شرح دعای ابوحمزه ثمالی

حضرت آیت‌الله قرهی(مدّ ظلّه العالی)

شب بیست و هشتم رمضان‌المبارک 1438

جلسه: بیست و چهارم

بهترین طریقه سخن گفتن انسان با خدا!

96/04/02

بهترین طریقه سخن گفتن انسان با خدا!

پروردگار عالم اصرار دارد که بندگانش با او سخن بگویند، از آن‌جا که بندگان خود را دوست دارد، مصرّ به این است که بندگانش با او سخن بگویند و این سخن گفتن بندگان با خدا، به دعاست.

همان‌طور که قبلاً گفتیم: اولیاء خدا بیان کردند: دعا؛ قرآن صاعد است و نشان از اجازه‌ای است که ذوالجلال و الاکرام به انسان مرحمت فرموده که با او سخن بگوید.

قرآن، سخن گفتن خدا با انسان است، امّا دعا، سخن گفتن انسان با خداست. لذا اولیاء خدا این دو (قرآن و دعا) را دائم در کنار هم داشتند. چون مکمّل هم هستند. در باب معرفت هم که عترت است «انی تارک فیکم الثلین کتاب الله و عترتی».

در باب معرفت‌الله و معرفت انسان به خودش و خلقت، تنها راه، عترت است. تمام عرفا اگر به جایی رسیدند، از طریق عترت است. لذا در نهایت دعایی که ابتدای خطبه می‌خوانیم، عرضه می‌داریم: «اللهم عرفنی حجتک فانک إن لم تعرفنی حجتک ضللت عن دینی»، اگر او را نشناسم، گمراه می‌‌شوم. اگر به مقام معرفت به حجّت و عترت نرسم، دیگر به هیچ چیزی معرفت ندارم و در دینم هم گمراه می‌شوم.

امّا وقتی انسان می‌خواهد با خدا سخن بگوید، از طریق دعاست. فرمودند: هر کسی به هر زبانی هم با خدا سخن بگوید، فرقی نمی‌کند؛ ولی خواندن آن دعایی که از زبان معصومین بیاید، بهتر است؛ چون آن‌ها بلد هستند چگونه با خدا سخن بگویند، بهترین راه و طریق را به انسان یاد می‌دهند.

برای همین است که من در دعاهایم عرضه می‌دارم: خدایا، آنچه خوبان عالمت دعا بلدند و ما از آن دعاها محرومیم، همه‌ی آن دعاها را تفضّلاً تفضّلاً در حقّ همه ما مستجاب‌شده قرار بده. گاهی خوبان عالم دعاهایی می‌دانند که ما بلد نیستیم و در رأس آن‌ها حضرات معصومین هستند که بهترین دعاها را بلد هستند.

چرا باید دعا کنیم؟

·         خدا امر به دعا کرده و به ما اذن داده است

امّا چرا باید دعا کنیم؟ مولی‌الموالی(صلوات اللّه و سلامه علیه) در وصیّتشان، به وجود مقدّس فرزند گرامی‌شان، امام حسن مجتبی(صلوات اللّه و سلامه علیه) فرمودند: «وَ اعْلَمْ‏ أَنَ‏ الَّذِی‏ بِیَدِهِ مَلَکُوتُ خَزَائِنِ‏ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ قَدْ أَذِنَ بِدُعَائِکَ وَ تَکَفَّلَ بِإِجَابَتِکَ وَ أَمَرَکَ أَنْ تَسْأَلَهُ لِیُعْطِیَکَ وَ هُوَ رَحِیمٌ»، فرزندم، بدان، آن کسی که خزائن ملکوت آسمان‌ها و زمین (یعنی همه چیز) به ید مقدّس اوست، به تو اجازه داده است که او را بخوانی و با او، سخن بگویی.

«قد» تحقیقیّه است، یعنی خدا تحقیقاً اجازه داده است و به فارسی روان معنی آن، این است: خدا دلش می‌خواهد که تو با او سخن بگویی و خودش هم تکلّف کرده که اجابتش کند، همان‌طور که در قرآن هم فرمود: «ادعونی استجب لکم» مرا بخوانید، من شما را اجابت می‌کنم.

