درس اخلاق

حضرت آیت الله دکتر روح الله قرهی

تدوین:

گروه علمی حضرت نرجس خاتون

وابسته به حوزه علمیّه امام مهدf

www.emammahdy.com

شرایط اعراب قبل اسلام

انسان در دو زمان به نفس امّاره مشغول شد. امیر­المؤمنین(صلوات الله و سلامه علیه) تعابیر بسیار جالبی را در نهج­البلاغه تبیین می­فرمایند که مردم قبل از بعثت نبی مکرّم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در چه حال و هوایی بودند. یکی از آن حالاتی که حضرت تبیین می­فرمایند این است که مردم در نفس امّاره و هوا و هوس بودند و جهل هم داشتند؛ یعنی احساس می­کردند کسی هستند و لذا در حالتی بدون عقل و نفس امّاره گیر کرده بودند.

حضرت می­فرمایند: «بَعَثَهُ وَ النَّاسُ ضُلَّالٌ فِی حَیْرَةٍ وَ حَاطِبُونَ‏ فِی‏ فِتْنَةٍ قَدِ اسْتَهْوَتْهُمُ الْأَهْوَاءُ وَ اسْتَزَلَّتْهُمُ الْکِبْرِیَاءُ»^[1] نکته بسیار عجیبی است، می­فرمایند: پروردگارعالم پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم)را زمانی مبعوث کرد و برای هدایت بشر برانگیخت که مردم در وادی حیرت سرگردان بودند «ضُلَّالٌ فِی حَیْرَةٍ» و در فتنه و فساد دست و پا می­زدند، «حَاطِبُونَ‏ فِی‏ فِتْنَةٍ».یک معنی فتنه، آزمایش و معنای دیگر آن این است که در فساد غوطه­ور بودند.

حضرت در ادامه می­فرمایند: «قَدِ اسْتَهْوَتْهُمُ الْأَهْوَاءُ» برای این که هواها و هوس­ها، نفس دون آن­ها را فراگرفته بود، فریفته دنیا، نفس امّاره و هوا و هوس بودند و به واسطه این احساس بزرگی می­کردند «وَ اسْتَزَلَّتْهُمُ الْکِبْرِیَاءُ» در حالی که این­ها به هیچ عنوان جز ضلالت و گمراهی چیز دیگری نداشتند.

حضرت تعابیر بسیار عالی را بیان می­فرمایند که زمانی که بعثت صورت گرفت بشر در چه حالتی بود. ایشان در جای دیگری بیان می­فرمایند: «بَعَثَهُ حِینَ لَا عَلَمٌ قَائِمٌ وَ لَا مَنَارٌ سَاطِعٌ‏ وَ لَا مَنْهَجٌ وَاضِح»^[2] پروردگارعالم موقعی پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) را مبعوث کرد که نشانه­ای برپا نبود«لَا عَلَمٌ قَائِمٌ».

می­دانید سیّد رضی(اعلی الله مقامه الشّریف)، آن سیّد عظیم­الشأن و علم_­الهدی، نهج البلاغه را جمع آوری کردند. ایشان ذیل این خطبه شریفه می­فرمایند: منظور از «عَلَمٌ قَائِمٌ» یعنی نشانه­ای از انسانیّت موجود نبود؛ چون در هوا و هوس، بت پرستی و وادی نفس دون به سر می­بردند.

«وَ لَا مَنَارٌ سَاطِعٌ‏» چراغی که بدرخشد وجود نداشت، «وَ لَا مَنْهَجٌ وَاضِح» و راهی آشکار برای بشر نبود، به دنبال نفس امّاره بودند.

پس این یک زمان است که بشر به نفس امّاره مشغول بود.

اگر در این تعابیر دقّت کنید نکات بسیاری وجود دارد، وجود مقدّس امیرالمؤمنین(صلوات الله و سلامه علیه) بیان می­فرمایند: «إِنَّ اللَّهَ [تَعَالَى‏] بَعَثَ مُحَمَّداً ص نَذِیراً لِلْعَالَمِینَ‏ وَ أَمِیناً عَلَى التَّنْزِیل‏»^[3] خداوند پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) را برگزید که بیم­دهنده جهانیان باشد و امین قرار داد برای آنچه که نازل می­شود. می­دانید حتّی قبل از بعثت، در زمان جاهلیت هم مردم پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) را به نام امین می­شناختند.

قرآن کریم و مجید الهی راجع به خصوصیّت حضرت تبیین فرموده است: « وَ مَا یَنطِقُ عَنِ الهَوا إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْىٌ یُوحَى‏»^[4] نطق و سخن پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) از روی هوا و هوس نیست بلکه عین وحی است.

