14- دور کردن نفس از فساد

یکی از مباحثی که در حجّ مهم است، «لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُم‏»[1] است که در آیه شریفه هم بیان می‌فرماید. در این روایت شریفی که از وجود مقدّس حضرت ثامن‌الحجج(صلوات اللّه و سلامه علیه) است نیز به همین مطلب اشاره شده است؛ یعنی انسان به تعب، زحمت و مشقّت بیافتد، از اعمال شهوانی دور شود، تقرّب الهی برای او حاصل شود و به سوی خدا برود، طلب ثواب کند، از همه گناهان دور شود، خضوع و فروتنی برای او به وجود بیاید و بعد طوری باشد که در حجّ فقط و فقط خدا را ببیند، از سنگ‌دلی، بی باکی و فراموشی دور شود و یاد خدا همیشگی شود و به عمل صالح بپردازد. در ادامه این مطالب می‌فرمایند: یکی هم نفع رساندن به مردم است.

می­فرمایند:«وَ تَجْدِیدُ الْحُقُوقِ وَ حَظْرُ النَّفْسِ عَنِ الْفَسَادِ وَ مَنْفَعَةُ مَنْ فِی شَرْقِ الْأَرْضِ وَ غَرْبِهَا وَ مَنْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ مِمَّنْ یَحُجُّ وَ مِمَّنْ لَا یَحُجُّ مِنْ تَاجِرٍ وَ جَالِبٍ وَ بَائِعٍ وَ مُشْتَرٍ وَ کَاسِبٍ وَ مِسْکِینٍ وَ قَضَاءِ حَوَائِجِ أَهْلِ الْأَطْرَافِ وَ الْمَوَاضِعِ الْمُمْکِنِ لَهُمُ الِاجْتِمَاعُ فِیهَا کَذَلِکَ لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ‏»[2]طوری باشد که بعد از عمل صالح، به حقوق خودش رسیدگی کند که معمولاً هم اگر کسی به حقوق خود رسیدگی کند، می‌تواند به حقوق انسان‌ها هم برسد که می‌تواند همین عنوان مالیه باشد که خمس و زکات و... است.

«وَ حَظْرُ النَّفْسِ عَنِ الْفَسَادِ» و از این که نفس او فساد کند، جلوگیری کند. حاجی حقیقی، دیگر از این به بعد خیلی باید مواظبت و مراقبه کند که نکند نفس به فساد بیافتد. «حَظْرُ النَّفْسِ عَنِ الْفَسَادِ» خیلی مهم است، دقّت کند که به فساد و فحشا نیافتد.

البته حضرت عنوان فحشا را در شهوات و لذّات بیان فرمودند ولی در این‌جا فساد می­فرمایند. شاید یک تعبیر این است که حاجی دیگر مواظب است که فساد به هر عنوانی در اعمالش نباشد؛ چون فساد مثل خوره می‌ماند، وقتی می‌گویند غذا فاسد شده است، یعنی از بین رفته و قابل خوردن نیست.

عملی که به اصطلاح قابل ارائه به پروردگارعالم نباشد، فاسد است. بعضی‌ شاید عمل هم انجام بدهند امّا درون عملشان فاسد باشد. پس فساد شاید از فحشا کمی بالاتر باشد. حضرت در آن‌جا هم بعد از این که فرمودند: «وَ تَعَبِ الْأَبْدَانِ»، حظر را فرمودند که «وَ حَظْرِهَا عَنِ الشَّهَوَاتِ وَ اللَّذَّاتِ»، امّا این‌جا می‌فرمایند: «وَ حَظْرُ النَّفْسِ عَنِ الْفَسَادِ» حظرکردن نفس از فساد؛ یعنی مواظبت کند، کاری نکند عمل خود را فاسد و خراب کند. غرور، تکبّر یا نمایش دادن عملی که دارد انجام می‌دهد، این‌ها همه عمل را فاسد می‌کنند.

معلوم می‌شود حاجی که حجّش یک حجّ عجیبی است، بعد از حجّ به جاهایی می‌رسد و مواظبت از اعمال می‌کند.مواظبت از اعمال خیلی مهم است که اعمال، جدّی صالح و سالم باشد که اگر در عملی فساد بود، دیگر آن عمل، عمل سالمی نیست.

شاید اسلام حقیقی هم همین است؛ چون اسلام از سلم و سالم بودن است و همه این‌ها یک ریشه دارد؛ یعنی عملی که حقیقتاً صالح و سالم باشد، این اسلام است. «حَنیفاً مُسْلِماً وَ ما کانَ مِنَ الْمُشْرِکینَ»[3].

شرک، فسادآور است یعنی در عمل خود چیزی را شریک قرار دهی. درحالی که عملی که برای خدا است سالم است، متعلّق به خداست و چیزی در آن نیست. این که می‌خواهم دیگران بدانند، یعنی دیگران را شریک عمل خود قرار دادم. این که غرّه بروی، نفس خود را در آن شریک قرار داده‌ای.

