حتّی فقرا هم می­توانند به حجّ بروند

بیان شد «حاء» حج، حق­خواهی و «جیم» آن جهاد است. در جلسه گذشته، آن روایت شریفه امیرالمؤمنین(صلوات اللّه و سلامه علیه) که فرمودند: «الحجّ جهاد کلّ ضعیفٍ»^[1] را مطرح و معانی آن را بیان کردیم و گفتیم: حجّ، آن­قدر مهم است که مولی­الموالی(صلوات اللّه و سلامه علیه)  فرمودند: «اللَّهَ‏ اللَّهَ‏ فِی‏ بَیْتِ‏ رَبِّکُمْ‏ لَا تُخْلُوهُ مَا بَقِیتُمْ فَإِنَّهُ إِنْ تُرِکَ لَمْ تُنَاظَرُوا»^[2] و علّت هم همین است که حتماً ما باید این جهاد را داشته باشیم.

بیان کردیم این «مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبیلا»^[3]، فقط استطاعت و توانایی مالی نیست، این است که انسان واقعاً برود. لذا شاید یک نکته هم همین است که گفته­اند: حتّی فقرا هم می­توانند به حجّ بروند. یک دلیل هم در آیه 27 سوره حج آمده است که فقط گذرا بیان کنم، إن­شاءالله بعدها بحث مفصّلی راجع به آن داریم. نکته بسیار عالی و مهمّی است که پروردگارعالم دستور داده است ما انجام دهیم.  

بیان می­فرمایند: «وَ أَذِّن فىِ النَّاسِ بِالحَجّ‏ِ یَأْتُوکَ رِجَالًا وَ عَلىَ‏ کُلّ‏ِ ضَامِرٍ یَأْتِینَ مِن کلُ‏ِّ فَجّ‏ٍ عَمِیق لِّیَشْهَدُواْ مَنَافِعَ لَهُمْ وَ یَذْکُرُواْ اسْمَ اللَّهِ فىِ أَیَّامٍ مَّعْلُومَتٍ عَلىَ‏ مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِیمَةِ الْأَنْعَمِ  فَکُلُواْ مِنهَا وَ أَطْعِمُواْ الْبَائسَ الْفَقِیر»^[4] مردم را به ادای مناسک حج اعلام کن که پیاده - رجال در این­جا جمع رِجل است به معنی با پا آمدن- یا سواره، از هر راه دور به سوی تو بیایند.

در آیه بعدی می­فرماید: برایشان منافع دارد، هم منافع دنیوی و هم اخروی «لِّیَشْهَدُواْ مَنَافِعَ لَهُمْ »، و اینجا هم بیان فرمودند: «الحجّ جهاد کلّ ضعیفٍ»؛ معلوم می­شود که اصلاً حجّ، صرف­نظر از این که یک بحث عبادی است، بیشتر مسائل اجتماعی و آن چیزی است که به عنوان سیاسی بیان می­کنیم. البته نه آن سیاستی که دنیای امروز می­گوید، بلکه همان سیّاس کیّاسی که ما در رابطه با اهل بیت(علیهم صلوات المصلّین) می­گوییم: «وَ سَاسَةَ الْعِبَاد»^[5]، آن چیزی که آیت­الله العظمی شاه­آبادی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) در شذرات المعارف راجع به سیاست بیان فرمودند، آن­چه که عین دین است که به تعبیر شهید بزرگوار، آیت­الله مدرس(اعلی اللّه مقامه الشّریف)، سیاست ما عین دیانت ماست، نه سیاست بازی­هایی که بعضی­ دارند، چون امورشان را هم می­گذراند «لِّیَشْهَدُواْ مَنَافِعَ».

علی ایّ حال در جلسه گذشته بیان کردیم که چرا حضرت بیان می­فرمایند: «الحجّ جهاد کلّ ضعیفٍ». سه مطلب ضعیف را گفتیم که آخرینش این بود که می­گوید: ضعفا! نگران نباشید، در آن­جا وقتی جمعیّت را می­بینید، احساس می­کنید که یک امّت بزرگی از سرتاسر گیتی هستید که در آن کنگره عظیم حج جمع شدید، لذا آن­جا احساس قدرت می­کنید.

