تصوّر ما این است که هر که توان مالی داشته باشد، می­تواند به حج برود، کما این­که قرآن هم بیان می­فرماید: «وَ لِلّهِ عَلیَ النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ إِلَیْهِ سَبیلاً»^[1]. منظور در این آیه، استطاعت مالی است و ما در مباحثمان اثبات کردیم که علاوه بر آن استطاعت جسمانی هم هست و اگر کسی استطاعت جسمانی نداشته باشد، حج از او ساقط می­شود.

امّا روایت عجیبی است که وجود مقدّس امیرالمؤمنین(صلوات اللّه و سلامه علیه) می­فرمایند: «الْحَجُ‏ جِهَادُ کُلِ‏ ضَعِیف»^[2]. با توجّه به این که بیان کردیم «حاء» حج، حق­خواهی و «جیم» آن جهاد با نفس است، این فرمایش حضرت دو سه معنا می­دهد. یکی این که احتمال دارد انسان ضعیف­النّفس باشد و اگر بخواهد قوی باشد، در حج به این مطلب می­رسد. به خصوص با آن اعمالی که هنگام مُحرم شدن دارد و بعضی از آن مواردی که براساس مطالب فقهی بر او حرام می­شود، از جمله: نگاه نکردن به آینه. نگاه به آینه یعنی خودبینی؛ جهاد با نفس همین است که به آینه نگاه نمی­کنی، لذا خودت را هم نمی­بینی. یا این­که بیان می­شود: پشه نکش، پشه تو را آزار می­دهد امّا نباید آن را بکشی، این به من و شما حلم و بردباری یاد می­دهد، می­خواهد ما را صبور کند. خیلی ­از افراد، من و تو را اذیّت می­کنند و با اعمال و کردارشان و یا با زبانشان آزار می­دهند و نیش می­زنند، حج به ما یاد می­دهد که حلیم و بردبار باشیم، این جهاد با نفس است.

لذا «الْحَجُ‏ جِهَادُ کُلِ‏ ضَعِیف»، منظور، جهاد با نفس است. هر ضعیفی در حج قوی می­شود. برای همین می­گویند: مواظب باش، اگر خطایی از تو سر زد، باید یک گوسفند قربانی کنی که بعضی از مواقع، این خطاها به قربانی کردن یک شتر هم می­رسد. چقدر حلم و بردباری داری؟! من کسی را در حج دیدم که نتوانست خود را کنترل کند و گفت: اصلاً به درک! نمی­خواهم حاجی شوم و به شخص دیگری شروع به فحاشی کرد. معلوم است که این شخص خیلی ضعیف است. پس جهاد ضعیف در همین مطلب است که حج، برای ما حلم و بردباری عجیبی می­آورد، حلم و علم به ما می­دهد.

حج عارفان – 27/7/90