جوانان عزیز! دقّت کنید، کسی که نطقش روی هوا و هوس نیست، آیا می­شود فعل و عمل او روی هوا و هوس باشد؟ هرگز. این نکته بسیار مهمّی است. لذا حتّی امر ازدواج با عایشه هم من ناحیه الله تبارک و تعالی است؛ برای این که آن زمانی که پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) دست مولی­الموالی(صلوات الله و سلامه علیه) را بلند می­کنند و می­فرمایند: «مَنْ‏ کُنْتُ‏ مَوْلَاهُ‏ فَهَذَا عَلِیٌّ مَوْلَاه‏»^[5]، نگویند نسبی است. پروردگارعالم می­گوید: عایشه، دختر ابابکر را بگیرد که اگر عنوان نسب کردند، بگوید: فلانی هم پدر خانم پیامبر است، پس به واسطه نسب نیست بلکه به واسطه لیاقت و آن چیزی است که خدا تعیین می کند.از روی هوا و هوس نیست بلکه امر است.

امیر بیان، مولی­الموّحدین(صلوات الله و سلامه علیه) دارند می­فرمایند وقتی این پیامبر با عظمت - که امروز روز وفات یا به تعبیری شهادت آن حضرت است - مبعوث شدند دنیا چه حالی داشت، نه دیگران.

«وَ أَمِیناً عَلَى التَّنْزِیلِ وَ أَنْتُمْ‏ مَعْشَرَ الْعَرَبِ‏ عَلَى شَرِّ دِینٍ وَ فِی شَرِّ دَار»^[6]، شما جمعیت عرب کسانی بودید که بدترین دین و آیین را داشتیدو در بدترین سرزمین­ها زیست می­کردید.

دکتر ژوزف فرانسوی بیان می­کند: حتّی به فکر هیچ­کدام از دو قطب و قدرت بسیار مهم آن زمان، روم باستان و ایران باستان هم نمی­آمد که به سمت جزیرة العرب بروند، می­گفتند: دون شأن ماست. از بس آنجا از نظر فرهنگ پایین بودند.

امّا وقتی پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) آمد، این امّت چه شدند؟ ایثارگرترین امّت­ها شدند. بین انصار و مهاجرین عهد اخوّت بست و انصار آنچه را که داشتند با مهاجرین تقسیم می­کردند. کسانی که در زمان بت­پرستی، دائم در جنگ بودند، طوری که خود رؤسای قبایل گفتند نمی­شود که دائم در جنگ باشیم، بالأخره بچه­هایمان می­خواهند ازدواج کنند، کشت و زرع داریم، تجارت داریم، چهار ماه از سال را بین خودشان قرار دادند که جنگ نکنند. اتّفاقاً عزّوجلّ بعد از انقلاب نبوی، بعثت هم این را تأیید کرد و همین­طور شد. حضرت حق در قرآن کریم و مجید الهی فرمود: «إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فی‏ کِتابِ اللَّهِ یَوْمَ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ مِنْها أَرْبَعَةٌ حُرُمٌ ذلِکَ الدِّینُ الْقَیِّم»^[7] تعداد ماه­ها نزد خدای متعال از روز نخست دوازده ماه است - ماه­های معروف که بشر با آن­ها کار دارد؛ میلادی، قمری و شمسی دوازده ماه است - که چهار ماه از این­ها ماه حرام است.

فقر فرهنگی اعراب جاهلیت

جرجرداق مسیحی می­نویسد: اعراب دائم می­جنگیدند و اتفاقاً زنده به گور کردن دخترانشان به خاطر جنگ­ها بود. غیرت بی­جا داشتند، می­گفتند: زنان و دخترانمان در جنگ اسیر می­شوند و کنیز طرف مقابل می­شوند. آن­ها فقط جنگ و خونریزی و کثافت­کاری داشتند و از فرهنگ انسانی دور بودند.

حتّی مع­الأسف بهداشت در آنجا صفر بود. بعد از آمدن پیامبر عظیم­الشأن و راهنمایی اسلام چنان بهداشت بالا رفت که وقتی اسلام به اروپا، آندولوس، اسپانیای فعلی رفت، آن­ها تازه بهداشت را شناختند^[8].