در این‌جا هم مولی‌الموالی به فرزند گرامی‌شان سفارش به دعا می‌کنند؛ یعنی در حقیقت به ما می‌گویند، چون حضرات که می‌دانند، کلهم نور واحد، امّا درس است که به من و تو می‌دهند.

وَ أَمَرَکَ أَنْ تَسْأَلَهُ لِیُعْطِیَکَ وَ هُوَ رَحِیمٌ»، اصلاً خدا امر کرده که تو از او مسئلت کنی و او هم عطا کند. خیلی عجیب است، تازه ما خودمان به جایی می‌روی و درخواستی می‌کنیم و اجابت نمی‌کنند، امّا خودش می‌فرماید بیا از من مسئلت کن، من به تو عطا می‌کنم.

عطا می‌دانید چیست؟ عطا یعنی تفضّلی مافوق تصوّر. چون درخواستی که انسان داشته باشد، صدقه و نفقه است. نفقه باید به کسی که حقّی بر گردن ما دارد، داده شود. ما عیال الله هستیم و خدا نفقه می‌دهد. صدقه هم در زمانی است که کسی درخواست می‌کند و به او داده می‌شود. امّا در این‌جا عنوان عطاست. عطا، آن چیزی است که مافوق تصوّر انسان به او می‌دهند.

در مثال مناقشه نیست، مثلاً یک کسی درخواستی از دیگری داشته باشد و او خیلی بیشتر از آنچه که می‌خواهد و قابل تصوّرش نیست، به او بدهد. به این تفضّل کردن مافوق تصوّر فرد، عطا می‌گویند.

لذا می‌فرماید: پروردگار تو امر کرد که از او مسئلت کنی و او به تو مافوق تصوّرت عطا کند. چرا؟ چون او رحیم است. تمام مطالب خدا در باب رحمتش هست. همه‌ی سور قرآن به جز برائت با بسم الله الرحمن الرحیم آغاز شده است. خدا می‌گوید: هر موقع من را خواندید، بگویید: من رحمان و رحیم هستم و رحمت من زیاد است. در همین دعای کمیل هم عرضه می‌داریم: اللهم انی اسئلک برحمتک التی وسعت کل شیء. نمی‌گوییم: اللهم انی اسئلک بعلمک الذی احاط بکل شیء. علم خدا همه همه چیز را احاطه کرده و علیم و حکیم است، امّا شروع دعای کمیل با بحث رحمت الهی است.

پس می‌فرماید: بدان که کسی که گنجینه‌های ملکوت دنیا و آخرت به ید اوست، به تو اجازه داده دعا کنی و خودش اجابت را تکفّل کرده و امر کرده که از او بخواهی و او به تو عطا کند، چون رحیم است.

·         دعا، بلایی را که نازل شده و نشده، دفع می‌کند!

این که خدا توفیق داد ما از اوّل ماه مبارک، هر شب، حدیث کسا را خواندیم، به این علّت بود که بیان کردیم: فتنی که در راه است، دعا کنیم تا از بین برود. لذا دیدیم اتّفاقی هم که افتاد، بحمدلله به خوبی از بین رفت. همه به خاطر همین دعاهاست. اگر دعاها نباشد، بلا می‌آید. اگر در همان حادثه‌ی مجلس که در ساختمان کناری صحن مجلس بود، به اشتباه به صحن می‌رفتند، می‌دانید چه فاجعه‌ای برای ما در دنیا به وجود می‌آمد؟! اگر دو نماینده را اسیر می‌کردند، غوغا می‌شد! به هر حال هر کسی هم هستند، ولو به این که بعضی از آن‌ها هم فقط برای منافع خودشان کار می‌کنند و به یاد مردم نیستند، امّا در صورت اسیر شدن آن‌ها برای مملکت و نظام، فاجعه درست می‌شد. امّا همین دعاها اثر دارد و فتن را از بین می‌برد.