اصلاً خود شرک، یک نوع فساد در عمل است؛ چون تو در عمل خود، شریک قائل شدی، یکی نفس توست که مغرور شدی و گفتی به به! من چه عملی دارم، من که هستم، من فلانم. معلوم می‌شود این بدبختی است، خیلی کوته‌فکر است، مدام مَن مَن می‌کند و اتّفاقاً همین کوته‌فکری هم باعث می­شود که بخواهد اعمالش را دیگران هم بدانند. اگر اعمال برای خدا باشد که نمی‌خواهد دیگران بدانند، عمل خود را که خراب نمی‌کند.

عمل سالم این است که فقط تو بدانی و خدا. اصلاً مخلصین عالم برای این به اخلاص رسیده­اند که به یک مقام معرفتی بالا و به عقل رسیده­اند.

تمثیلی بزنم، در مثال مناقشه نیست. مثل این که یک بچّه‌ای آن چه که در خانه‌شان می‌گذرد، بیاید بگوید.مثلاً بگوید مامان دیشب با کفگیر به سر بابا زد، یا بابا دیشب این­طوری کرد، چرا این بچّه هرچه در خانه گذشته است را بیان می‌کند؟ به خاطر سادگی. می‌گویی: هیس! نگو این چه حرفی است، به او می‌گویند: آقا! این بچّه است، عقلش نمی‌رسد.

کسی هم که می‌خواهد عمل خود را جلوه دهد، معلوم می‌شود عقل او ناقص است. ببینید چقدر زیباست، با عقل هم می‌شود اثبات کرد. اتفاقاً عقل سلیم، عقلی است که فقط برای خدا باشد، یعنی عملی که انجام می­­دهد، فقط بین خود او و خدای او باشد. خود خدا هم بلد است، عمل ما را می­داند و بهتر از آن چیزی که من و شما تصوّر می‌کنیم، رو می‌آورد. نکته بسیار مهم و عالی است، باید در آن تأمّل کرد.

«وَ حَظْرُ النَّفْسِ عَنِ الْفَسَادِ» جلوگیری نفس از فسادگرایی. شاید هم منظور فساد در عمل باشد؛ چون قبل از این راجع به عمل بیان کرده بودند، یا هر چیزی که عامل می‌شود نفس را به فساد بکشد؛ چون ما نفس امّاره داریم و نفس مطمئنّه هم داریم. آن‌ که فسادگر است، نفس امّاره می‌شود. متأسفانه اکثر بشر هم گرفتار همین نفس امّاره هستند. این که خدا می‌فرماید: «وَ أَکْثَرُهُمْ لا یَعْقِلُونَ»[4] جدّی بشر بی‌عقل است و در کمال نفهمی ‌به سر می‌برد، اگر عقل داشت که نمی‌خواست کار را به دیگران نمایش دهد.

جنگ‌ها و دعواهایی هم که بشر در دنیا دارد و فسادی که هست، همه برای بی‌عقلی‌ بشر است، امّا چه کند، بحمدالله همه دست به دست هم داده‌ایم، برای این که فساد را در جامعه پیش ببریم!

در خانواده هم این‌طوری است، همه این دعواها و مشکلات به خاطر فساد است. بالأخره یکی فساد عقل دارد، آن یکی می‌خواهد جلویش را بگیرد، آن هم به فساد می‌افتد. اصلاً یک اوضاع بهم ریخته­ایست که نمی‌شود گفت.

در جامعه هم همین طور است، آن گروه می‌خواهد فلانی رئیس باشد، گروه دیگر می‌خواهد آن یکی باشد و این­ها همه فساد است. ما در قالب مزاح می‌گوییم، امّا حقیقت است. جدّی بشر را فساد فراگرفته است، اگر فساد نبود، چه می­شد؟!

عجیب است حضرت ثامن‌الحجج(علیه آلاف التحیّه و الثّناء) می‌فرمایند:علّت حجّ این است که ما را برساند به این که دیگر فساد نداشته باشیم. حال شما بیا دوباره از این زاویه نگاه کن که سالی یکی دو میلیون حاجی می‌رود و می‌آید، اگر بنا باشد دیگر فسادی نباشد، چه می‌شود، دنیا گلستان می‌شود. پس هرچه جلوتر می‌رود، این معنا بیشتر در ذهن انسان تداعی می‌شود که «مَا أَکْثَرَ الضَّجِیجَ وَ أَقَلَّ الْحَجِیجَ»[5] یعنی چه.