امیرالمؤمنین(صلوات الله و سلامه علیه) این­ها را معرّفی می­فرماید: «وَ أَنْتُمْ‏ مَعْشَرَ الْعَرَبِ‏ عَلَى شَرِّ دِینٍ وَ فِی شَرِّ دَارٍ مُنِیخُونَ بَیْنَ حِجَارَةٍ خُشْنٍ وَ حَیَّاتٍ صُمٍّ تَشْرَبُونَ الْکَدِرَ وَ تَأْکُلُونَ الْجَشِبَ وَ تَسْفِکُونَ دِمَاءَکُمْ وَ تَقْطَعُونَ أَرْحَامَکُمْ الْأَصْنَامُ فِیکُمْ مَنْصُوبَةٌ وَ الْآثَامُ بِکُمْ مَعْصُوبَة»^[9] حضرت خطاب می­فرماید: ای مردم عرب! شما در بدترین سرزمین­ها می­زیستید و میان سنگ­های درشت و خشن و آن مارهایی که بد و گزنده بود بودید، آب تیره و ناگوار می­خوردید، غذاهای خشک و گلوآزار می­خوردید، خون همدیگر را می­ریختید، پیوندهای خویشاوندی را می­دریدید و از بین می­بردید، بت­ها در میان شما برپا بود و نصب کرده بودید و سراپا آلوده به گناهان بودید. امّا وقتی پیامبر عظیم­الشّأن(صلّی الله علیه و آله و سلّم) آمد کاری کرد که این­ها عوض شدند، ایثارگر شدند.

مورّخین راجع به این ­که این­ها غیرت بی­جا داشتند می­نویسند: خدا به یکی از سران قوم در زمانی که او در جنگ بود دختری داد، وقتی از جنگ آمد، گفت: بچّه چه شد؟ گفتند: مرده به دنیا آمد ولی در حقیقت مادر این آقا و مادر طفل، او را در یک چادری در بیابان مخفی کرده­ بودند و در آنجا به او رسیدگی می­کردند. به او یاد هم داده بودند که پدری دارد.

این بچّه بزرگ شد، بعد از چهار پنج سال، مادربزرگ طفل می­گوید: دیگر باید بچّه را نشان دهیم، موهایش را شانه می­کنند، آراسته­اش می­کنند و می­گویند: بابا می­آید. وقتی پدر می­آید، می­بیند دختر شیرینیست، می­پرسد: کیست؟ دختر به سمت بابا می­رود و با همان زبان بادیه نشینی مدام می­گوید: أبویَ! أبویَ! بابای من! و خود را در بغل بابا می­اندازد. او تعجّب می­کند، می­پرسد: این چه می­گوید؟ مادر حقیقت را می­گوید. او به شدّت عصبانی می­شود، می­گوید: بچّه را برمی­دارم می­برم درون یکی از چاه­های خشکیده بیابان پرت می­کنم. خودش می­گوید: حین این­ که بچّه داشت به ته چاه سقوط می­کرد مدام صدا می­زد: أبویَ! أبویَ! بابای من! بابای من! چون چاه آب نداشت، افتادن او و ترکیدن سرش و خاک­هایی که روی بدن او می­ریخت را دیدم.

انسان­هایی که بدون تقوا و دین و با نفس امّاره رشد کرده­اند چنین می­شوند. او به این هم بسنده نمی­کند، خنجر برمی­دارد سینه همسرش را می درد و دست مادر خودش را قطع می­کند که چرا شما این دختر را چهار- پنج سال از من مخفی کردید.

ببینید پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در چه امّتی وارد شده است. در نهج البلاغه تأمّل بفرمایید، امیرالمومنین(صلوات الله و سلامه علیه) بیان می­فرمایند که این­ها چه کسانی بودند. «تَشرَبونَ الکَدِر و تأکلونَ الجَشِب و تَفرِکونَ دماءُکُم وَ تَقطَعونَ أرحامَکُم الصنامُ فیکُم مَنصوبة وَ الأثامُ بِکُم معصوبة». پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) برای چنین امّتی که مولی­الموالی(صلوات الله و سلامه علیه) تبیین می­فرمایند آمد.

جرجرداق مسیحی بیان می­کند: مسلمانان می­گویند معجزه بزرگ پیغمبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) قرآن است - البته ما درست می­گوییم امّا او می­گوید - اگر از من سؤال کنید با توجّه به تاریخی که آن­ها دارند می­گویم معجزه بزرگ پیغمبر آخرالزمان این است که توانسته کسانی را که در وحشی­گری مطلق بودند، به مقام ایثار برساند.

