سیدمحمد مشکوهًْ‌الممالک

  سابقة دیرینه شعر آیینی و تداوم آن در ابعاد گسترده ـ در تاریخ ادب فارسی ـ موجب شد که بررسی آن در دهه‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی مورد توجه پژوهشگر این سطور قرار گیرد.
در آستانه ماه محرم و عزای حضرت ابا‌عبدالله‌الحسین‌(ع) گفت‌و‌گوی کوتاهی با آیت‌الله روح‌الله قرهی درباره شعر آیینی انجام دادیم که می‌خوانید:
* اشعار آئینی باید چه شاخص‌هایی داشته باشد؟
- یکی از خصوصیات شعرهای آئینی این است که هدف قیام امام حسین(ع) در آن تبیین شود، دیگر خصوصیت اشعار آئینی آن است که هدف باید آشکار باشد و مردم نیز به آن ویژگی دعوت شوند. به عنوان مثال در سال 50 در بازار می‌خواندند ما همه اهل حرم را می‌شناسیم، ما چنین کار به حق را می‌شناسیم، آنها همه گفتند در یک کلام؛ هیهات‌منّاالذّله،هیهات‌منّا‌الذّله و سینه‌زنی می‌کردند بنابراین این اشعار باید نوعی باشد که اهداف را نشان دهد و ما را به سوی حق هدایت و راهنمایی کند. یکی از نکات بسیار مهمی که در شعرهای آئینی باید مورد توجه قرار بگیرد این است که باید انحرافات را به مردم نشان بدهد. همچنین این اشعار باید جواب وهابیت و کسانی که به ظاهر مدعی هستند را بیان کند. شاخص‌های حقیقی عزاداری باید در اشعار آئینی مشخص شود. یکی از خصوصیات اشعار آئینی این که نشان بدهد عزاداری غیرحقیقی و حقیقی چیست و تفکیکی برای این دو قائل شود.
* شاعران و مادحین باید چه خصوصیاتی را مد نظر قرار دهند؟
- یکی از خصوصیاتی که شاعران عزیز و مادحین ارجمند ما باید مورد توجه قرار دهند این است که باید مقتل‌شناس باشند، یعنی بدون شناخت مقتل شعری نگویند که در غیر این صورت این خود یک جفا است نسبت به قریحه‌ای که خدای متعال به آنها مرحمت و عنایت کرده است. مسئله دیگر اینکه هدف را بشناسند و بر اساس آن اهداف، اشعار را تبیین کنند. همین مسئله است که دشمن را نگران کرده است، چون شعر از شعور می‌آید و مطالب باید با شعور باشد نه به‌گونه‌ای که تعابیر آن عوام‌الناسی و آبکی باشد. طبعا شاعران باید بدانند که در شعرگویی نامناسب اولین اجحاف به اهل بیت‌(ع) است. یعنی ممکن است فردای قیامت اهل بیت‌(ع) جلوی شاعران را بگیرند و بگویند چرا با این اشعار به ما ظلم کردید و همچنین گاهی نیز شعر شخصیت اهل بیت را در ذهن مخاطب شخصیت حقیقی جلوه می‌دهد که ارزش این شعر برای شاعر بالاتر از هزاران سخنرانی است. لذا باید مادحین عزیز و به خصوص شعرا که شعر می‌سرایند به این نکات بسیار توجه کنند، به عقیده بنده بهتر است که یک کانونی راه‌اندازی شود و در آن کانون شعرها قرنطینه شود و اشعار بسیار سبک و به تعبیری آبکی خوانده نشود و خدای ناکرده این‌گونه نباشد که محرم را هم تفریحی بگذرانیم چرا که آلات موسیقی، شعرهای بی‌مایه و عزاداری‌های بی‌محتوا با اهداف حضرات معصومین و اهل بیت‌(ع) هم‌خوانی ندارد. حال که ما ادعا می‌کنیم محب اهل بیت‌(ع) و شیعه هستیم بنابراین باید پیرو حضرات معصومین باشیم و ببینیم آنها چه چیزی از ما می‌خواهند همان را انجام دهیم.
* آیا می‌توانیم از هر شعری استفاده کنیم و پیشینه شاعر را مورد توجه قرار ندهیم؟
ما نمی‌توانیم برای عزاداری اهل بیت‌(ع) از هر شعری استفاده کنیم، باید یک ممیزی و کانونی باشد که اینها را نشان بدهد البته ما قصد نداریم مردم را محصور کنیم، شاید عده‌ای بگویند می‌خواهند عزاداری اباعبدالله‌الحسین(ع) را دولتی و حکومتی کنند؛ خیر مقصود ما اصلا چنین چیزی نیست بلکه برای اینکه اعتلای فرهنگ عاشورا در اشعار نمود پیدا کند این اعتلای فرهنگی را باید شاعرانی به‌دست بگیرند که واقعا در این کار صبغه دارند و هدفشان برجسته کردن معارف اهل بیت(ع) است. طبعا کسی می‌تواند این کار را بکند که هدف او نشان دادن معارف اهل بیت(ع) به عالم انسانیت است و در پی آگاهی انسان‌ها ست. لذا یک پیشنهاد به شعرای عزیز دارم؛ این که حداقل باید تاریخ حضرات معصومین را مطالعه کنند، به مقتل مسلط باشند، نزد بزرگان و علمای دین بروند، شعرهای خود را به آنها عرضه بدارند و مهر تایید، امضا و توقیعی از آن بزرگان بگیرند که آن توقیع قطعا یعنی شعر؛ سنگین و بسیار خوب است. مراد بنده از شعر سنگین این نیست که از لحاظ محتوی آن‌قدر سنگین باشد که مردم نفهمند، منظور این است که شعرهای سبک و مبتذل نباشند که شخصیت حضرات معصومین(ع) را زیر سؤال ببرد. طبعا باید شعری باشد که برای مردم قابل فهم و درک باشد و از محتوای فرهنگی، معنوی و معارفی برخوردار است.