15- منفعت حجّ برای همه

«وَ مَنْفَعَةُ مَنْ فِی شَرْقِ الْأَرْضِ وَ غَرْبِهَا وَ مَنْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ مِمَّنْ یَحُجُّ وَ مِمَّنْ لَا یَحُجُّ» ونفع رساندن یا منفعت رساندن، آن هم به کسانی که در شرق و غرب عالم زندگی می‌کنند و در صحرا و دریا به سرمی‌برند، در حجّ شرکت کرده­اند یا نکرده­اند.

یکی از این منفعت­ها همین قربانی کردن است که می‌گویند: گوشت قربانی را برای فقرا ببرند. امّا مطلب دیگر این­که جلوه حجّ این است که به همه افرادی که از همه اطراف عالم، از دریا و صحرا، غرب و شرق، جنوب و شمال به حجّ رفتند، وقتی به موطن خود برگردند، نفع می‌رساند و آن­ها دیگر از منیّت جدا هستند.

اصلاً منفعت حجّ برای بشر است.همین صدهزار نفری که هر ساله از ایران می­روند، وقتی بیایند و حاجی حقیقی باشند، ببین چه نفعی به بشر می‌رسد. اوّل نفعش به خانواده‌ خود حاجی می‌رسد، دیگر اخلاق او، اخلاق الهی می‌شود، رفتار او، رفتار خوب می­شود، دنبال حرام نیست و وقتی دنبال حرام نبود، دیگر فساد مالی و اختلاس نمی‌آید، فساد اخلاقی نیست و ... . پس حجّ نفع دارد.

نفع دیگر حجّ این است که در آن‌جا که همه می‌روند و می‌آیند، حاجیان عالم از حال هم آگاهی پیدا می‌کنند و باید به هم نفع برسانند. به خصوص در آن زمان که اینترنت و تلویزیون و خبرگزاری‌ها نبود، بهترین خبرگزاری‌ها خود همین مردم بودند که همه در ایّام خاصّی در حجّ جمع می­شدند.

تازه آن زمان‌ها، چند روز نبود، چند ماه طول می‌کشید می‌رفتند، یکی دو ماه هم همان جا، هم در مدینه و هم در مکّه می‌ماندند، تازه از سفر آمده و خسته بودند، اعمال را انجام می­دادند، بعد مدّتی می­ماندند.این‌ها همدیگر را می‌دیدند، کاروان‌ها با هم برخورد می‌کردند، حتّی بعضی‌ در آن­جا زبان یاد می‌­گرفتند! یعنی آن­قدر این ماندن طولانی می‌شد که عربی، انگلیسی، زبان‌های محلی آن­جا و... را یاد می‌گرفتند. زمان‌های قدیم فرق می‌کرد. حالا هر کدام از اقصی نقاط عالم آمدند از هم باخبر هستند. پس یکی از منافعی که برای مردم دارد این است. «لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ‏».

حضرت می­فرمایند: چه در حجّ شرکت کردند یا نکردند. آن‌هایی که در حجّ شرکت کردند، به هم کمک می‌کنند، ولی کسانی که شرکت نکردند، چه منافعی می‌برند؟ مگر آن­جا رفتند تجارت­خانه باز کنند؟ آن‌جا که کسی نرفته است تجارت کند. پس این که می‌فرماید: «مِمَّنْ یَحُجُّ وَ مِمَّنْ لَا یَحُجُّ» کسی که حجّ کرده و کسی که حتّی حجّ نرفته، از منافع آن کسب می‌کند؛ یعنی از حال هم باخبر می‌شوند، اوضاع و احوال همدیگر را مطّلع می‌شوند، عالم اسلام، عالم یک‌پارچه می‌شود و اتّحاد و به همدیگر کمک کردن را برایش به‌ وجود می‌آورد.

برای همین است که ما می‌گوییم: معصوم باید به عنوان امیرالحاجّ باشد که همه مسلمین را احاطه دارد و آن‌ها هم می‌روند خبر می‌دهند.

می‌فرماید: «وَ مَنْفَعَةُ مَنْ فِی شَرْقِ الْأَرْضِ وَ غَرْبِهَا وَ مَنْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ مِمَّنْ یَحُجُّ وَ مِمَّنْ لَا یَحُجُّ مِنْ تَاجِرٍ وَ جَالِبٍ وَ بَائِعٍ وَ مُشْتَرٍ وَ کَاسِبٍ وَ مِسْکِینٍ» تاجر و جلب‌کننده؛ آن کسی که وارد‌کننده است، فروشنده و خریدار و مشتری، کاسب و نیازمند، این‌ها همه نفع می‌برند. نفعشان هم این است که از حال هم باخبر می­شوند. مسکین نفع می‌برد، کاسب نفع می‌برد. البته گاهی هم در آن­جا وسایلی برای خرید و فروش می‌بردند، امّا حوائج آن‌ها بالاتر از این است؛ چون می‌فرمایند: «مِمَّنْ لَا یَحُجُّ» کسی هم که حتّی حجّ انجام نداده است، پس معلوم می‌شود ماورای این حرف‌هاست، همان‌طور که بیان شد از حال هم باخبر می‌شوند.