اَنَس می­گوید: در جنگ احد دیدم از یکی از رزمندگان خون رفته و عطش دارد. آبی آوردم، به من گفت بغل دستیم بیشتر تشنه است، او جلوتر از من عطش عطش می­کرد. سراغ او رفتم، گفت: نه آن نفر قبلی من جلوتر مجروح شده به او آب بده. همین طور تا نه نفر رفتم، به آخرین نفر که رسیدم دیدم شهید شده است، سراغ نفر هشتم رفتم دیدم او هم به شهادت رسیده است، سمت نفر هفتم آمدم دیدم او هم جان به جان آفرین تسلیم کرده است، همین طور تا نفر اوّل آمدم، دیدم همگی شهید شده­اند.

معجزه نبوی را ببینید؛ آن امّتی را که در زمان جاهلیت آن­طور غارت­گر و خونریز بودند، به مقامی می­رساند که ایثارگر می­شوند.

لذا جرجرداق مسیحی می­گوید: به نظر من معجزه پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) این بود که آن وحشی­ها را نه تنها انسان کرد بلکه به مقام ایثارگری رساند. قبایلی که به هم فخر می­فروختند و با هم جنگ داشتند را به آن جا رساند که بیان کرد «إِنَّ أَکْرَمَکمُ‏ْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَئکُمْ»^[10] دیگر نسب و حسب ملاک برتری نیست بلکه تقواست .

وحشت پیامبر از نفس امّاره

چرا این مطلب اینقدر مهم است؟ برای این که اگر بشر نفهمد که هرچه می­کشد از نفس دون است بیچاره می­شود. حضرت صادق القول و الفعل(صلوات الله و سلامه علیه) درباره حالات نبی مکرّم، خاتم رسل، محمد مصطفی(صلّی الله علیه و آله و سلّم) بیان می­فرمایند: «کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص فِی بَیْتِ أُمِّ سَلَمَةَ فِی لَیْلَتِهَا فَفَقَدَتْهُ‏ مِنَ‏ الْفِرَاشِ‏ فَدَخَلَهَا فِی ذَلِکَ مَا یَدْخُلُ النِّسَاءَ فَقَامَتْ تَطْلُبُهُ فِی جَوَانِبِ الْبَیْتِ حَتَّى انْتَهَتْ إِلَیْهِ وَ هُوَ فِی جَانِبٍ مِنَ الْبَیْتِ قَائِمٌ رَافِعٌ یَدَیْهِ‏ یَبْکِی وَ هُوَ یَقُولُ اللَّهُمَّ لَا تَنْزِعْ مِنِّی‏ صَالِحَ مَا أَعْطَیْتَنِی أَبَداً اللَّهُمَّ لَا تُشْمِتْ بِی عَدُوّاً وَ لَا حَاسِداً أَبَداً اللَّهُمَّ وَ لَا تَرُدَّنِی فِی سُوءٍ اسْتَنْقَذْتَنِی مِنْهُ أَبَداً اللَّهُمَّ وَ لَا تَکِلْنِی إِلَى نَفْسِی طَرْفَةَ عَیْنٍ أَبَداً»[11] ‏پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در یکی از شب­ها که نوبت ام­سلمه بود در خانه او بود. ام­سلمه بلند شد دید پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) نیست، به شک افتاد که نکند به خانه همسران دیگر خود رفته باشند، برای گشتن بلند شد، اطراف خانه را گشت، دید که پیامبر رحمت(صلّی الله علیه و آله و سلّم)، او که معصوم است، در گوشه­ای از اتاق ایستاده و دو دست­ مبارک را بالا برده است، گریه می­کند و به پروردگارعالم عرضه می­دارد: بار خدایا! خوبی­هایی را که به من ارزانی داشتی از من نگیر، خدایا! هرگز مرا ولو به چشم برهم­زدنی به خودم وامگذار.

«قَالَ فَانْصَرَفَتْ أُمُّ سَلَمَةَ تَبْکِی حَتَّى انْصَرَفَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِبُکَائِهَا فَقَالَ لَهَا مَا یُبْکِیکِ یَا أُمَّ سَلَمَةَ» ام­سلمه برگشت و شروع به گریه کرد تا جایی که پیامبر عظیم­الشّأن(صلّی الله علیه و آله و سلّم) از شنیدن صدای گریه او برگشت و بیان فرمود: ام­سلمه برای چه گریه می­کنی؟

