چطور آن­ها، هم به مقام عبادت و هم به مقام اخلاص می‌رسند؟ چه می‌شود که ثمره عبادت، اخلاص می‌شود؟

اوّلین نشانه‌اش این است که وقتی از طریق عبادت به اخلاص رسیدند، دیگر چشم بر کسی جز خدا ندارند؛ یعنی چشم امید به مردم ندارند. نه این که به مردم بی‌احترامی کنند، در جامعه نباشند، یا با مردم مراوده نداشته باشند، خیر. در مردم هستند، مثل مردم هستند، با مردم مراوده دارند ولی هیچ‌گاه چشم امیدشان به مردم نیست. آن­ها فقط و فقط به خدا دل بسته‌اند. به هیچ مقام و پست یا منزلت ظاهری دنیایی دل نبستند، به هیچ کسی هم دل خوش نیستند.

عجیب است، مولی‌الموالی، امیرالمؤمنین، علی‌بن‌ابیطالب(صلوات اللّه و سلامه علیهما) می‌فرمایند: «على قدر قوة الدین یکون خلوص النیة»[1]. و بعد می‌فرمایند: «قلل الآمال تخلص لک الأعمال»[2] و «أول الإخلاص الیأس مما فی أیدی الناس»[3].

این سه مطلب بسیار مهم و عالی، انسان را به این برساند که اوّلین نشانه مخلصین این است: «الیأس مما فی أیدی الناس».

روایت اوّل، این مطلب را می­گوید که اگر انسان دین­دار بود، به‌ اندازه شدّت در دین‌داری‌اش، خلوص نیّت هم پیدا می‌کند. یعنی هرچه خدا گفت، بگویی: چشم. حلال خدا حلال باشد، حرام خدا حرام باشد. فرمود: به پدر و مادر احترام بگذار، بگویی: چشم. فرمود: اگر پدر و مادر که آن‌گونه باید به او احترام بگذاری، از تو کار حرام خواستند، یا خواستند حلالی را حرام کنی، یا حرامی را حلال کنی، نباید گوش بدهی امّا از آن طرف اگر عشق به زیارت، عشق به مستحبّات داری، امّا پدر و مادر گفتند: نه، باید بگویی: چشم.

دین یعنی این که اگر گفت: الآن قیام کن، بگویی: چشم. الآن خیبرشکن باش، چشم. الآن به خاطر خدا و به خاطر دین مثل مولی‌الموالی(صلوات اللّه و سلامه علیه)، سکوت کن، چشم.

دین‌دار بودن یعنی این که بدانم خدا از من چه می‌خواهد. این اوّلین راه است که انسان بداند خدا تکلیفش را چگونه تعیین کرده است، فقط آن را انجام دهد. اگر گفت: پیش به سوی شهادت، چشم. اگر گفت: سکوت برای رضای خدا، چشم. اگر گفت: فریاد بزن، چشم. این دین‌داری می‌شود.

برای همین است که می‌فرمایند: اگر این حال را داشتی، تمام است. خلوص نیّت خودت را هم این‌طور می‌توانی بسنجی. یعنی معیار این است:  خلوص نیّت تو بر اثر شدّت دین‌داری‌ات است.

مولی‌الموالی(صلوات اللّه و سلامه علیه) راجع به این مسئله می‌فرمایند: اصلاً حیاتی وجود ندارد إلّا به واسطه دین. زندگی ما فقط و فقط به‌واسطه دین‌داری است. حیات حقیقی بشر به واسطه دین‌داری است. اگر این‌طور شدیم، برنده‌ایم. لذا پروردگار عالم هم در همین حدّ دین‌داری نشان می‌دهد که ما چقدر مخلصیم.