«وَ قَضَاءِ حَوَائِجِ أَهْلِ الْأَطْرَافِ وَ الْمَوَاضِعِ الْمُمْکِنِ لَهُمُ الِاجْتِمَاعُ فِیهَا »، حاجات مردم اطراف و اکناف و آن مکان‌هایی که امکان اجتماع حاجیان هست - همین نشستن­های با هم در منی و عرفات - را برمی­آورد.

از بین بردن فساد اجتماعی با رفع فساد فردی

«الِاجْتِمَاعُ فِیهَا کَذَلِکَ لِیَشْهَدُوا مَنافِعَ لَهُمْ‏» حضرت در این‌جا به ایما و اشاره بیان می‌فرمایند که اصلاً حجّ ابراهیمی که می‌گویند، همین است که شما بتوانید اتّحاد مسلمین را درست کنید، با هم جمع شوید و درباره منافع مسلمین صحبت شود. کنگره عظیم حجّ، کنگره جهانی است.

در نهایت می‌فرمایند: از فردی به اجتماع برسید. فردی این بود که خودت را بسازی، اصلاح کنی و...، بُعد اجتماعی و جمعی آن این است که اجتماعتان از شرق تا غرب عالم نفع ببرند و این حقیقت حجّ است.

اتّفاقاً نفع معنوی، نفع مادی هم دارد.دلیلش هم پرواضح است، وقتی شما فهمیدی که دیگر تکاثر، فساد اخلاقی، فساد اقتصادی و... نداشته باشی، نفع آن به جامعه می‌رسد. دیگر اختلاس پیش نمی‌آید، دیگر هر کس خمس و زکات خود را می‌دهد، دیگر بخل نیست و فقرا کم می‌شوند. معمولاً آن‌جایی که مالی روی هم انباشته شده، دلالت بر این است که حقوقی هم ضایع شده است. پس فساد فردی که رفت، فساد اجتماعی هم از بین می‌رود.

اجتماع مسلمین و منافع آن

این‌ها منافعی است که حجّ برای ما به‌وجود می‌آورد. بحث حجّ، دیگر بحث نماز نیست که هر کسی تنهایی برای خود بخواند. گرچه جالب این است که در نماز هم بحث نماز جماعت است که می‌فرمایند: اگر بیش از ده نفر در نماز شرکت کردید، ثوابش را هیچ احدی نمی‌تواند بنویسد. درختان قلم شوند، دریاها مرکب شوند، ملائکه‌الله نویسنده شوند، ثواب یک رکعت آن را نمی­توانند بنویسند. چرا این­گونه است؟ غیر از این است که خدای متعال می‌خواهد بگوید اجتماع و جامعه خیلی مهم است؟! چرا اجتماع مهم است؟

برای این که وقتی اجتماع پیدا کردی، دشمن هم می‌ترسد، اگر دشمن بداند که همه شما با هم هستید، وحشت دارد. نکته بعد این که خودتان هم به داد یکدیگر می‌رسید. وقتی کثرت خودتان را دیدید، دلگرم می‌شوید.تمام این‌ها منافع حجّ است، لطف خداست.

حاجی باید این‌گونه به حجّ نگاه کند.سازمان حجّ باید این‌گونه برای حجّ برنامه‌ریزی کند. نه این که فقط این باشد که یک نفر برود و یک سری اعمال انجام بدهد و بیاید. شکّی نیست، که این­ها باید باشد، یک موقع اشتباه نشود کسی بگوید: پس نرویم، اتّفاقاً همان آن‌هاست که باعث این قضیه می‌شود، منتها انسان بفهمد که فلسفه و حقیقت این حجّ چیست، علّت‌الحجّ به قول وجود مقدّس حضرت ثامن‌الحجج(علیه الصّلاة و السّلام) چیست. این علّت‌الحجّ را ما بفهمیم، همه مطالب حل می‌شود.

این برائت از مشرکین هم که اعلام می‌شود به خاطر همین قضیه است. همه را جمع کند و آن لا‌اله‌الا‌الله حقیقی را بیان کند، نه این که حالا شعار باشد. شعار به عنوان تجلّی است و الّا اصل نیست. اصل این است که وقتی هر کسی به کشور خود برگشت، بداند که باید با یهود و نصاری دوست نشود «لا تَتَّخِذُوا الْیَهُودَ وَ النَّصارى‏ أَوْلِیاءَ»[6].