«فَقَالَتْ بِأَبِی أَنْتَ وَ أُمِّی یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ لِمَ لَا أَبْکِی وَ أَنْتَ بِالْمَکَانِ الَّذِی أَنْتَ بِهِ مِنَ اللَّهِ قَدْ غَفَرَ اللَّهُ لَکَ‏ ما تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِکَ وَ ما تَأَخَّرَ تَسْأَلُهُ أَنْ لَا یُشْمِتَ بِکَ عَدُوّاً أَبَداً وَ أَنْ لَا یَرُدَّکَ فِی سُوءٍ اسْتَنْقَذَکَ مِنْهُ أَبَداً وَ أَنْ لَا یَنْزِعَ مِنْکَ صَالِحاً أَعْطَاکَ‏ أَبَداً وَ أَنْ لَا یَکِلَکَ إِلَى نَفْسِکَ طَرْفَةَ عَیْنٍ أَبَداً فَقَالَ یَا أُمَّ سَلَمَةَ وَ مَا یُؤْمِنُنِی وَ إِنَّمَا وَکَلَ اللَّهُ یُونُسَ بْنَ مَتَّى إِلَى نَفْسِهِ طَرْفَةَ عَیْنٍ وَ کَانَ مِنْهُ مَا کَانَ» ام­سلمه گفت: پدر و مادرم به فدایت یا رسول الله! چرا گریه نکنم، شما با آن مقامی که نزد پروردگارعالم دارید که خدا گناهان قبل و بعد شما را آمرزیده است، این گونه با خدا مناجات می­کنید.

پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: ای ام­سلمه! چه چیز مرا ایمن قرار می­دهد، در حالی که خداوند یونس(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) را یک لحظه به حال خودش واگذاشت آن شد که شد.

این پیامبر با عظمت که معصوم است، این­قدر از این نفس دون وحشت دارد و به خدا پناه می­برد. به همین دلیل است که ما این همه راجع به نفس صحبت می­کنیم و به فضل الهی در این جلسه ورود پیدا می­کنیم که چگونه بتوانیم با این نفس دون مبارزه کنیم.

عزیزان! پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) را ببینید، پیغمبر است، حبیب­الله است، از نفس امّاره می­ترسد و وحشت دارد. حبیب خدا می­گوید: «لَا تَکِلْنِی إِلَى نَفْسِی طَرْفَةَ عَیْنٍ أَبَداً» ما چه باید بگوییم؟

عزیزان! اگر کسی ولو به لحظه­ای تصوّر کند من دیگر در امان هستم باخته است.

آیت­الله العظمی مرعشی نجفی(اعلی الله مقامه الشّریف)، استاد عظیم­الشأن ما، دو سه ماه به درگذشتشان مانده بود که به ایشان عرضه داشتیم: آقا نصیحتی بفرمایید که بماند، فرمودند: پدرم آیت­الله آسید محمود مرعشی نجفی(اعلی الله مقامه الشّریف) - که یکی از اوتاد، عرفا و از اولیاء خدا بودند - فرمودند: آقا شهاب! تا لحظه مرگ به خودت مطمئن نباش. بعد گریه کردند آن­قدر که اشک روی محاسن مبارکشان ریخت، فرمودند: اگر با دین رفتی آن موقع برنده­ای.

اولین راه مبارزه با نفس امّاره

پیامبر با عظمت با این حال آمد و مردم را هم عوض کرد، امّا دوره دیگری هم به وجود آمد که بعد از پیغمبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) مردم مجدّداً به نفس امّاره دچار شدند. امشب نکته­ای را بگویم که بحث ما هم برای این قضیه که چرا انسان این طور گرفتار می­شود، آغاز شود.

وجود مقدّس ختمی مرتبت، محمد مصطفی(صلّی الله علیه و آله و سلم) سفارش­هایی را به ابن مسعود بیان می­فرمایند از جمله این که: «احْمِلْ‏ نَفْسَکَ‏ لِنَفْسِکَ‏ فَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ لَمْ یَحْمِلْکَ غَیْرُکَ»^[12] نکته عجیبی است، چه کنیم دچار نفس امّاره نشویم؟ چه کنیم که مثل آن امّتی که به آن ایثار رسیدند ولی بعد از پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) از اهل بیت دست برداشتند نشویم؟

می­فرمایند: خودت بار خود را بر دوش بکش که اگر این کار را نکنی دیگری تو را یاری نمی­کند. انبیاء عظام و پیامبر با عظمت فقط بشیر و نذیر هستند، این من و تو هستیم که باید به سمت هدایت برویم.

بعد حضرت می­فرمایند: «النَّزَاهَةُ مِنْ شِیَمِ النُّفُوسِ‏ الطَّاهِرَة»^[13] دلت را از هر چه گناه است پاک کن چون دل­های پاک بندگان خدا نظرگاه خداست، «قُلُوبُ‏ الْعِبَادِ الطَّاهِرَةُ مَوَاضِعُ نَظَرِ اللَّهِ سُبْحَانَهُ فَمَنْ طَهَّرَ قَلْبَهُ نَظَرَ إِلَیْه‏»^[14].