بالاترین امتحانی که ابراهیم را برگزیده کرد

در جلسه چهاردهم، راجع به آیات 124 به بعد سوره بقره صحبت ­کردیم که خیلی عجیب بود. پروردگارعالم می­فرماید: «وَ إِذِ ابْتَلىَ إِبْرَاهِمَ رَبُّهُ بِکلَمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ  قَالَ إِنىّ‏ِ جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَامًا  قَالَ وَ مِن ذُرِّیَّتىِ قَالَ لَا یَنَالُ عَهْدِى الظَّالِمِین»[6]. بیان شد امام است که بیت را بالا می­برد؛ چون در ادامه می­فرماید: «وَ إِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ وَ أَمْنًا وَ اتخَّذُواْ مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِمَ مُصَلى»^[7]، به یاد آور آن زمانی را که ما خانه کعبه را مکان امن و مرجع مطالب دینی قرار دادیم،« وَ اتخَّذُواْ مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِمَ مُصَلى» گفتیم می­خواهد بیان بفرماید که همیشه یک امامی داریم و امام جلوست و مطالب را بیان کردیم تا رسیدیم به این که بدون امام نمی­شود جلو رفت و منّت هم نباید گذاشت بلکه باید منّت کشید. اینجاست که پروردگارعالم دعا را هم مستجاب می­کند، «رَبَّنَا وَ ابْعَثْ فِیهِمْ رَسُولًا مِّنهُم یَتْلُواْ عَلَیهِمْ ءَایَاتِکَ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَ الحِکْمَةَ وَ یُزَکِّیهِمْ  إِنَّکَ أَنتَ الْعَزِیزُ الحَکِیم»[8] که البته بیان شد این آیه با آیاتی نظیر «هُوَ الَّذی بَعَثَ فِی الْأُمِّیِّینَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِمْ آیاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَة»[9] فرق می­کند. در آن سه آیه[10]، اوّل تزکیه آمده است، امّا در اینجا چون از لسان ابراهیم خلیل(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) است، تصوّر او این است که علم برتر است، «وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ وَ یُزَکِّیهِمْ» را بیان می­کند، امّا آنجایی که خدا صحبت می­کند اوّل تزکیه را می­گوید.  

از این جلسه، می­خواهیم ادامه آن آیات را بررسی کنیم، می­فرماید: «وَ مَن یَرْغَبُ عَن مِّلَّةِ إِبْرَاهِمَ إِلَّا مَن سَفِهَ نَفْسَه»[11] هرکس از این آیین پاک ابراهیم(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) دوری بجوید و روی برگرداند، کسی نیست جز این که سفیه و نادان و جاهل است، او فکر می­کند که ما می­رویم دور یک سنگ می­چرخیم. البته اشتباه نشود، کسی نگوید که پس ما فقط یک اجتماع بزرگ داشته باشیم و ...، آن اعمال را هم باید انجام بدهیم امّا هر کسی که دوری بجوید، معلوم است که سفیه و بی­خرد است، متوجّه نیست. این مطلب به این عنوان نیست که مثلاً کسی بگوید من قبول ندارم؛ چون احساس می­کنم که شما دارید دور بیت که از سنگ و گل و این­هاست، می­گردید و احساس منّیت کند، اتّفاقاً یک روایت داریم که شخصی نزد امام صادق(صلوات اللّه و سلامه علیه) آمد و این مطالب را عرضه کرد و امام جوابش را داد که روایت را می­خوانم، روایت عظیمی است.

«وَ لَقَدِ اصْطَفَیْنَاهُ فىِ الدُّنْیَا  وَ إِنَّهُ فىِ الاَخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِین»^[12] این که ابراهیم را در دنیا برگزیدیم و شرف رسالت دادیم، یک طرف امّا به خاطر این­که بیت را بنا کرد و قواعد بیت را بالا برد، به او شرافت دادیم و اصلاً شاید یک دلیل این که او را به مقام امامت رساندیم، همین است. «وَ إِنَّهُ فىِ الاَخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِین» و او در آخرت از صالحین و برگزیدگان خداست.

اوّل می­فرماید: «وَ مَن یَرْغَبُ عَن مِّلَّةِ إِبْرَاهِمَ إِلَّا مَن سَفِهَ نَفْسَه» ببینید در این­جا دارد راجع به ملّت ابراهیم(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) صحبت می­کند، می­گوید هر که خود را از ملّت ابراهیم(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام)، این آیین پاک، دور کند و ادّعا کند من برای خودم یک تزی آوردم و می­خواهد اسلام را یک اسلام نویی نشان دهد که حالا نیازی به بیت الله و این دور بیت گشتن نیست، چنین کسی سفیه و نادان است.