این که با یهود و نصاری دوست نشود با این که با آن­ها معامله و تجارت داشته باشد، بحثش جداست. ما در روایات داریم که امیرالمؤمنین(صلوات اللّه و سلامه علیه) برای یک یهودی کار کرده و پول هم گرفته است امّا با آن­ها دوست نمی‌شدند. رفیق جون‌جونی که خانه همدیگر رفت و آمد کنیم و باهم برویم و با هم بیاییم و هرچه گفت ما قبول کنیم و...، نباشد. در بحث کاسبی بعضی جاها باید چانه بزنی، بعضی جاها اتّفاقاً باید خیلی هم قوی بایستی، این مهم است.

چرا یک بار حجّ؟

«وَ عِلَّةُ فَرْضِ الْحَجِّ مَرَّةً وَاحِدَةً» علّت این که یک بار حجّ، واجب است، چیست؟ می­فرمایند: «لِأَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ وَضَعَ الْفَرَائِضَ عَلَى أَدْنَى الْقَوْمِ قُوَّةً فَمِنْ تِلْکَ الْفَرَائِضِ الْحَجُّ الْمَفْرُوضُ وَاحِدٌ ثُمَّ رَغَّبَ أَهْلَ الْقُوَّةِ عَلَى قَدْرِ طَاقَتِهِمْ».

این ‌«عَلَى قَدْرِ طَاقَتِهِمْ» خیلی مهم است، خیلی از مسائل را معلوم می‌کند. می‌فرمایند: علّت وجوب یک بار حجّ در مدّت عمر انسان این است که پروردگارعالم در همه واجبات و فرایض، ملاحظه بشر را کرده، آن هم ملاحظه کم قدرت­ترین مکلّفین را «وَضَعَ الْفَرَائِضَ عَلَى أَدْنَى الْقَوْمِ قُوَّةً».

توجّه کنید، نکته بسیار مهمّی است، حضرت این­جا نمی­فرمایند: «مَنِ اسْتَطاعَ»[7]، نمی­فرمایند: برای این که خدا می­گوید بر ثروتمندان عالم یک­بار بیشتر، فرض نیست.عجیب است، حضرت کلامی را به کار می­برند که معلوم می­شود حجّ برای منِ ضعیف هم واجب است.

یک مثال بزنم، در صیام می­گویند: کسی که توانایی ندارد، روزه نگیرد، البته شرایط دارد، می­گویند: حتّی اگر کسی می­تواند استراحت کند و روزه بگیرد، بگیرد، یا اگر نمی­تواند تا لحظه آخر صبر کند، لبش را تر کند؛ ولی با همان حال، روزه بگیرد و یا شرایط دیگر، امّا در مورد نماز می­گویند بر همه واجب است؛ چون نماز خیلی مشکل نیست. با این­که نماز بالاترین فرایض محسوب می­شود امّا شما دمِ مرگ هم می­توانی نماز بخوانی. شرایطش این­گونه است که مثلاً در رکوع و سجود چشم­ها را به هم بزنی، امّا روزه را، چون مریض هستی و نمی­توانی، اشکالی ندارد که نگیری، خداوند متعال به قوّه انسان نگاه می­کند.

در مورد حج به قوّه مالی اشاره نفرمودند، می­فرمایند: «وَضَعَ الْفَرَائِضَ عَلَى أَدْنَى الْقَوْمِ قُوَّةً فَمِنْ تِلْکَ الْفَرَائِضِ الْحَجُّ الْمَفْرُوضُ وَاحِدٌ ثُمَّ رَغَّبَ أَهْلَ الْقُوَّةِ عَلَى قَدْرِ طَاقَتِهِمْ» نه «علی قدر اموالهم ». اتّفاقاً روایت داریم که حتّی اگر نان و سرکه بخورید و پول جمع کنید که به حجّ بروید، می­ارزد.

می­فرمایند: وجوب حجّ در مدّت عمر، یک بار است برای این که خداوند در همه واجبات و فرایض، ملاحظه کم‌قدرت­ترین مکلّفین را فرموده است. کسی مشکل دارد و نمی­تواند بایستد و نماز بخواند، به او می­گویند اشکالی ندارد، بر روی صندلی بنشین و بخوان. پس پروردگارعالم برای کم‌قوّت‌ترین مردم به اندازه وسع وجودی بدن او برنامه‌ریزی کرده است.

می­فرمایند: خداوند حجّ را یک بار قرار داده. معلوم می­شود همه باید بروند، برای این­که ضعیف­ترین افراد هم ظاهراً یک بار را می­توانند بروند. خیلی جالب است، برای همین هم بعضی از آقایان می­گویند: ما نمی­توانیم اعلام کنیم کسی که پیرمرد و پیرزن است نمی­تواند حجّ برود؛ چون ضعیف­ترین افراد هم می­توانند.