مشکل همین است که باید دل را پاک کنیم. حضرت می­فرمایند: خدا آن موقع به بنده­اش نظر می­کند که دل او از پلیدی­ها پاک باشد.

اوّل نکته­ای که اولیاء خدا بیان می­کنند که انسان از پلیدی­ها پاک شود و به نفس امّاره دچار نشود، همان چیزی است که چند مرتبه خدمت شما عزیزان عرض کردم و باید بارها تکرار شود و آن را به عنوان کد اصلی زندگی یادداشت کنید و آن این است:

عزیزانم! اولیاء خدا می­گویند: هر کس ولو به لحظه­ای تصوّر کند کسی شده است همان لحظه، لحظه سقوط اوست.

بندگان خدا فانی فی الله می­شوند، دیگر خودی نمی­بینند، امّا اس و اساس این که بعضی به همه بدی­ها، پلشتی­ها و پستی­ها گرفتار می­شوند این است که خودبین هستند.

وقتی خودبین شدیم گرفتاری­ها شروع می­شود و اتّفاقاً ابلیس ملعون هم در پاسخ این که چرا سجده نکردی، همین را گفت «أنَا خَیرٌ مِنهُ»^[15] من بهتر از او هستم.

این نکته­ را به ذهن بسپارید و بدانید باید این طور رفتار کنید. نکته بسیار زیبایی است، ببینید اولیاء تا کجا را می­بینند و فرقشان با ما چیست.

آیت­الله مولوی قندهاری(اعلی الله مقامه الشّریف)، آن کنز خفی الهی به نقل از آیت­الله العظمی آسیّد ابوالحسن اصفهانی(اعلی الله مقامه الشّریف) می­فرمودند: بعضی وقتی به عدّه دیگری می­رسند و می­خواهند بگویند شما خوبید، می­گویند: شما که الحمدلله خیلی خوب کار کردید و بهتر از ما هستید.

آیت­الله العظمی آسیّد ابوالحسن اصفهانی(اعلی الله مقامه الشّریف) فرموده بودند: آن کسی که به طرف مقابلش بگوید بهتر از مایی، یعنی این که او قائل به این است که من خودم خوبم امّا تو خوبتری و کسی که تصوّر کند خودش خوب است این آغاز گرفتاری اوست.

شما بهتر از مایید یعنی من بهم تو بهتری، من خوبم تو خوبتری. ما هم یک موقع از روی غفلت این را می­گوییم، آیت­الله آسیّد ابوالحسن اصفهانی(اعلی الله مقامه الشّریف) فرموده بودند: در نوع بیان باید مواظبت کرد.

ایستادن مقابل امام!

بعضی هم همین را گفتند، گفتند که ما «وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُوْلَئکَ الْمُقَرَّبُون»[16] هستیم، همان که قرآن گفته است. وقتی آن­ها خودشان را در وادی «وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ» بردند، همین می­شود که در مقابل فرمان وجود مقدّس پیامبر که فرمان خداست «بَلِّغْ مَا أُنزِلَ إِلَیْکَ مِن رَّبِّک»^[17] ایستادند. همین است که از آنجا به بعد گرفتار نفس می­شوند.

همان طور که در جلسه قبل گفتم امام­کشی به واسطه نفس امّاره است چون خودش تشخیص می­دهد من هم خوبم. برای همین است که سلیمان بن صرد و حتّی مختار آن طور می­شوند.

عزیزان! بدانید مختاری که دل اهل بیت را شاد کرد، هیچ گاه مقامش به مقام شهدای کربلا نمی­رسد، این قدر فاصله زیاد است که نمی­شود گفت. چون آن موقعی که باید امامش، امام مجتبی(صلوات الله و سلامه علیه) را یاری می­کرد، تعیین تکلیف کرد، گفت: من می­دانم این جنگ پیروزی ندارد، من می­دانم این کوفیان چگونه افرادی هستند. به صورت ظاهر درست هم گفت ، طوری شد که امام به ظاهر مجبور به صلح هم شد، امّا آیا خود امام نمی­دانستند؟!

آن کسی که تصوّر کند صاحب نظر است، در مقابل امام معصوم هم خاضع و خاشع نمی­شود، فرمان او را که فرمان خداست گوش نمی­کند؛ چون احساس می­کند بالاخره من هم کسی هستم و من هم می­فهمم و همین آغاز بیچارگی و بدبختی انسان است.