امّا در ادامه، راجع به ابراهیم خلیل (علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) صحبت می­کند، می­فرماید: «وَ لَقَدِ اصْطَفَیْنَاهُ فىِ الدُّنْیَا  وَ إِنَّهُ فىِ الاَخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِین» ضمیر هاء، در«وَ لَقَدِ اصْطَفَیْنَاهُ»  به ابراهیم برمی­گردد، یعنی «و لقد اصطفینا ابراهیم».  اصلاً اگر ما او را در دنیا برگزیدیم و این مقام امامت را دادیم، به خاطر همین کار او بود. نکته بسیار مهمّی است، دقّت کنید. ما از آیه 124 شروع کردیم که می­فرماید:    «وَ إِذِ ابْتَلىَ إِبْرَاهِمَ رَبُّهُ بِکلَمَاتٍ» حضرت ابراهیم فقط یک امتحان نشده بلکه امتحان­های مختلفی را داده است.

یک امتحان این بود که تمام ثروت خود را داد. ملکی گفت: خدایا! این که تو او را خلیل قرار داده­ای، معلوم است با این ثروت و ...، بندگی تو را می­کند. پروردگارعالم فرمود: این­طور نیست. او را امتحان کرد، یکی از ملائکه نزد حضرت ابراهیم(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) رفت و گفت: «سبّوحٌ قدّوس ربّ الملائکة و الرّوح». حضرت ابراهیم(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) آن صوت را شنید، عجب صوت دلنشینی! گفت: صاحب صوت! چه کسی هستی؟ یکبار دیگر بگو، نگفت، گفت: بگو، نصف مالم را می­دهم، او گفت و حضرت ابراهیم نصف مال را داد، گفت: اگر یک بار دیگر بگویی، نصف دیگر مالم را می­دهم و داد، تا یک جایی که هیچ نداشت، گفت: فقط خودم ماندم، یکبار دیگر بگو خودم هم به بردگی تو درمی­آیم.

می­گویند اموال او آن­قدر زیاد بود که بیش از صد و بعضی نوشته­اند بیش از هزار سگ تازی داشت که از گوسفندانش مراقبت کنند، به تعبیر امروزی­ها یک دامداری بسیار بسیار بزرگ داشت، هزاران گوسفند و شتر و ... داشت، امّا تمام آن­ها را بخشید، در آخر هم گفت: حالا که مالم تمام شد، یک بار دیگر«سبّوحٌ قدّوس ربّ الملائکة و الرّوح» بگو و بیا خودم را به بردگی ببر!

شوخی نیست! بخواهد اسماعیل، آن هم تنها پسر خود را ذبح کند. پروردگارعالم امتحان بزرگی از او گرفته است. حالا من و شما می­دانیم که بالأخره قوچ بهشتی آمد و مسئله را این قدر راحت می­پذیریم، امّا اگر چنین مطلبی برای اوّلین بار رخ دهد یا نه اگر الآن به خواب یکی از ما بیاید، بعد چهار، پنج مرتبه این خواب را ببینیم، مثلاً برویم که آن را انجام دهیم، هر چه می­گذرد ببینیم قوچی نیامد، چاقو را هم که روی گلو گذاشتیم آرام آرام دارد می­بُرد، آن را کناری پرت می­کنیم و می­گوییم: خدایا! بنا بود قوچی بیاید، ما تا جایی که یادمان است برای حضرت ابراهیم(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) قوچ آمد، من این چاقو را گذاشته­ام راستی راستی یک مقدار از پوست بچه را برید! می­گوییم: ولمان کن بابا! خواب، کجا حجّت دارد؟!

یا اصلاً خواب نیست. پروردگارعالم می­گوید: دستور است که این کار را انجام دهی. می­گوییم: من اصلاً خدایی را که بخواهد قاتل باشد قبول ندارم. آیا واقعاً قبول دارم؟! اگر امتحان شود، خیلی سخت است. یک لحظه شما تصوّر کنید یک بچّه دارید، آن هم یک بچّه خوش­سیما که سیزده، چهارده ساله شده است، خدا می­گوید: سر او را ببر. جز او هم بچّه­ای نداری، خیلی سخت است، یعنی یک لحظه تفکر ­کنی بدنت می­لرزد، اگر واقعاً می­برید چه؟!