بعد می­فرمایند:یکی از آن واجبات، حجّ است که وجوبش یک مرتبه در عمر است و زمانی­که صاحبان قدرت، آن‌هایی که قوّت دارند، ترغیب به حجّ شدند، دیگر مکرّر آن را به جا بیاورند. ولی طبیعی است که صورت ظاهر، یک­بارش برای این است که خدا اضعف انسان‌ها را نگاه کرده است «أَدْنَى الْقَوْمِ قُوَّةً» و این عجیب است.خیلی جالب است، اگر با این دید نگاه کنیم، معلوم می­شود که حجّ را باید همه بروند.

الآن در واجب‌الحجّ بودن، بحث مادّی، خیلی کم مطرح است. طرف ثبت­نام می­کند تا ده، بیست سال دیگر که نوبتش شود. حتّی بعضی طور دیگر هم می­گویند که ما فعلاً نمی­توانیم بگوییم و باید مباحث نظام را در نظر بگیریم، می­گویند: اگر ممکن است و اگر توانایی دارد حجّ را از راه­های دیگر برود.

پس حجّ را هرکسی که می­تواند به هر عنوان باید برود، حالا از جای دیگر یا از مکانی دیگر برود، اشکال ندارد. بعضی می­گویند که کار آنان درست است؟ اتّفاقاً درست است و هیچ اشکالی ندارد، چرا بیهوده بخل بورزیم. البته به شرطی که فلسفه حجّ را بدانند. بعضی فلسفه حجّ را نمی­دانند و به عنوان یک سفر تفریحی می­روند، این فایده ندارد امّا اگر کسی فلسفه حجّ را بداند ولو به این که بگوییم از طریق دبی، امارات، عراق و ... برود، هیچ اشکالی ندارد، به شرطی که فلسفه حجّ را بداند و بتواند هم در آن‌جا و هم بعد از برگشت در این­جا مثمر ثمر باشد، خیلی عالیست.

پس وجوب حجّ یک بار بیان شده است؛ چون خداوند «أَدْنَى الْقَوْمِ» را در نظر گرفته است ولی خداوند صاحبان قدرت و قوّت را ترغیب کرده که حجّ را مکرّر به جا بیاورند. این بحث عمره نیست، بلکه حضرت می­فرمایند: حجّ واجب را مکرّر بروند.

چرا بیت الله در وسط زمین است؟

نکته جالب این است که دحوالأرض از مکّه و از بیت­الله شروع شد. حضرت می­فرمایند: «وَ عِلَّةُ وَضْعِ الْبَیْتِ وَسَطَ الْأَرْضِ أَنَّهُ الْمَوْضِعُ الَّذِی مِنْ تَحْتِهِ دُحِیَتِ الْأَرْضُ وَ کُلُّ رِیحٍ تَهُبُّ فِی الدُّنْیَا فَإِنَّهَا تَخْرُجُ مِنْ تَحْتِ الرُّکْنِ الشَّامِیِّ وَ هِیَ أَوَّلُ بُقْعَةٍ وُضِعَتْ فِی الْأَرْضِ لِأَنَّهَا الْوَسَطُ لِیَکُونَ الْفَرْضُ لِأَهْلِ الشَّرْقِ وَ الْغَرْبِ فِی ذَلِکَ سَوَاءً» الله اکبر! حضرت، خیلی زیبا علّت این را که بیت‌الله وسط زمین قرار گرفته است، تبیین می­کنند.

می­فرمایند: علّت این که بیت در وسط زمین قرار گرفته است، این است که آن‌جا موضعی است که زمین از زیر آب بیرون آمد «مِنْ تَحْتِهِ دُحِیَتِ الْأَرْضُ» و همه بادها از زیر رکن شامی است.

ما معمولاً می­گوییم این باد، باد شرقی است یا از شمال یا از جنوب است، امّا حضرت می­فرمایند: همه بادها از زیر رکن شامی است. این یک بحث علمی است، بشر باید آن را پیگیری کند، شاید بتواند خیلی از بادهای مضر را با بعضی از چیزها کنترل کند. چون نفرمودند: باد منفعت­زا یا باد مضرّ، بلکه فرمودند: همه بادهایی که در دنیا است، از زیر رکن شامی آغاز می­شود. «وَ کُلُّ رِیحٍ تَهُبُّ فِی الدُّنْیَا».

«وَ هِیَ أَوَّلُ بُقْعَةٍ وُضِعَتْ فِی الْأَرْضِ» این­جا وقتی از آب‌ها بیرون آمد، آغاز خشکی از همین‌جا بود. شاید به همین خاطر است که خشک­ترین جا هم عربستان است. البته زمین، آب را زیر کشیده است. یکی از خصایص کره زمین این است: آن‌جایی که آب دارد مثل دریاها و اقیانوس‌ها و کوه‌ها، که دارد، امّا تمام آبی که در زمین بوده است، همه دوباره به خود زمین وارد شده­ و یک قطره­اش هم هدر نرفته است. مثل این که یک شیئی را پشت و رو کنی، برگردانی. خود زمین است و تغییری هم نکرد، یک‌دفعه برگشت و همه چیز هم داخل خودش است. پس همه آن آب بوده، بعد آب درون رفته، خشکی بالا آمده، این دحوالارض است. آب­ها جایی نرفتند، همه درون خود کره است. خشکی­ها رو آمده و آب زیر، در درون زمین رفته است.

