ابوعلی سینا(اعلی اللّه مقامه الشّریف) که واقعاً در باب معرفتی بالا بود، شیخ­الرّئیسی که فقیه بود، اصولی بود، فیلسوف بود، طبیب بود و هر جا شاگردی کرد، کمی نگذشت که خودش استاد بود، یک بار یکی از شاگردانش به ایشان گفت: من متعجّبم از شما که چطور این همه علوم را آن هم با این تبّحر می­دانید؟

ایشان فرموده بودند: من هم از خودم متعجّب هستم که چرا نتوانستم همه عالم را متوجّه شوم!

شاگردش می­گوید: من متعجّبم که شما چطور این همه علم دارید؟ چطور در هر علمی وارد می­شوید؟ ایشان می­فرمایند: من هم اتّفاقاً از خودم متعجّبم. تو متعجّبی که چرا من این­قدر علم دارم، به نظر تو من همه چیز را می­دانم - البته واقعاً هم همین طور است. ما چند تا بو علی سینا در دنیا داریم؟ از اوّل خلقت تا به حال، غیر از انبیاء و معصومین(علیهم صلوات المصلّین) که آن­ها را کنار بگذاریم، آن­ها به علم لدنی مِن ناحیه الله تبارک و تعالی حمایت شدند، جدّی چند تا بوعلی سینا داشتیم؟ - می­فرمایند: من هم از خودم متعجّبم که باید بیشتر داشته باشم، می­گویم: اگر تو انسانی چرا همه عالم را نمی­شناسی؟

بعد اشاره می­کنند می­فرمایند: این به خاطر این است که من به طور اکمل به نفس خودم شناخت ندارم.

یعنی همین فرمایش مولی­الموالی(علیه الصّلوة و السّلام) که فرمودند: «من جهل نفسه کان بغیر نفسه اجهل». یعنی به قدر جهلم نسبت به نفس خودم، همان­قدر در عالم به علوم جاهلم. امّا اگر خودم را شناختم، به قدر شناخت به نفس خودم، همان­قدر به عالم معرفت دارم. یعنی این حلقه ارتباطی است، نکته بسیار مهمّی است. اگر با این دید جلو برویم غوغاست.

ما فکر می­کنیم مگر همه می­توانند همه رشته­های علمی را بدانند؟! مگر یک نفر می­تواند با یک دست چندتا هندوانه بردارد؟ از این تعابیری که بیان می­کنیم.امّا بوعلی سینا می­گوید: اصلاً این حرف، حرف غلطی است.

ما قدر وجودی خودمان را کم دیدیم، چون قدر وجودی­مان را کم دیدیم، می­گوییم حدّ ما همین­قدر است. اگر مقدار برای خودمان تعیین کردیم، تمام است. امّا اگر دانستیم ما خلیفه­الله هستیم و ما می­توانیم به آن­جا برسیم که همه اسماء و صفات الهی، یک جا به قول آن مرد الهی، سلطان العارفین، در ما تجلّی پیدا کند، دیگر این حرف را نمی­زنیم.

به قول ابوعلی سینای عظیم­الشّأن(اعلی اللّه مقامه الشّریف)، آن عارف بالله، آن فقیه صمدانی، آن طبیب حاذق، اگر بیشتر به نفس خودم پی بردم، به عالم مسلّط می­شوم. من از خودم تعجّب می­کنم که چرا تو کم داری؛ چون تو انسانی. دید را نگاه کنید، نوع نگاه، نوع نگرش و تفکّر را ببینید.

معرفت النفس2/12/92