حضرت سیّد السّاجدین، امام‌العارفین، حضرت علی‌‌بن‌الحسین، امام سجاد(صلوات اللّه و سلامه علیه) می‌فرمایند: «الدُّعَاءُ یَدْفَعُ‏ الْبَلَاءَ النَّازِلَ وَ مَا لَمْ یَنْزِلْ»، دعا، بلایی را که نازل شده و بلایی که هنوز نازل نشده، دفع می‌کند. یعنی اگر بناست بلایی بیاید، به دعا رفع می‌شود و از بین می‌رود. اگر بلایی بخواهد بیاید، به دیوار محکمی برخورد می‌کند و دفع می‌شود.

پس عزیزان دعا را کم نگیریم، خیلی مهم است.

پیامبر اکرم، حضرت محمّد مصطفی(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) می‌فرمایند: «ادفعوا ابواب البلاء بالدعاء»، باب‌های بلا را با دعا دفع کنید. دعا، عجیب است، وقتی انسان از خدا درخواست کند، او رحیم است و عنایت می‌کند.

بیان کردیم: دعا، راه سخن گفتن انسان با خداست. اگر سؤال کردند بهترین طریقه‌ی سخن گفتن انسان با پروردگار عالم کدام است؟ بگویید: دعا. دعایی هم که از لسان معصوم باشد، نور علی نور و نور فوق کلّ نور است.

·         شفای مریضی‌های روحی و جسمی با دعا

اگر مریضی هم داریم، شفای آن را چه روحی باشد و چه جسمی، از دعا بگیریم. حضرت صادق القول و الفعل، امام جعفر صادق(صلوات اللّه و سلامه علیه) می‌فرمایند: «عَلَیْکَ‏ بِالدُّعَاءِ فَإِنَّهُ‏ شِفَاءٌ مِنْ کُلِّ دَاءٍ»، بر تو باد به دعا که آن، شفاء همه‌ی مریضی‌ها، دردها و گرفتاری‌هاست. اگر مریضی روحی داریم، اگر مریضی جسمی داریم، همه را دعا شفا می‌دهد. منتها یک شرط دارد و آن، این که انسان باور کند و یقین به دعا، انسان را بالا ببرد.

زمان های اجابت دعا

لحظه به لحظه ماه مبارک رمضان، اجابت دعاست. پیامبر فرمود: دعائکم فیه مستجاب. در طیّ سال، زمان‌هایی هستند که زمان اجابت دعا می‌باشند، مانند زمان نزول رحمت الهی، باران؛ طلوع و غروب آفتاب و ... . لذا می‌گویند: دو زمان طلوع و غروب آفتاب را خیلی مواظبت کنید. اگر رزقتان کم است (چه مادی و چه معنوی)، در این دو زمان مراقبت کنید، زمان طلوع آفتاب، خوابش، خیلی هم شیرین است، امّا مواظب باشید و نخوابید. چون فرمودند: آن موقع است که رزق و روزی‌ها تقسیم می‌شود و برای همین فرمودند: بیدار باشید.

حضرت باقرالعلوم، امام محمّد باقر(صلوات اللّه و سلامه علیه) هم در مورد زمان غروب آفتاب فرمودند: حتّی فرزندان خود را هم از بازی کردن در آن زمان، بازبدارید. ما معمولاً خودمان به بازی دنیا مشغول می‌شویم. دیدید معمولاً زمان غروب را برای کارهایما و کسب‌هایمان، می‌گوییم: سر چراغ است! مع‌الأسف حواسمان نیست.

البته کاری هم ندارد، حضرات هم نمی‌خواهند بگویند کارتان را رها کنید، بلکه دو، سه دقیقه به ذوالجلال و الاکرام توجّه کنیم و از او درخواست کنیم. چون وقت اجابت دعاست. منظور این نیست که دست از کار بکشیم، منظور این است که این لحظات به پروردگار عالم، توجّه کنید.

