می‌گویند: فرق بین انسان و ملک در این است که ملائکه‌الله در باب معرفتی اوج نگرفتند. اگر انسان، علم و معرفت پیدا کند، اصلاً به خودی خود اوج پیدا می‌کند و بنده پروردگار عالم می‌شود. ملائکه‌الله این‌طور نیستند، ملائکه‌الله در درونشان هست، امّا خصوصیت انسان این است که باید معرفت را دنبال بکند؛ یعنی از طریق رفتن به سمت معرفت است که اوج می‌گیرد.

ملائکه‌الله به صورت ظاهر خودشان در مقام اوج و طهارت هستند، گرچه نسبت به کسانی که با معرفت به طهارت برسند، طهارت آن‌ها به قول بعضی از اولیاء خدا از جمله آیت‌الله قاضی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) در برابر طهارت انسان به معرفت، اگر بخواهیم عدد بدهیم، ده است در مقابل صد. یعنی وقتی ما از باب معرفت جلو می‌رویم، به مقام طهارتی می‌رسیم که ملائکه‌الله به این مقام طهارت نمی‌رسند؛ چون طهارت آن‌ها، طهارت ذاتیّه است، نه طهارت اکتسابیّه.

اولیاء خدا بیان می‌فرمایند: طهارت ملائکه در باب عرفان و اخلاق، طهارت ذاتیّه است، امّا طهارت من و شما طهارت اکتسابیّه است. در این طهارت اکتسابیّه، حتّی بیان کردند: «السعید سعید فی‏ بطن‏ امه»[1]. یعنی از قبل، لقمه اثر دارد. لقمه‌ای که پدر در خانه می‌آورد، اثر دارد، گوش دادن اثر دارد. معلوم است اثر دارد، دو دو تا چهار تاست. یک کسی، نعوذبالله، یک شب، در مجلس گناه مست می‌کند و در آغوش یک فاحشه‌ای می‌رود و بعد نطفه انعقاد پیدا می‌کند، امّا یک کسی هم صده می‌گیرد؛ یعنی صد روز اعمال خاصّی را انجام می‌دهد تا برای خودش طهارت در جسم و روح به‌وجود بیاورد و بعد انعقاد نطفه داشته باشد. لقمه‌‌اش را مواظبت می‌کند، چشمش، دستش و همه اعضا و جوارحش را مراقبت می‌کند، برای این‌که می‌گوید:می‌خواهم بچّه‌دار شوم. حتّی نزد بزرگان می‌رود، می‌گوید: کدام ساعات هم‌بستر شویم که ساعات خوبی برای انعقاد نطفه باشد. همه این‌ها را رعایت می‌کند، انعقاد نطفه می‌شود، آن شخصی هم که در مجلس گناه و ذنب، در حالت مستی کسی را به آغوش می‌کشد، انعقاد نطفه می‌شود. هرکسی که دارای یک مقدار عقل سلیم باشد، می‌فهمد که طبعاً باید نطفه این با نطفه آن متفاوت باشد. این با طهارت است ولی او با آن شقاوت‌ها نطفه‌اش به وجود آمده است.

معرفت هم همین حال را دارد. اگر کسی در باب معرفت جلو رفت، می‌گویند: عدد طهارت ملائکه‌الله ده است؛ چون ذاتی است، امّا عدد طهارتیّه انسان که با اکتساب جلو می‌رود و طاهر می‌شود، صد است؛ یعنی مافوق ملک.البته این عدد را به صورت ظاهر بیان می‌کنند، تمثیلی است نه حقیقی.

معرفت‌النفس– 9/12/92