وجود مقدّس حضرت ثامن‌الحجج(صلوات اللّه و سلامه علیه) می‌فرمایند: «وَ عِلَّةُ فَرْضِ الْحَجِّ مَرَّةً وَاحِدَةً» علّت این که یک بار حجّ، واجب است، چیست؟ می­فرمایند: «لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَضَعَ الْفَرَائِضَ عَلَى أَدْنَى الْقَوْمِ قُوَّةً فَمِنْ تِلْکَ الْفَرَائِضِ الْحَجُّ الْمَفْرُوضُ وَاحِدٌ ثُمَّ رَغَّبَ أَهْلَ الْقُوَّةِ عَلَى قَدْرِ طَاقَتِهِمْ» علّت وجوب یک بار حجّ در مدّت عمر انسان این است که پروردگارعالم در همه واجبات و فرایض، ملاحظه بشر را کرده، آن هم ملاحظه کم قدرت­ترین مکلّفین را «وَضَعَ الْفَرَائِضَ عَلَى أَدْنَى الْقَوْمِ قُوَّةً».

توجّه کنید، نکته بسیار مهمّی است، حضرت این­جا نمی­فرمایند: «مَنِ اسْتَطاعَ»[1]، نمی­فرمایند: برای این که خدا می­گوید بر ثروتمندان عالم یک­بار بیشتر، فرض نیست. عجیب است، حضرت کلامی را به کار می­برند که معلوم می­شود حجّ برای منِ ضعیف هم واجب است.

یک مثال بزنم، در صیام می­گویند: کسی که توانایی ندارد، روزه نگیرد، البته شرایط دارد، می­گویند: حتّی اگر کسی می­تواند استراحت کند و روزه بگیرد، بگیرد، امّا در مورد نماز می­گویند بر همه واجب است؛ چون نماز خیلی مشکل نیست. با این­که نماز بالاترین فرایض محسوب می­شود امّا شما دمِ مرگ هم می­توانی نماز بخوانی. شرایطش این­گونه است که مثلاً در رکوع و سجود چشم­ها را به هم بزنی، امّا روزه را، چون مریض هستی و نمی­توانی، اشکالی ندارد که نگیری، خداوند متعال به قوّه انسان نگاه می­کند.

در مورد حج به قوّه مالی اشاره نفرمودند، می­فرمایند: «وَضَعَ الْفَرَائِضَ عَلَى أَدْنَى الْقَوْمِ قُوَّةً فَمِنْ تِلْکَ الْفَرَائِضِ الْحَجُّ الْمَفْرُوضُ وَاحِدٌ ثُمَّ رَغَّبَ أَهْلَ الْقُوَّةِ عَلَى قَدْرِ طَاقَتِهِمْ» نه «علی قدر اموالهم ». اتّفاقاً روایت داریم که حتّی اگر نان و سرکه بخورید و پول جمع کنید که به حجّ بروید، می­ارزد.

می­فرمایند: وجوب حجّ در مدّت عمر، یک بار است برای این که خداوند در همه واجبات و فرایض، ملاحظه کم‌قدرت­ترین مکلّفین را فرموده است. کسی مشکل دارد و نمی­تواند بایستد و نماز بخواند، به او می­گویند اشکالی ندارد، بر روی صندلی بنشین و بخوان. پس پروردگارعالم برای کم‌قوّت‌ترین مردم به اندازه وسع وجودی بدن او برنامه‌ریزی کرده است.

می­فرمایند: خداوند حجّ را یک بار قرار داده. معلوم می­شود همه باید بروند، برای این­که ضعیف­ترین افراد هم ظاهراً یک بار را می­توانند بروند. خیلی جالب است، برای همین هم بعضی از آقایان می­گویند: ما نمی­توانیم اعلام کنیم کسی که پیرمرد و پیرزن است نمی­تواند حجّ برود؛ چون ضعیف­ترین افراد هم می­توانند.

بعد می­فرمایند: یکی از آن واجبات، حجّ است که وجوبش یک مرتبه در عمر است و زمانی­که صاحبان قدرت، آن‌هایی که قوّت دارند، ترغیب به حجّ شدند، دیگر مکرّر آن را به جا بیاورند. ولی طبیعی است که صورت ظاهر، یک­بارش برای این است که خدا اضعف انسان‌ها را نگاه کرده است «أَدْنَى الْقَوْمِ قُوَّةً» و این عجیب است. خیلی جالب است، اگر با این دید نگاه کنیم، معلوم می­شود که حجّ را باید همه بروند.

الآن در واجب‌الحجّ بودن، بحث مادّی، خیلی کم مطرح است. طرف ثبت­نام می­کند تا ده، بیست سال دیگر که نوبتش شود. حتّی بعضی طور دیگر هم می­گویند که ما فعلاً نمی­توانیم بگوییم و باید مباحث نظام را در نظر بگیریم، می­گویند: اگر ممکن است و اگر توانایی دارد حجّ را از راه­های دیگر برود.

پس حجّ را هرکسی که می­تواند به هر عنوان باید برود، حالا از جای دیگر یا از مکانی دیگر برود، اشکال ندارد. بعضی می­گویند که کار آنان درست است؟ اتّفاقاً درست است و هیچ اشکالی ندارد، چرا بیهوده بخل بورزیم. البته به شرطی که فلسفه حجّ را بدانند. بعضی فلسفه حجّ را نمی­دانند و به عنوان یک سفر تفریحی می­روند، این فایده ندارد امّا اگر کسی فلسفه حجّ را بداند ولو به این که بگوییم از طریق دبی، امارات، عراق و ... برود، هیچ اشکالی ندارد، به شرطی که فلسفه حجّ را بداند و بتواند هم در آن‌جا و هم بعد از برگشت در این­جا مثمر ثمر باشد، خیلی عالیست.

پس وجوب حجّ یک بار بیان شده است؛ چون خداوند «أَدْنَى الْقَوْمِ» را در نظر گرفته است ولی خداوند صاحبان قدرت و قوّت را ترغیب کرده که حجّ را مکرّر به جا بیاورند. این بحث عمره نیست، بلکه حضرت می­فرمایند: حجّ واجب را مکرّر بروند.

حجّ عارفان، جلسه دهم، 20/7/90