امّا آن­جا هم پروردگارعالم نفرمود که ما او را با این امتحان برگزیدیم، امّا این­جا می­فرماید: به خاطر همین کاری که کرد «وَ إِذْ یَرْفَعُ إِبْرَاهِمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَیْتِ وَ إِسْمَاعِیلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّکَ أَنتَ السَّمِیعُ الْعَلِیم» که عرض شد منّت هم نمی­گذارد تازه «تَقَبَّلْ مِنَّا» هم می­گوید - رجوع کنید به جلسه چهاردهم که مفصّل بحث کردیم – او را برگزیدیم.

خود حضرت ابراهیم(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) هم فهمید که خدا خیلی خوشحال است، الهامات می­آید و او همان لحظه متوجّه شد. دعا کرد: «رَبَّنَا وَ اجْعَلْنَا مُسْلِمَینْ‏ِ لَکَ وَ مِن ذُرِّیَّتِنَا أُمَّةً مُّسْلِمَةً لَّکَ وَ أَرِنَا مَنَاسِکَنَا وَ تُبْ عَلَیْنَا  إِنَّکَ أَنتَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ رَبَّنَا وَ ابْعَثْ فِیهِمْ رَسُولًا مِّنهُمْ یَتْلُواْ عَلَیهِمْ ءَایَاتِکَ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَ الحِکْمَةَ وَ یُزَکِّیهِمْ  إِنَّکَ أَنتَ الْعَزِیزُ الحَکِیم»^[13]

خدای متعال می­فرماید: من این را از ابراهیم(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) بیشتر پسندیدم. «وَ لَقَدِ اصْطَفَیْنَاهُ فىِ الدُّنْیَا  وَ إِنَّهُ فىِ الاَخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِین»  اصلاً اگر من او را برگزیدم، به خاطر همین کار او بود؛ یعنی بین همه این امتحانات، بالاترین امتحان، همین ساختن بیت است، محلی که همه جمع می­شوند. خیلی عجیب است!

روشنفکر امّا مطیع

بعد به همین خاطر فرمود: «إِذْ قَالَ لَهُ رَبُّهُ أَسْلِمْ قَالَ أَسْلَمْتُ لِرَبّ‏ِ الْعَالَمِین»[14] خدا به او خطاب کرد: «أَسْلِمْ»  به فرمان خدا سر فرو بیاور، «قَالَ أَسْلَمْتُ لِرَبّ‏ِ الْعَالَمِین» گفت: من مطیع فرمان هستم و دور بیت می­گردم.

خود ابراهیم خلیل(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) کسی است که قبلاً برای این که به دیگران بفهماند، گفت: شما چرا بت می­پرستید؟ و بت­ها را شکست و تبر را روی دوش بت بزرگ گذاشت.

 ابراهیم خلیل(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) کسی است که خورشید را دید، گفت: این خداست، وقتی غروب شد، گفت: نه، خدایی که غروب کند به درد نمی­خورد، ماه را دید، گفت: پس این خداست، افول ماه را دید، باز گفت: به درد نمی­خورد.

حضرت ابراهیم(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) کسی است که به تعبیر امروزی­ها روشنفکر است، دنبال دلیل و برهان می­گردد، حکیم است، گفت: من بدون ادلّه و براهین، نمی­پذیرم، امّا همین حضرت ابراهیم(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) تا بیت را بالا برد، خدا می­گوید: من اصلاً او را به خاطر این برگزیدم «إِذْ قَالَ لَهُ رَبُّهُ أَسْلِمْ قَالَ أَسْلَمْتُ لِرَبّ‏ِ الْعَالَمِین»،گفت: چشم من حالا تسلیمم و دور همین بیت می­گردم.

آقای ابراهیم! عزیزدلم! بنده من! این بیت را خودت درست کردی! یادت هست، می­گفتی: من خورشید را عبادت نمی­کنم، آن را من خلق کردم، ولی این را که دیگر خودت با آقازاده­ات بالا بردی؟! «وَ إِذْ یَرْفَعُ إِبْرَاهِمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَیْتِ وَ إِسْمَاعِیلُ»، حالا می­گویم: «أَسْلِمْ»، می­گویی چشم؟!! می­گوید: بله، چون تو خواستی، خورشید را تو خلق کردی امّا تو نخواستی، بیت را تو خواستی، فرق این است.