کاسب‌های مؤمن و متدیّنی بودند که در همان لحظاتی که غروب می‌شد، شروع به دعا خواندن می‌کردند. لذا هم کارشان را می‌کردند و هم مردم متوجّه اهمیّت زمان غروب آفتاب می‌شدند.

خدا ابوالعرفا، آیت‌الله العظمی ادیب را رحمت کند. یک موقعی مرحوم چلویی آمدند از آقا پرسیدند: من گاهی مشغول به ذکر غروب می‌شوم، بعد متوجّه می‌شوم می‌گویم: نکند مشتری فکر کند من دارم ریا می‌کنم. فرمودند: نه عزیزدلم، تو برای خدا بکن. اتّفاقاً کار تو عامل می‌شود که دیگران متوجّه شوند و بگویند: غروب است که این کاسب شروع به ذکر گفتن نمود. لذا این‌گونه به دیگران هم اعلام می‌کند که غروب است، به یاد خدا باشید و مراقبت کنید. اگر انسان، این حال اتّصال به پروردگار عالم را داشته باشد، چقدر وضعش عوض می‌شود! اگر همه این‌طور باشند، ... . برای همین است که فرمود: برکات نازل می‌شود.

علیکم بالقدر (شب جمعه ماه مبارک مانند شب قدر است)

یکی از زمان‌های اجابت دعا در طیّ سال، شب‌های جمعه است. ماه مبارک رمضان که لحظه‌ به لحظه‌اش وقت اجابت دعاست و استثناء عجیبی است. شب‌های جمعه ماه مبارک هم که دیگر نور علی نور و نور فوق کل نور است. ماه مبارک رمضان، تمام شد، چه زود گذشت. آخرین شب جمعه ماه مبارک رمضان هست. سه روز دیگر تمام است. خوش به حال آن‌هایی که بردند. ماهی است که وقتی یک آیه می‌خوانی؛ یک ختم قرآن محسوب می‌شود. نفس می‌کشی، تسبیح است، دعا کنی مستجاب است و ... . در کدام ماه دیگری این‌گونه است؟!

از غروب روز پنجشنبه تا غروب روز جمعه، باب‌های آسمان باز می‌شود و ملائکه‌الله می‌آیند ندا می‌دهند: کیست که استغفار کند، کیست طلب توبه کند، کیست رزق می‌خواهد و .... . حالا در ماه مبارک رمضان همیشه همین‌گونه است و فضیلت شب جمعه‌ی ماه مبارک که دیگر نور علی نور و نور فوق کلّ نور است!

به قول بعضی از عرفای عظیم‌الشّأن، شب جمعه ماه مبارک رمضان، خودش مثل شب قدر است. این‌قدر نورانی و مافوق تصوّر است. ملائکه که خودش طاهرین عالم هستند، فوج فوج می‌آیند تا ببینند کجا مناجات است.

خدا مرحوم جاج آقا رحیم ارباب را رحمت کند، ایشان شب‌ها در مدرسه‌ی صدر اصفهان، یک ساعت مانده به اذان صبح بلند می‌شد، با اشک طلبه‌ها را بیدار می‌کرد که بلند شوید نماز شب بخوانید. شب‌های جمعه به تخت فولاد می‌رفت و یک عدّه از طلبه‌ها نیز می‌رفتند. امّا شب‌های جمعه ماه مبارک رمضان تک تک درب حجره‌ها را می‌زد و با التماس می‌گفت: بیرون بیایید و در حیاط مدرسه داد می‌زد و می‌گفت: علیکم بالقدر، علیکم بالقدر، بر شما باد شب قدر. می‌گفتند: آقا شب قدر نیست. می‌گفت: شب جمعه ماه مبارک، شب قدر است. اولیاء خدا این‌طور مراقبه می‌کردند. امشب هم آخرین شب جمعه ماه مبارک رمضان استو هر کس مانند من بیچاره باخته، امشب وقتش است بگیرد.

ای خدا هر چه لطف می‌کنی و باب‌ها را باز می‌گذاری، ما بیچاره‌ها عقبیم و نمی‌آییم. ای خدا، به حقب این لحظات ما را از خواب غفلت بیدار بگردان.