پس درون خشکی و صحرا هم آب وجود دارد. امروزه در صحرایی که هیچ آبی نیست و خشک است، یک دستگاه حفر چاه بردار، یک چاه عمیق بزن، صددرصد به آب می­رسی، هیچ جا نیست که آب نباشد. امتحان کنید[8].

پس علّت این که محلّ بیت در این­جا قرار گرفته، این است که این­جا وسط زمین است، در این­جا زمین از آب بیرون آمده و همه بادها از زیر رکن شامی بیرون می­آید.

فرض ساکنین بر این است که این­جا، از شرق و غرب و جنوب و شمال یکسان است. به همه اطراف احاطه دارد؛ یعنی خدا، بیت را یک طوری قرار داده است که همه بیایند. حالا یکی مثل ایران نزدیک­تر به آن­جاست، یکی دورتر است. امّا اگر می­خواهی حساب کنی، می­بینی از شرق و غرب و همه طرف، وسط قرار گرفته است.

اتّفاقاً آن­جا منافع هم زیاد دارد. حتّی از خاک آن هم بهره­برداری می­شود. مثل خاک ایران که گفتند: خاک ایران را می­­برند می­فروشند. در همین امارات که پارک­ها و باغستان­های عجیب درست کردند، با خاک ایران درست کردند، خاک خودشان نمی­شد.

البته خاک آن­جا یک طور دیگر است، منتها بشر بلد نیست. هنوز بشر به منافع نرسیده. در آن­جا می­توانند از آن بهره­برداری­های دیگری کنند ولی هنوز نتوانسته­اند.

مثلاً در راه اصفهان که خشک است، سمت پرند و قهی، یک جایی به نام پیکان است، یک خانم و آقای دکتری در آن­جا چند هکتار زمین را - چون به ظاهر شوره­زار است و ارزشی ندارد - باغ پسته و گردو درست کردند، که چه پسته­ای می­دهد! می­گویند از پسته­های کرمان و رفسنجان هم برتر است، آب هم کم می­خواهد. پروردگارعالم می­داند که برای هر خاکی چه بذری مناسب است، بشر باید بفهمد. در همین عربستان هم می­توانند خیلی کارها بکنند.

البته این عرب­ها هم پول نفت را دارند، دیگر برای چه می­خواهند از خاک استفاده کنند؟! مردم بدبخت هم بگذار در صحرا و بادیه و جاهای دیگر باشند یا همه اکثر به مکّه و مدینه و آن­جاهایی که کاسبی هست بیایند. چون کاسبی و منفعت خوبی برای این­ها شده است. خدا هم می­فرماید:منافع. برای این­ها خیلی خوب است. می­دانید هر سال دارند چه درآمدی کسب می­کنند؟!چشم به هم بزنی دوباره حجّ واجب است، تازه غیر از عمره، چقدر هم الآن از اقصی نقاط عالم عمره می­روند. اصلاً حجّ، منبعی تمام ناشدنی است، ثروتی است که دیگر نفت هم نداشته باشی، هیچ هم نداشته باشی، کفایت می­کند.

اوّلین منفعتی که عربستان دارد، همین حجّ است، بعد نفت آن. یعنی زمان طاغوت هم ما در کتاب­ها می­خواندیم، همین بود که اوّلین منبع درآمد عربستان و حجاز، حجّ است، بعد نفت آن! تازه آن موقع عمره نمی­رفتند، ببین چه خبر است! معلوم است دیگر در صحرا و ... کاری ندارند.

لذا وجود مقدّس ثامن­الحجج(علیه آلاف التّحیة و الثّناء) می­فرمایند:خدا این­جا را وسط زمین قرار داد تا مردم از همه طرف بیایند. «فِی ذَلِکَ سَوَاءً» یعنی پروردگارعالم این­جا را طوری قرار داد تا از هر سو بیایند، یکسان باشد؛ یعنی برای­شان فرقی نکند که یکی از شرق بیاید، یکی از غرب بیاید، یکی از جنوب و یکی از شمال. خدای متعال می­خواهد یکسان نگاه کند، می­گوید: من این را وسط قرار دادم که هر کس به صورت ظاهر از جای خوش آب و هوا یا از جای بد آب و هوا یا از هر جا می­آید، برای او یکسان باشد.