رضایت از خود

خدا مرحوم علّامه بهلول(اعلی الله مقامه الشّریف) را رحمت کند. ایشان آن منبر کشف حجاب را در مسجد گوهرشاد رفته بودند. ایشان فرمودند: یک زمانی در عالم رؤیا دیدم دارم از منبر بالا می­روم، هر پله که بالا می­روم، هر چه آیه می­خوانم و هر چه می­گویم دارم طرفداری رضاشاه را می­کنم، هر چه می­­خواهم از حجاب بگویم دارم طرفداری او را می­کنم.

ایشان می­گوید: در عالم رویا می­دانستم من کسی هستم که رفتم علیه رضاشاه صحبت کردم، امّا تعجّب کردم خدایا! من چه دارم می­گویم! طرفداری رضاشاه را می­کنم! در همان حال بودم که یعنی چه و مدام با خودم کلنجار می­رفتم که علیه رضاشاه حرف بزنم که در همان عالم رؤیا یک صدایی شنیدم، به من گفتند: تو از خودت راضی شدی، گفتی من خوب منبری رفتم و خوب توانستم دماغ این­ها را به خاک بمالم، این نتیجه آن است.

ایشان فرمود: وحشت­زده از خواب بیدار شدم ولی این خواب مثل بیداری می­مانست. دیدید یک خواب­هایی می­بینید خیلی شفاف و روشن است، ایشان می­فرمود: آنجا فهمیدم که من خودم آن روز از منبر خودم که توانسته­ام افشاگری کنم خوشم آمده بود و یک لحظه حال خوشی برای خودم پیدا کردم. خوشی یعنی این که احساس رضایت از خودم کردم، لذا گوشمالیم دادند.

ایشان فرمود: آن شب را فقط به سجده افتادم و ذکرم تا نماز صبح استغفار بود که خدایا! من اشتباه کردم، ببخشید.

گاهی به این مردان الهی ولو در عالم رؤیا تذکار می­دهند که مواظب باش. نگوییم من بودم، لطف خدا بوده است. این احساس رضایت از نفس، انسان را بیچاره می­کند.

تفسیر به رأی

یک عدّه­ای هم همین طور بعد از پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم)احساس می­کردند خودمان همه چیز داریم. امیرالمؤمنین راجع به این که چرا بعد از پیامبر(صلّی الله علیه و آله و سلّم) کار امّت او که به مقام ایثار رسیده بودند به اینجا رسید، می­فرمایند: سه عامل وجود دارد:

1- غفلت کردند، گفتند به ما ارتباط ندارد، هر دو فامیل پیامبر هستند.

2- حبّ به دنیا داشتند.

3- برای خودشان احساس رأی و امنیت کردند.

عزیزان من! می­دانید چرا می­گویند تفسیر به رأی در قرآن درست نیست؟ برای این که وقتی کسی تفسیر به رأی کرد، امکان دارد به انحراف بیفتد. همین هم هست، انسان منحرف می‌شود. عزیزم! تفسیر به رأی یعنی این که من هم می‌فهمم!

خدا حاج شیخ جعفر مجتهدی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) را رحمت کند، یک موقعی با آیت‌الله آسیّد عبّاس ابوترابی - پدر حاج آقای ابوترابی- محضرشان بودیم، ایشان جمله‌ تکان‌دهنده­ای گفتند، فرمودند: ملّاصدرا گفته بود برای این که کسی شاگرد من شود باید چهار مطلب را داشته باشد:

1- حبّ به مال نداشته باشد و علم را برای مال إلّا به اندازه معاش نخواهد.

2- علم را برای مقام و جاه نخواهد.

3- گناه نکند.

4- مجتهد باشد؛ چون می‌خواست فلسفه بگوید.

هر که این چهار مورد را نداشته باشد و در درس من شرکت کند، گناه کرده است.

بعد ایشان فرمودند: فامیلی من مجتهدی است امّا اگر کسی مجتهد باشد به درد این کار نمی‌خورد. بعد منظورشان را بیان کردند، فرمودند: نمی‌گویم در فقه مجتهد نباشی، مجتهد یعنی این که احساس کند من هم صاحب رأیم، کسی که احساس صاحب رأی بودن کند، تسلیم فرامین پروردگارعالم، فرامین اولیاء خدا و عرفای عظیم‌الشّأن نمی‌شود.

لذا جمله قشنگی فرمودند که مگر نگفتند مقام اوّل در اخلاق، تخلیه است؟! تخلیه یعنی هرچه که داری بیرون بریزی، آن موقع احساس فقر و نداری می‌کنی، بعد به تو می‌دهند امّا اگر گفتی، من هم می‌فهمم، به تو چیزی نمی‌دهند. «یَا أَیهُّا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلىَ اللَّهِ»[18] اگر نفس دون بگوید: تو هم می‌فهمی، بیچاره می‌شوی.