اشتباه شیطان همین جا بود - توجّه کنید - اتّفاقاً یادش رفت که خدا خواسته است به آدم سجده کند. البته به او نگفته بود به آدم سجده کن، «وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا»^[15] . می­توانست بگوید: خدایا! من که جزء ملائکه نیستم؟ امّا خود را جزء ملائکه حساب کرد، خدا گفت: چرا سجده نکردی؟! نگفت: خدایا! من که ملک نبودم، شما به ملائکه فرمودی سجده کنید، من که «مِنَ الْجِن»[16] هستم، اگر می­فرمایید سجده کنم، چشم، همین الآن سجده می­کنم امّا فرمایشتان به ملائکه بود.

گفت: نه، یعنی چه؟! «خَلَقْتَنی‏ مِنْ نارٍ وَ خَلَقْتَهُ مِنْ طینٍ»^[17] اصلاً خلاف قاعده ظاهراً داری کار می­کنی. ما معمولاً دنبال قاعده­ها هستیم، این باید این بشود، اگر این نشد آن طور نمی­شود، این با آن نمی­خورد! این جور در نمی­آید و ... . حضرت ابراهیم(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) یک آدم روشنفکری است که همیشه دنبال جور درآمدن­ها است، امّا روشنفکری است که تا پروردگارعالم گفت، پذیرفت، با این روشنفکرهای امروزی ما زمین تا آسمان تفاوت دارد، حتّی طوری است که بعد وصیّت می­کند.

 «وَ وَصَّى بِها إِبْراهیمُ بَنیهِ وَ یَعْقُوبُ یا بَنِیَّ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفى‏ لَکُمُ الدِّینَ فَلا تَمُوتُنَّ إِلاَّ وَ أَنْتُمْ مُسْلِمُونَ»^[18]. هم حضرت ابراهیم و هم حضرت یعقوب(علی نبیّنا و آله و علیهما الصّلوة و السّلام)، - خدا هر دو را بیان می­فرماید- به فرزندان خود راجع به تسلیم بودن در برابر فرمان خدا، سفارش و توصیه کردند. گفتند: خدا شما را به آیین پاک برگزیده، پس از این آیین تا لحظه مرگ پیروی کنید و به چیزی هم دل نبندید و تسلیم او شوید.

جالب این است که خدای متعال دارد همه این­ها را به یهود هم می­گوید که حواستان باشد که چه دارید می­گویید. این ابراهیم و  یعقوبی که شما دنبالشان هستید این طور بوده­اند، نه آن حرف­­هایی که شما راجع به آن­ها می­زنید.

پس این یک مطلب که کعبه، جایگاهی است برای این که این مطالب را بفهمند و الّا خیلی إن­قلت­ پیش می­آید.

طواف، کاری عبث وغیرعاقلانه؟

 روایتی در امالی شیخ صدوق به نقل از فضل بن یونس است که می­گوید: «فَأَتَى أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع فَجَلَسَ إِلَیْهِ فِی‏ جَمَاعَةٍ منْ‏ نُظَرَائِهِ»^[19] ابن ابی­العوجاء خدمت امام صادق(صلوات اللّه و سلامه علیه) آمد و نزد او نشست، در حالی که جمعی از هم مسلکان او، کسانی که اطرافش بودند، با او آمده بودند. «فَقَالَ یَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ إِنَّ الْمَجَالِسَ بِالْأَمَانَاتِ» به تعبیری اوّل شروع به اذن گرفتن کرد که اگر من حرفی زدم، افرادی که دور شما هستند، به قول معروف، ناگهان قاطی نکنند بلند شوند و ما را بزنند که کفر گفتی و ما را بیرون بیندازند. گفت: مجالس، امانات است، «وَ لَا بُدَّ لِکُلِّ مَنْ بِهِ سُعَالٌ أَنْ یَسْعُلَ» «سعال» به معنی سرفه است؛ یعنی چیزی می­خواهم بگویم، هر کسی چیزی دارد می­تواند بیان کند، «فَتَأْذَنُ لِی فِی الْکَلَامِ» من هم از شما اجازه برای گفتن می­خواهم «فَقَالَ الصَّادِقُ ع تَکَلَّمْ بِمَا شِئْتَ» بگو آن چیزی را که دوست داری، یعنی ما نگران نیستیم.

