می­بینند. آن­ها چه عینک و چه دیدی دارند، با چه چیزی می­بینند، چه بصیرتی دارند، نوع نگرش ما با اولیاء تفاوت دارد، انصافاً آن­ها می­فهمند، این فهم را خدا بدهد.

خدا آیت­الله حق شناس(اعلی اللّه مقامه الشّریف) را رحمت کند. ایشان با ابوی رفیق دیرینه بودند و هر دو محضر آیت­الله ادیب(اعلی اللّه مقامه الشّریف) می­رسیدند. یک موقعی محضر مبارکشان می­رسیدیم، یک روایت ساده می­خواندند، ما می­دیدیم به صورت ظاهر، ما این روایت را قبلاً شنیده­ایم و خوانده­ایم امّا تو گویی این روایت تازه تازه وارد شده است، این قدر در قلب انسان نفوذ پیدا می­کرد، چون این­­ها می­دانند چیست، این­ها می­فهمند چه خبر است، این­ها حقایق را درک می­کنند.

عزیز دلم! یکی از منافع معرفت نفس این است که انسان حقایق را درک می­کند. خدا گواه است این­ها غوغایی و عالمی دارند، مثل من و تو در همین عالم دنیا هستند امّا در عالمی دیگرند. شب­هایی که محضر ابوالعرفای عظیم­الشّأن می­رسیدیم، آدم می­فهمید که اصلاً در این دنیا نیست. در دنیا بودیم امّا آدم می­فهمید یک بالی می­خواهد، یک فضا و حال دیگری شده است، تغییر پیدا کرده است. بنده صالح خدا، عبد خدا این گونه هست.

یک دلیل هم این است که وقتی این­ها می­فهمند که معرفت نفس انفع­المعارف است، می­فهمند که دیگر باید عبد باشند؛ عبد خدا و غلام حجّت(روحی له الفدا).

مرحوم حاج حلوایی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) برای بنده تعریف کرد، ­فرمود: یک شب آمدم و در را باز کردم که وارد مجلس - مجلس شبانه خصوصی که محضر ابوالعرفا داشتند- شوم، آقا در نماز بودند، ذکری می­شنیدم که مدام می­گوید: یا صاحب الزمان! گفتم: خدایا! آقا دارند نماز می­خوانند، چرا این را می­گویند؟! مدام تا آخر نماز ایشان، گوش­هایم را مالیدم که خدایا! این چیست، فقط می­شنیدم: یا صاحب الزمان! گفتم: یعنی چه، این نماز مخصوص است؟! آقا رکوع می­رود به جای «سُبحانَ اللّه» یا صاحب الزمان می­شنیدم، سجده می­رود یا صاحب الزمان می­شنیدم، نماز که تمام شد درحالی که هنوز آقایان دیگر بیرون بودند و داشتند می­آمدند، سریع پیش آقاجان رفتم و گفتم آقا تا کسی نیامده است، می­خواهم به شما بگویم که من این را شنیدم، گفتند: عجب! بیخود شنیدی، کمی دعوایم هم کردند، گفتند: من داشتم همین اذکار نماز را می­گفتم، گفتم: پس چه بود؟ فرمودند: به کسی نگو، این که شرک است مگر می­شود من در نماز غیر از حمد و سوره را بگویم، ضربان قلبم دائم به یاد آقاست و تو ضربان قلب من را می­شنیدی. اولیاء خدا اینطورند.

یاد، یاد می­آورد

همیشه یاد صاحب بودن انسان را عجیب محافظت می­کند. امثال ما خیلی حوصله نداریم و زود نسخه می­خواهیم. یک نسخه­ای که از این نفس امّاره در امان باشیم این است که سعی کن یاد امام زمان را زنده کنی. بیشتر ذکر بگو، در قنوت، در نافله­ها دعای سلامتی آقا را بخوان.

عزیز دلم! در خوابگاه، در اتاقت اسم حضرت را نصب کن. یاد، یاد می­آورد، خود این یاد یک چیز عجیبی است. چه اشکال دارد گاهی سعی کن یک خط شعری برای آقا بگویی، خودشان هم عنایت می­کنند. امام­المسلمین خودشان فرمودند: یک موقع­هایی که دلم می­گیرد یک خط شعر یا مطلبی با خود آقا دارم.

