حج عارفان

بسمه تعالی

حجّ عارفان

جلسه اوّل

دو نکته در باب کلمه حجّ

آیات الهی و روایات، بحث حجّ را به عنوان عبادت ویژه و جایگاه سازندگی روح بشر تبیین کرده‌اند.

از کلمه حجّ، دو مطلب بسیار مهم برداشت می­شود:

همان‌طور که یکی از اسماء قرآن هم فرقان است؛ یعنی جدا کننده حقّ و باطل. لذا در حجّ، تا انسان نفهمد حقیقت چیست، نمی‌تواند حقّ­یاب شود و در نهایت خود را در جرگه حقّ قرار دهد.

منتها طبیعی است خود حقّ­یابی که نکته بسیار مهمّی است، زمانی برای انسان معلوم و مشهود می­شود که انسان در روح مزکّی (آن روح تزکیه شده) باشد.

2.       «جیم» حجّ، جهاد است؛ یعنی جهاد با نفس، که تا انسان با نفس جهاد نکند، حقّ­یابی مطرح نیست.

لذا به نظر می­رسد بهترین جایگاه برای جهاد با نفس، اعمال و ارکان عبادی حجّ است.

حلقه گمشده در باب حجّ

انسان باید به این مطلب توجّه داشته باشد که این ارکان عبادی برای چیست؟ آیا فقط این است که یک عدّه از بلاد مسلمین، هر کدام از یک کشور، دور هم جمع شوند و همه به دور یک بیت و با یک حالت (حالت احرام)، به خصوص در یک ایّام خاص، مشغول انجام اعمالی شوند و نهایتاً برگردند که بعد هم لفظ حاجی به آن­ها بدهند؟! یا این که حجّ، چیز دیگری است که بالجد اگر این همه حاجی که در هر سال به حجّ می­روند، حقیقت و فلسفه حجّ و مطلب معرفتی حجّ را درک می­کردند؛ عالم گلستان می­شد، چون کافی است که در آن‌جا روح انسان تزکیه پیدا کند و جهاد با نفس کند و حقیقت را دریابد، لذا طبیعی است دیگر با وجود این‌ها، عالم، گلستان می­شود.

 هر ساله از ایران قریب به صد هزار نفر و از هر کدام از کشورهای عالم اسلام، بالنسبه جمعیّتشان، تعداد زیادی به حجّ می‌­روند. حال، اگر بالجد همه این­ افراد معنی حقیقی حجّ را درک می­کردند، ببینید چه قیامتی می‌شد! علّت این که حضرت موسی‌الکاظم، امام هفتم(علیه الصّلوة و السّلام) فرمودند: «أَکْثَرَ الضَّجِیجَ‏ وَ أَقَلَّ الْحَجِیج‏»^[1] همین است.

وقتی همه دور بیت  می‌چرخند، ضجّه و ناله می­کنند، فریاد می‌زنند: «لَبَّیک، اللّٰهُمَ لَبَّیک، لَبَّیکَ لا شَریکَ لَکَ، لَبَّیک ...» (تلبیه گفتن) و شروع به خواندن مستحبّاتش می­کنند و هر کسی به زبان خودش یا با زبان ادعیّه، دعا می­خواند و به ذکر مشغول است، غوغایی است (خدا قسمت کند). از همه اقشار و اصناف، از همه رنگ‌ها و زبان‌ها، بزرگ، کوچک، زن و مرد، همه هستند، همه هم در حال احرام و طواف و بعد سعی بین صفا و مروه و اعمال عبادی دیگر هستند.

این قریب به دو میلیون نفر جمعیّت یا بیشتر که هر ساله به حجّ می­روند و بر­می­گردند، اگر جدّی معنی حجّ را فهمیده بودند، صددرصد مشمول این فرمایش حضرت نمی­شدند که فرمودند: «وَ اَکثَرُ الضَّجیج وَ اَقَلُّ الحجیج»؛ اکثر افراد ضجّه می­زنند و حجّ­کننده، کم است.

پس معلوم است این‌جا حلقه گمشده­ای است که ما دنبال آن هستیم و لذا عنوان «حجّ عارفان» یعنی همین که انسان، معرفت به حجّ پیدا کند که به واسطه انجام عمل عبادی حجّ، چه چیزی از ما می­خواهند. در بررسی آیات و روایات، این مسئله برای ما معلوم و مشهود می­شود.

طهارت مکان در حجّ

قرآن کریم و مجید الهی در مرحله نخست مکان را، مکان تطهیر می­داند؛ چون اگر کسی بخواهد طاهر شود، باید در مکان تطهیر باشد.