«فَقَالَ ابْنُ أَبِی الْعَوْجَاءِ إِلَى کَمْ تَدُوسُونَ هَذَا الْبَیْدَرَ  وَ تَلُوذُونَ بِهَذَا الْحَجَر وَ تَعْبُدُونَ هَذَا الْبَیْتَ الْمَرْفُوعَ بِالطُّوبِ وَ الْمَدَرِ وَ تُهَرْوِلُونَ حَوْلَهُ هَرْوَلَةَ الْبَعِیرِ إِذَا نَفَرَ ». او   به صورت اهانت آمیزی این مطالب را بیان کرد. البته از قبل اجازه گرفته بود، گفت: مثل کسی که سرفه دارد و می­تواند سرفه کند، اگر کسی هم مطلبی دارد، می­تواند بیان کند، اجازه دهید من مطلبم را بگویم و حضرت هم اجازه دادند که هرچه دلت می­خواهد بگو، او وقتی دید حضرت اجازه دادند، گفت: تا چه زمانی این خرمن را می­کوبید؟

اهانت کرد و طواف را به خرمن­کوبی مثال زد. دیدید که سنگ خرمن، می­بندند، دور آن می­گردند« و تَلُوذُونَ بِهَذَا الْحَجَر »  و مدام از این سنگ لذّت می­برید. این« تَلُوذُونَ» را معنی دیگری کرده­اند، به معنای برافراشت که صحیح نیست، من نپسندیدم. می­گوید: نعوذبالله و نستجیربالله شما مثل خرمن­کوب، خر و گاو هستید که همین طور دور این سنگ می­گردید و لذّت هم می­برید. منظور از سنگ، حجرالاسود نیست، منظور خانه خداست، بعضی گفتند: حجرالاسود که اشتباه است ما قائل به این نیستیم و صحیح هم نیست.

 «وَ تَعْبُدُونَ هَذَا الْبَیْتَ الْمَرْفُوعَ بِالطُّوبِ وَ الْمَدَرِ وَ تُهَرْوِلُونَ حَوْلَهُ هَرْوَلَةَ الْبَعِیرِ إِذَا نَفَرَ» و این خانه­ای را که با خشت و کلوخ و این­ها بالا بردید، می­پرستید و یک جاهایی هم هروله می­کنید مثل شتری که رمیده شده و بالا و پایین می­پرد (اشاره به سعی صفا و مروه). «مَنْ فَکَّرَ فِی هَذَا أَوْ قَدَّرَ عَلِمَ أَنَّ هَذَا فِعْلٌ أَسَّسَهُ غَیْرُ حَکِیمٍ وَ لَا ذِی نَظَرٍ». با پرستیژ به قول معروف روشنفکری شروع به صحبت کرد که کار حکیمان و عقلای عالم نیست که انسان دور بیت که از خشت و گل بالا برده شده، مثل یک خرمن­کوب بگردد، لذّت ببرد و بعد هم آن طور هروله کند! این کار یک آدم غیر حکیم است و به نظر می­رسد کسی که اساس این کار را گذاشته، یک انسان غیر عاقل است. شما چرا دنبال این کار افتاده­اید؟

ما قائل به این هستیم که حضرت آدم(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) اوّلین بنای خانه خدا را گذاشت و حضرت ابراهیم(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام)، بنا به فرمایش باری تعالی، آن را بالا برد «یرفع». لذا اساس بیت از زمان حضرت آدم(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) بود. البته منظور ابن ابی­العوجاء، حضرت ابراهیم(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) بود نه حضرت آدم، اصلاً عقل او به آنجا نمی­رسید. او به ظاهر متکلّم بود، از کسانی که سفسطه و ... را خوب بیان می­کرد، گفت: اساس و بنای این را یک آدم غیر حکیمی گذاشته است و اصلاً معلوم نیست منظور او چه بوده است؟ «وَ لَا ذِی نَظَرٍ» موضوع چیست و برای چه این کار را کرده است؟ حالا شما هم دنبالش افتاده­اید.

