بندگان پروردگار عالم، معمولاً به دنبال عمل­اند. اتّفاقاً اولیاء خدا، آن­گاه علم را علم بیان کردند که حتماً عمل در آن باشد. از نظر آن­ها عالمان حقیقی آن کسانی هستند که بتوانند در معرکه عمل، فقط عمل را برای خدا انجام دهند و غیر از این را اهل علم نمی­دانند.

آیت­الله العظمی ملّاصدرای عزیز(اعلی اللّه مقامه الشّریف)، آن مرد الهی، عارف و فیلسوف، نکته بسیار عالی را به طلبه­ها و شاگردانش بیان می­کرد. اولاً می­فرمود: اگر کسی اهل تهجّد، شب­خیزی و عبادت نباشد، من شرکت در درس خودم را بر او حرام می­دانم.

بعد هم ایشان در توصیه­هایی که به شاگردانش و طلاب می­کرد، فرموده بود: اگر اهل عمل شدید، آن هم عمل برای خدا، آن­وقت بدانید عالم و مجتهد می­شوید، امّا اگر اهل عمل نبودید، امکان دارد باسواد شوید، امّا همین سواد عامل گمراهی شما ­شود و شما را بیچاره­تر کند؛ یعنی به جای این که به شما رشد دهد و عامل ترقّی شما شود، شما را به ضلالت و گمراهی می­رساند.

دلیل این است که آن­وقت مدّعی می­شوید و ادّعا می­کنید: من با سوادم، من عالمم، و خدا نیاورد که انسان مدّعی شود، دیگر آن لحظه، لحظه سقوط اوست. بارها و بارها عرض کردیم: اگر کسی ولو به لحظه­ای بگوید: چیزی شدم، همان لحظه، لحظه سقوط اوست. اگر مدّعی شد من چنین و چنانم، نمی­داند فریب نفس و شیطان را خورده است و دیگر ساقط می­شود.

امّا آن­ها که اهل عمل­اند، آن هم عمل برای خدا، یعنی خالصین برای خدا، به حقیقت اهل علم می­شوند، نه اهل سواد.

لذا اگر خواستید بین سواد و علم تشخیص بدهید، تشخیصش این است: هرکس عملش فقط و فقط برای خدا خالص بود، بدانید اهل علم است؛ چون میوه علم، عمل خالص است.

مولی­الموالی(علیه الصّلوة و السّلام) عجب نکته زیبایی را به عنوان کد حیاتی برای بشر بیان فرمودند، فرمودند: «ثَمَرَةُ الْعِلْمِ إِخْلَاصُ الْعَمَلِ»[1] ثمره و میوه علم این است که من و تو را در عمل خالص کند.

هر موقع دیدیم عمل­مان برای خدا شد، بدانیم که حتماً این میوه علم است و به علم رسیدیم، وإلّا اگر عمل خالص نشد، امکان دارد با سواد شویم و (سوده) سیاهی­ها را بخوانیم؛ یعنی ما فقط سیاهی­ها را خوانده­ایم، یک قدرت حافظه­ای هم داریم که تا حدودی این­ها را حفظ می­کنیم، امّا چه درون آن هست؟ هیهات که بدانیم! نمی­فهمیم.

دیگر بالاتر از این فرمایش مولی­الموالی(علیه الصّلوة و السّلام) نداریم که می­فرمایند: میوه علم، اخلاص در عمل است. همان اخلاصی که روایتش را خواندیم که پیامبر خدا(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) فرمودند: سرّ خداست و آن را به همه کس نمی­دهند. آن را به کسانی می­دهند که اهل علم باشند. اهل علم به حقیقت هم کسانی هستند که در عمل به حقیقت خالص­اند.

یکی از چیزهایی که، هم ملّاصدرای عظیم­الشّأن و هم آیت­الله العظمی میرفندرسکی، آن سیّد بزرگوار و هم شیخ­العجایب، شیخ بها(اعلی اللّه مقامهم اجمعین) بر آن تأکید داشتند، این بود که به طلبه­ها می­فرمودند: اگر آمدید، برای اجتهاد درس بخوانید، اگر نیامدید، رها کنید.

همین مرد عظیم­الشّأن، این سیّد بزرگوار، مرحوم آیت­الله العظمی میرفندرسکی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) یک روز ­فرمودند: شما برای خدا اعمالتان را انجام دهید و مراقبه کنید، تا به این مقام (مقام اجتهاد) برسید.