«فِی ذَلِکَ سَوَاءً» یعنی این­جا بین غنی و ثروتمند، شرق و غرب، پولدار و غیر پولدار، خوش آب و هوا و بد آب و هوا، سیاه و سفید، زرد و سرخ و ... هیچ فرقی نیست. لذا در حجّ، همه هستند. «فِی ذَلِکَ سَوَاءً» یعنی این.خدای متعال این­جا را مساوی قرار داد، وسط قرار داد که همه جا در مقابل آن یکسان باشد. در مقابل پروردگارعالم همه یکسان هستند، هیچ فرقی نمی­کند.

لذا نفرمود: اغنیاء بیایند، فرمود: «أَدْنَى الْقَوْمِ» هم باید یک مرتبه بیاید، آن که ضعیف‌ترین انسان­ها شاید از لحاظ جسمی است، هم بیاید و از آن طرف هم پروردگارعالم همه را یکسان دیده است، بیت را وسط قرار داد که فرقی بین سرخ و سفید و سیاه و عرب و عجم و ترک و لر و انگلیسی و غربی و شرقی نگذارد، همه یکسان هستند.

اتّفاقاً برای همین هم باید دور بیت طواف کنی، نه این که هر کس یک جایی بایستد عبادت کند. شما نماز را یک جا پشت مقام ابراهیم می­ایستی و می­خوانی که دلیل آن هم پشت امام نماز خواندن است، امّا پروردگارعالم طواف را برای چه قرار داد؟ برای این که بگوید همه در مقابل این بیت یکسانند. دیگر آن­جا شرق و غرب ندارد. یعنی تو شمال و جنوب و شرق و غرب، همه را در بیت­الله سیر می­کنی. همه، شرق و غرب عالم باید دور خدا بگردند، همه یک طور هستند، نه این که شمالی­ها بیایند سمت خودشان نماز بخوانند، شرقی­ها بیایند شرق و... .

برای همین هم هست که در بیت­الله دیگر نمی­شود زن و مرد را از هم جدا کرد. در جایگاه­های زیارتی زن و مرد جدا هستند، بعضی جاها کارهایی کردند مثلاً یک روز زن­ها این طرف هستند، یک روز مردها این طرف. در مشهدالرّضا این­طوری نیست امّا بعضی جاهای زیارتی مثل حرم امام حسین(علیه الصّلوة و السّلام) همین کار را می­کنند که خانم­ها هم بتوانند آن­جایی که شهدا هستند و یا پایین پای حضرت را که حضرت علی اکبر(علیه الصّلوة و السّلام) هستند، زیارت کنند. امّا در بیت­الله اصلاً نمی­توان این کار را کرد. آن­جا فرقی بین زن و مرد نیست. اگر آن‌طور بود یعنی باید بگویی فعلاً غرب خانم­ها باشند، شرق آقایان، امّا همه باید دور بزنند. پس علّت این که زن و مرد را نمی­شود جدا کرد، این است. همه یکسانند و همه در مقابل خدا باید دور بزنند.

«و صلّی اللّه علی سیّدنا محمّد و آله الاطهار الابرار»

[1] حج/ 28

[2] عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج: 2، ص: 90

[3] آل عمران/ 67

[4] مائده/ 103

[5] اصول کافی، ج: 4، ص: 434

[6] مائده/ 51

[7] آل عمران/ 97

[8] البته الآن بشر می­گوید:من اگر بخواهم این کار را بکنم، منفعت ندارد؛ چون هنوز این دستگاه­ها به تولید انبوه نرسیده است و قیمتش است. معمولاً آن­هایی که خودشان این دستگاه­ها را درست می­کنند، مخصوصاً قیمت را هم بالا نگاه می­دارند.

در مثال مناقشه نیست، ولی عیبی ندارد مثل بعضی از بنزها که می­گویند در دنیا سه، چهار تا درست می­کنند، گران هم است و مخصوصاً هم می­خواهند گران باشد؛ یعنی اگر تولید آن زیاد شود، قیمت را سرشکن می­کند.

یا مثلاً در رشته پزشکی، در هر سال، صد نفر پزشکی عمومی­ را گرفته­اند، بعد اعلام می­کنند: ما در هر رشته فقط سه متخصّص می­خواهیم. می­گوییم: چرا؟ دلیل بیاورید. می­گویند: مثلاً امکانات نداریم و ... . بعضی مواقع هم می­بینی اصلاً بحث امکانات نیست، بحث این است که اگر متخصّصین زیاد شوند، قیمت­ها هم پایین می­آید.وقتی متخصّص و جرّاح زیاد شد، عمل سه، چهار میلیونی را حاضر است با یک میلیون هم انجام دهد!

آن­ها هم می­گویند برای ما نفع ندارد، چون دستگاه­ها نیست. آن­ها آن دستگاه­ها را کمتر تولید می­کنند که زیاد نفع کنند و إلّا اگر زیاد تولید شود، بشر می­تواند و همه جای دنیا آب وجود دارد.