جالب هم این است که می­گوید: من از تو تعجّب می­کنم «فَقُلْ فَإِنَّکَ رَأْسُ هَذَا الْأَمْرِ وَ سَنَامُهُ وَ أَبُوکَ أُسُّهُ وَ نِظَامُهُ»  . می­دانید زمان امام باقر و امام صادق(علیهما الصّلوه و السّلام)، دعای مؤمنین که «اللّهُمَ اشغَل الظّالِمِینَ بِالظّالِمِین» مستجاب شد و بنی­امیّه و بنی­عبّاس با هم درگیر بودند، لذا امام باقر و امام صادق(علیهما الصّلوه و السّلام) شروع به درس دادن کردند. او می­داند که هم امام صادق و هم پدرش(علیهما الصّلوه و السّلام) حکیم هستند، برای همین می­گوید: تو که سردمدار علم هستی و مطالب علمی را مطرح می­کنی و پدرت هم که اسّ و اساس و نظام این مطلب را بر عهده گرفت و داشت این کار را می­کرد، برای من توضیح بده که این چه کار عبثی است؟! با اهانت گفت ولی خلّص کلامش این بود که این چه کار عبثی است که انجام می­دهید، دارید دور خانه­ای که آن را با خشت و گل، بالا برده­اند مثل خرمن­کوب می­چرخید و از آن لذّت هم می­برید، این چه نفعی برای شما دارد؟ بعد هم مثل شتری که رم کرده است هروله می‌کنید؟! ابن ابی­العوجاء خیلی مدّعی است که این سؤال‌ها را مطرح کرده است. ببینیم حضرت چه می‌گویند، چرا ما این کارها را انجام می‌دهیم و دلیل چیست؟

معذّب به حق

او اهانت کرد، حضرت هم در ابتدا، جواب اهانت‌ها را می‌دهند، بعد حکمت این کارها را بیان می‌کنند. «فَقَالَ الصَّادِقُ ع إِنَّ مَنْ أَضَلَّهُ اللَّهُ وَ أَعْمَى قَلْبَهُ اسْتَوْخَمَ الْحَقَّ فَلَمْ یعذبه [یَسْتَعْذِبْهُ‏] وَ صَارَ الشَّیْطَانُ وَلِیَّهُ یُورِدُهُ مَنَاهِلَ الْهَلَکَةِ ثُمَّ لَا یُصْدِرُهُ»؛ حضرت می­فرمایند: هر که را خدا گمراه کرد و قلبش کور شد، معمولاً حق را ناگوار می‌بیند.

وقتی قلب کسی کور شد، کوردل شد، همیشه حق برای او مسئله­ای است که از آن عذاب می‌بیند، یعنی حقّ، دائم او را اذیّت می‌کند، معذّب به حق است و از دیدن حقّ متنفّر است. همان‌طور که مؤمنین از گناه بدشان می‌آید و گاهی اسم گناه آن‌ها را می‌لرزاند، یک عدّه دیگر هم، از مؤمنین بدشان می‌آید. این واقعیّت است، اصلاً یک عدّه از مسجد متنفّر هستند و حالشان بد می‌شود که خدا نیاورد انسان آن‌طور شود، «صُمٌّ بُکْمٌ عُمْیٌ فَهُمْ لا یَرْجِعُون»^[20] دیگر رجوعی هم ندارند. حضرت می‌فرمایند: قلبی که مُرد و کور شد، دیگر این حقّ را جز چیزی که عذاب‌آور است، نمی‌بیند «فَلَمْ یعذبه [یَسْتَعْذِبْهُ‏]».

«وَ صَارَ الشَّیْطَانُ وَلِیَّهُ یُورِدُهُ مَنَاهِلَ الْهَلَکَةِ» طبیعی است، کسی که این‌طور شود، شیطان ولیّ اوست و ولایت او را به عهده گرفته و او را می‌گیرد و به جایگاه‌های هلاکت می‌برد. «ثُمَّ لَا یُصْدِرُهُ» دیگر او را برنمی‌گرداند و بازگشتی برای او نیست. از آن‌­جا چیزی بیرون نمی‌آید و صادر نمی‌شود، منظور این است که دیگر برنمی‌گردد.

یعنی حضرت می­خواهند بفرمایند هرقدر هم من برای تو توضیح بدهم، شیطان تو را برده است و گمراه و کوردل شده­ای، امّا حالا برای تو می‌گویم.

بت پرستی عین خدا پرستی!!!

فرمودند:  «وَ هَذَا بَیْتٌ اسْتَعْبَدَ اللَّهُ بِهِ خَلْقَهُ لِیَخْتَبِرَ طَاعَتَهُمْ فِی إِتْیَانِه‏». اوّلین دلیل، این است که خود خدا گفته است.

قبلاً هم بیان کرده­ام، فرق بت‌پرستی با خداپرستی این است که بت‌پرستی را نفس دون، شیطان و شیاطین جنّ و انس می‌گویند، امّا اگر خدا بگوید، خداپرستی می‌شود. مثل حبّ که اگر خدا بگوید، همان حبّ الله می‌شود. خود خدا فرموده است: «قُلْ لا أَسْئَلُکُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلاَّ الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى‏»[21]. لذا مودّت به اهل بیت، عین حبّ پروردگارعالم است.