عزیز دلم! یاد انسان را عوض می­کند و از نفس امّاره مصون می­دارد. یاد حضرت حجّت(روحی له الفدا) خیلی مهم است. این که من مدام می­گویم هر شب قبل از خواب چند دقیقه­ای با مولا حرف بزن، خود این نشانگر این است که آقاجان! من می­خواهم خوابم هم شما باشی.

در بیداری بگو: آقا! من به این رشته آمدم، هر کسی در هر رشته­ای که هست، اسلام کمک می­خواهد، آقاجان! شما کمک کنید من یار شما و سرباز کوچک شما در این رشته باشم. همین که گام برمی­داری، در مسائل جبر و آنالیز و هندسه، فلسفه، مکانیک، عمران یا در هر رشته دیگری که هستی، بگو آقاجان! من قلم به دست می­گیرم این سواد ظاهری را به خاطر شما می­خوانم، به خدا قسم! ببین چه عنایتی می­کنند.

در روز دائم یادشان باش، درس تمام شد و از کلاس بیرون آمدی، بگو: آقا! از کلاس بیرون آمدم محافظتم کنید، وارد کلاس که می­شوی، بگو آقا! دارم می­روم محافظتم کنید. به خدا قسم! حین کلاس هم خودت دست آقا را حس می­کنی، حس می­کنی که آقا عنایت دارند و مواظب و مراقب تو هستند.

دائم­الذکر بودن به لسان نیست. دائم­الذکر یعنی دائم­الفکر بودن. یاد حضرت باید در درونت غوغا ایجاد کند. بعضی از بزرگان یک موقعی که خسته­اند، چطور به ما می­گویند: دستت را بگیر و بگو یا علی، این­ها به همین حالت می­گویند: قربانت بروم یا امام زمان، بینی و بین الله من این مطالب را دیده­ام. این قدر به فکر آقا هستند، انسان حالشان را می­فهمد، وجودشان دگرگون است، اصلاً خون در رگ‌ها همه به یاد آقا دارد می‌چرخد، خود این رگ‌ها به یاد آقا دارد این خون را می‌چرخاند، خوشا به سعادتشان.

اقرار کن، به آقا بگو. بگو: آقاجان! من نمی‌توانم خودم را حفظ کنم، خودتان باید کمکم کنید، عنایت کنید.

کهف حصین

«السّلام علیک یا مولای یا بقیة اللّه»

عزیزان! ولله قسم می‌خورم این انقلاب متعلّق به امام راحل(اعلی اللّه مقامه الشّریف) نیست، متعلّق به امام­المسلمین نیست، رهبر این انقلاب خود امام زمان(روحی له الفدا) است. این دو سیّد عظیم­الشّأن نائبان آقا هستند، به خدا برای من معلوم و مشهود است، خیلی مواقع دست آقا را دیدیم، از آن اوّل انقلاب تا به حال این­­گونه بوده است.

بگو: آقاجان! همان‌طور که نظام خودتان را حفظ کردید، من را هم محافظت کنید، بفهمم، نفس دون به من مسلّط نشود، گرفتار هوی و هوس نشوم. یابن الحسن! چه می‌شود یک عنایتی کنید. آقاجان؟! ای نگار نازنین فاطمه! یادگار آخرین فاطمه! چقدر اسم زیبایی داری، مهدی جان! یا مهدی! آقاجان عنایت کنید. یابن الحسن!

به خدا قسم غوغایی است. فقط یک نکته می‌گویم که اولیاء گفتند ما که نمی‌فهمیم. وجود نازنین آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) فرمودند: عیسی بن مریم(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) هر روز به عشق امام زمان(عجّل اللّه تعالی فرجه الشّریف) نفس نفس می‌کشد و از عمق وجود آه می‌کشد. من به آیت‌الله مولوی قندهاری(اعلی اللّه مقامه الشّریف) گفتم، ایشان (آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی(اعلی اللّه مقامه الشّریف)) این را گفته­اند، ایشان با تشر فرمود: مگر فکر می‌کردی غیر از این است؟!

کیست این آقاجان که انبیاء می‌خواهند دور او بگردند. کیست این آقاجان که جدّ مکرّمش ابی‌عبدالله(علیه الصّلاه و السّلام) فرمود: «لَو أدرَکتُهُ لَخَدَّمتُهُ» اگر او را درک می‌کردم، خادمش می‌شدم.