ببینید شما حمام می­روید و استحمام می­کنید. خصایص حمام این است که آب و وسایل شستشو در آن‌جا وجود دارد. آن‌جا انسان خودش را از چرک و غبار و آن به ظاهر کثافات جسمی، طاهر می­کند و کثیفی­های جسمی را از خودش می­برد و در نهایت برمی‌گردد. پس آن مکان، مکان طاهر محسوب می­شود.

برای روح نیز همین‌طور است. مسجد که جایگاه سجده است و عنوان خانه خدا را هم به او می­دهند، به واسطه این است که روح انسان در آن‌جا طاهر، سبک و پاک می­شود و بر­می­گردد.

جالب این است که هم مسجد، هم جایگاه حجّ، بیت خدا محسوب می­شوند؛ یعنی جایگاهی که انسان با خدای خود خلوت می‌کند و عامل این می­شود که طاهر و پاک شود.

پس مکان، مؤثر است. همان_‌طور که زمان، مؤثّر است. مثلاً لیل که خواصّ خودش را دارد، یا وقتی موقع اذان ظهر می­شود نیز حالات خاص خودش را دارد. پس مکان و زمان، مهم است.

خداوند متعال همه را برای تطهیر در یک مکان جمع­آوری می­کند و این یک نکته بسیار مهم است. لذا آن‌جا باید جایگاهی باشد که خودش هم باید طاهر و پاک باشد.

برای همین می­گویند: اگر کسی مُحرِم شد و وارد در بیت‌الله گشت، دیگر حقّ ندارد پشه هم بکشد. لذا حتّی پشه کشتن هم در بیت‌الله، عامل این می­شود که یا باید تقصیر کند، یا گوسفند بکشد و ... که احکامی برای خود دارد. انسان در بیت‌الله نمی­تواند ذبح کند. بالاتر از این، اگر برفرض گیاهی در آن‌جا روییده باشد (البته حالا که سنگ فرش است)، نمی‌تواند برگی را از آن را بکند. شخص محرم نمی­تواند صورت خود را بخاراند؛ چون در اثر خارش، بالأخره ناخودآگاه آن قسمت یک مقداری ملتهب می­شود و ... .

لذا آن مکان باید از همه لحاظ طاهر باشد. برای همین پروردگار عالم آن‌جا را به عنوان بیت خود قرار می­دهد.

عقاب بیشتر گناه در مکان طاهر

حال این بیتی که در آن هیچ نوع گناهی نشود، مبارک می­شود، «بِبَکَّةَ مُبارَکاً»^[2].

این که ما از ضریح حضرات معصومین(علیهم صلوات المصلّین) تبرّک می­جوییم، برای این است که در آن‌جا هیچ گناهی نیست. برعکس آن‌جا جایگاهی است که گناهان هم پاک می­شود. لذا اگر کسی بخواهد آن‌جا گناه کند، عقابش هم بدتر است؛ چون خدای ناکرده جایگاه طهارت را تبدیل به جایگاه نجاست کرده است!

همان‌طور که بیان شده مولی­الموالی(صلوات اللّه و سلامه علیه) وقتی دیدند کسی می­خواهد در بیت‌الله خیانتی کند، او را زدند و او به خلیفه دوّم شکایت کرد. خلیفه دوّم، مولی­الموالی(صلوات اللّه و سلامه علیه) را خواست و گفت: این فرد از تو شکایت دارد و می‌گوید: در هنگام طواف، او را زدی. مولی­الموالی(صلوات اللّه و سلامه علیه) فرمودند: بله، در طواف داشت کار زشتی انجام می­داد و به همین خاطر او را زدم. خود خلیفه دوّم به آن شخص گفت: برو که چشم خدا دید و دست خدا زد!

لذا طبیعی است در آن‌جا اگر کسی گناه کند، عقابش هم بیشتر است. همان‌طور که اگر کسی در ماه مبارک رمضان که همه به سوی پاکی و طهارت روح می­روند، گناهی کند، عقاب او بیشتر است و معلوم است که خیلی بیچاره و بدبخت است.

پس مکان یکی از جایگاه­های بسیار مهم است. از دیگر مطالب مهم، رفتن به سوی بیت، استلام، طواف بیت - که چرا همه باید در یک جا طواف کنند - ، نظر کردن به بیت‌الله و مطالب دیگر است که إن‌شاء­الله به فضل الهی عرض خواهیم کرد.

 پس مقدّمه این شد که «حاء» حجّ، حقّ‌خواهی و «جیم» آن جهاد با نفس است که تا کسی جهاد با نفس نکند، به حقیقت نخواهد رسید.

«و صلّی اللّه علی سیّدنا محمّد و آله الاطهار الابرار»