خود پروردگارعالم فرموده است: فرزندت را نوازش کن، ببوس، ببوی و به او محبّت کن امّا اگر به جایی رسید که خواستی بین من و فرزندت، یکی را انتخاب کنی، معلوم است، همان‌طور که ابراهیم خلیل(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) اسماعیل را برد ذبح کرد، آیا تو هم می‌توانی بچّه‌ات را ببری ذبح کنی؟ یک موقع آن‌طور است که می­فرماید: خودت ببر و ذبح کن، یک موقع هم باید او را به جبهه بفرستی، شهید شود. آن هم بچّه­ای که آن‌قدر به او عشق می‌ورزی. واقعاً سخت است! به ما هم نگفتند: گریه نکنید. خود حضرت رسول(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) هم گریه کردند، فرمود: من هم انسانم، امّا ناشکری نمی‌کنم. نعوذبالله و نستجیربالله فرزند هیجده یا  بیست ساله­ات که وقت ازدواجش بوده، در تصادف از دنیا می­رود، می‌خواهی چه کار کنی[22]؟

ابراهیم خلیل(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) قبل از بالا بردن بیت، اسماعیل را ذبح کرده بود. باید معلوم شود حبّ به خدا با حبّ دیگری فرق می‌کند.

این‌جا هم بیان حضرت این است: تو چه می‌فهمی؟! خدا خودش امر کرده است. اگر خدا امر کند، به نظر تو یک کار بیهوده است که ما دور خانه­ای می‌گردیم که خشت و گل است و تو داری به دیگران اهانت هم می‌کنی و می‌گویی مثل شتر می‌گردند و هروله می‌کنند و ...، تو چه می‌فهمی؟! امر خدا باشد، می‌پذیریم. مگر امر خدا نبود ملائکه به آدم سجده کنند؟ با دو دو تا چهارتای خودمانی، می‌خواهیم یک دفاعی هم از شیطان کنیم! آدمی که به ظاهر تازه به دوران رسیده است و هنوز هیچ چیز او هم معلوم نیست، آیا قابل پرستش است که کسی به او سجده کند؟! امّا چون خدا گفته است، چشم.

کما این که در روایات هم داریم، بعد از این­که پروردگار عالم به او گفت: «فَإِنَّکَ رَجیم»[23]، باز به پروردگارعالم عرضه داشت: مرا از سجده به آدم معاف کن، یک طوری تو را عبادت می‌کنم که هیچ کسی عبادت نکرده باشد. این هم از حماقت او بود، این یعنی تکبّر. من می‌گویم من یک جوری عبادت می‌کنم که هیچ کسی تا حالا نکرده است. تازه اگر هم که بتواند این‌طور عبادت کند، قدرت آن عبادت را هم خود خدا داده است، خود خدا هم او را به این سمت هدایت کرده است، همه چیز دست خداست. آن کسی که بگوید من علمی دارم که هیچ کسی ندارد، چه کسی این علم را داده است؟! ما همیشه هیچ کاره­ایم. اگر قدرت هم داشته باشیم، باز بی‌قدرتیم! اگر هم قدرتی داشته باشیم، پروردگارعالم داده است.

حضرت می‌فرمایند: «وَ هَذَا بَیْتٌ اسْتَعْبَدَ اللَّهُ بِهِ خَلْقَهُ لِیَخْتَبِرَ طَاعَتَهُمْ فِی إِتْیَانِه‏» خدا حج را قرار داد برای این که ببیند چقدر یک عدّه استطاعت دارند و می‌توانند به واسطه این خدا را عبادت کنند.

پس اوّلین جوابیّه حضرت این است: خدا گفته است. اگر خدا نگفته بود، مگر ما دیوانه‌ایم که دور در و دیوار و این‌ها بچرخیم، امر خداست و اگر امر خدا را اطاعت نکنیم، اشتباه است.

ان­شاءالله ادامه بحث را در جلسه آینده بیان می­کنیم.

پروردگارا! به اولیاء و انبیائت قلوب ما را به مرکز نورت منوّر بگردان.

عاقبت به خیرمان بگردان.

حجّ حقیقی نصیبمان بگردان.

صاحب حجّ به فریادمان برسان.

نائبش محافظت بفرما.

«بالنبی و آله صلوات بر محمّد و آل محمّد(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم)»