این‌ها فکر کردند کسی هستند و هر کدام صاحب نظرند، همین عامل شد بیچاره شوند و یک کنار نشستند. این را بارها شنیده‌اند که پیامبر همیشه بیان می­کرد: این دو امام همام، «سیّدان شباب اهل ­الجنّه»[19] هستند. تاریخ طبری و روایات اهل جماعت را بخوانید. اصلاً ما نمی‌گوییم: حضرت زهرا(سلام الله علیها) «عصمه الله الکبری» است، آن‌ها از باب عصمت هیچ نمی­فهمند امّا حدّاقل این را بارها شنیده‌اند که پیامبر فرموده است: «فَاطِمَةُ بَضْعَةٌ مِنِّی‏ مَنْ‏ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی‏»^[20] این روایات در کتب اهل جماعت از زبان اوّلی و دومی بیان شده است. امّا چه شد؟! دختر پیامبر بود یا نه؟ «مَنْ‏ آذَاهَا فَقَدْ آذَانِی» بیان فرمود یا نفرمود؟ چه شد که امّت، امام‌کش شد؟ سیّدان شباب اهل الجنّه چه شدند؟

سجده‌ پیامبر خیلی طول کشید - این را هم ما و هم اهل جماعت دارند- بعد از نماز گفتند: یا رسول الله! در سجده به شما وحی نازل شد؟

فرمودند: نه.

گفتند: آقا! پس چرا برخلاف همیشه خیلی طول کشید؟

فرمودند: این دو سیّد جوانان بهشت – نفرمودند: دو نوه­ام، دو پسرم - روی دوش من بودند.

شاید بعضی کمی ناراحت هم شدند که یعنی چه؟! دست بچّه را آرام بگیر و پایین بیاور.

فرمودند: شما چه می‌دانید این دو کیستند؟!

عرض کردم قرآن می‌فرماید: «وَ مَا یَنطِقُ عَنِ الهْوَى»[21]. حضرت که از روی هوی و هوس حرف نمی‌زنند. آیا این‌ها را نشنیدند؟ این‌ها را نداشتند؟ چرا کار به این‌جا کشید؟ عزیز دلم! همه به خاطر نفس است. احساس کردند خودشان هم چیزی می‌فهمند.

می‌دانید تنها کسی که بین پنج تن آل عبا تشییع شده است، وجود مقدّس امام مجتبی(صلوات الله و سلامه علیه) است که ای کاش ایشان هم تشییع نمی‌شد! ببینید کار امّت به کجا کشیده شد که در تشییع آن جنازه مطهّر تیر به بدن مقدّس امام محتبی(صلوات الله و سلامه علیه) زدند.

عبرت از تاریخ

خیلی مواظبت کنیم؛ مراقب باشیم. هر کسی احساس کند خودش هم صاحب نظر است، بیچاره می‌شود. تعارف نداریم. امّت بعد از پیغمبر به نفس امّاره جواب داد، در مقابل فرمان پیامبر و امیرالمؤمنین ایستاد، بیچاره شد.

عزیزان من! اگر دو کلاس سواد خواندیم، دو ترم خواندیم، یک مدرک گرفتیم، نشود یک موقعی که ما هم خدای ناکرده مقابل فرمان ولیّ امر، امام المسلمین بایستیم که ما هم می‌شویم مثل همان کسانی که در صدر اسلام بعد از پیامبر آن‌طور شدند، چون احساس می‌کنیم ما هم خودمان صاحب نظریم و همین انسان را بیچاره و بدبخت و گرفتار می‌کند. خیلی باید مواظب باشیم.

امشب با اجازه آقاجانمان، امام زمان(روحی له الفدا) به درب خانه جدّ مکرّمشان می‌رویم. می‌دانید از وجود مقدّس امام باقر(صلوات الله و سلامه علیه) به بعد هم امام حسین(صلوات الله و سلامه علیه) و هم امام حسن(صلوات الله و سلامه علیه) هر دو جدّ مکرّم ائمه می‌شوند.

ای خدا! به درب خانه این آقای غریبی که در خانه خود هم غریب است می­رویم. امیرالمؤمنین(صلوات الله و سلامه علیه) هم غریب و مظلوم بودند امّا دیگر در خانه بی‌بی دو عالم(سلام الله علیها) را داشتند امّا این آقای مظلوم در خانه هم باید مظلوم باشد. بالأخره انسان یک جاهایی با همسرش درد دل می‌کند امّا او چقدر غریب باشد.

«السلام علیک یا حسن بن علی ایّها المجتبی یا بن رسول اللّه»