قربانت بروم آقاجان! یابن الحسن! یک عنایتی هم به ما کنید. آقاجان! خوب‌ها که خوب هستند، اگر به من بد عنایت کنید، کرامت را تمام کردید و بزرگواری کردید. آقا! بد کردیم، گناه کردیم، می‌دانیم. شاید نباید با این زبان گناه اسم قشنگ شما را بیاوریم امّا آقاجان! پناهی جز شما نداریم. غیاث المستغیثین ما شمایی، آقاجان! شما کهف حصین مایی یابن الحسن!

یا بقیه الله! چه کنم؟ بیچاره و گرفتارم، آقا! دل‌شکسته‌ام، یک عنایتی کنید. به خودتان قسم جز شما کسی را ندارم، آقاجان! وقتی اعمال زشتم یادم می‌افتد، بدم می‌آید امّا یاد شما که می‌افتم به شعف می‌افتم، قربانتان بروم، دستم را بگیرید، نگذارید بد باشم و در بدی بمانم، به فدایتان بشوم.

آقاجان! اربعین حسین(علیه الصّلاه و السّلام) نزدیک است، این اهل‌بیت چه دیدند؟! به حقّ این اهل‌بیت یک عنایتی کنید. آقاجان! ای آقا! سرت سلامت، تسلّای دلت یک نگاهی به ما کنید، بگویید که این‌ها محبّین من و محبّین جدّ مظلومم هستند. آقاجان! ببین هنوز در و دیوار، مشکی پوشیده است. آقاجان! ببین هنوز بعضی از این جوان‌ها مشکی به تن دارند. آقاجان! ببین یک عدّه نذر کردند این دو ماه محرّم و صفر برای جدّ مظلومتان، ابی‌عبدالله(علیه الصّلاه و السّلام) مشکی به تن کنند. آقا! حال و هوای ایران اسلامی را می‌بینید؟ یک عنایتی­ کنید آقا! دست ما را بگیرید آقا! از شما کم نمی‌آید آقاجان!

امشب با آقا این‌طور صحبت کنیم، به خود آقا قسم خیلی صحبت ما را دوست دارد. شیطان نمی‌خواهد ما با آقا صحبت کنیم امّا خود آقا دوست دارد ما صحبت کنیم. یک موقع شیطان می‌آید، می‌گوید: تو گناه کردی، چنین کردی، نه، تو صحبت نکن امّا آقا می‌گوید: عیبی ندارد، هر کس هستی بیا با من حرف بزن.

آقا ما را دوست دارد. آقای ما تنهاست، آقای ما غریب است. امام زمان ما(عجّل اللّه تعالی فرجه الشّریف) دوست دارد محبّین و شیعیانش با او حرف بزنند. آقاجانم! قربانت بشوم، فدایت شوم.

گفته­ام، باز هم می‌گویم، تا جان دارم می‌گویم، جوان‌های عزیز! به خودشان قسم، آقاجان خیلی شما را دوست دارد. جوان‌پسند است، خیلی دوست دارد جوان‌ها با او حرف بزنند، با آقاجان حرف بزنید. شیخنا الأعظم، مفید عزیز(روحی له الفداء و سلام اللّه علیه) فرمودند، بزرگان گفتند، وقتی جوان‌ها با آقا حرف می‌زنند یک شعف و یک حالتی در چهره آقا می‌آید، دوست دارد شما با او حرف بزنید. شما در خلوت از گناه خود خجل هستی، اشک می‌ریزی و با آقا حرف می‌زنی، امّا آقا را خوشحال می‌کنید. آقا به خصوص این حرف زدن جوان‌ها را دوست دارد.

یابن رسول الله! یابن الحسن! عنایت کنید. آقاجان! نمی‌دانم امشب چطور قسمتان بدهم، به آن لب‌های بریده جدّتان، به آن لب‌هایی که چوب خیزران خورد، می‌دانم قلبتان ناراحت و رنجور است نباید درد بیاورم امّا آقا! ما مضطرّیم، ماندیم چه کنیم، آقاجان! دست من بیچاره را بگیرید، گرفتارم، مضطرّم.

آقاجان! نمی‌دانم چگونه قسمتان بدهم، آیا به پهلوی شکسته مادرتان قسم بدهم، آیا به شیوه اسارت عمّه جانتان زینب قسم بدهم، به این بچّه‌های یتیم قسم بدهم، به این اهل و عیال دربدر قسم بدهم؟! آقاجان! عنایت کنید، دست ما را بگیرید، سرت سلامت آقاجانم!