به گزارش کرب‌و‌بلا، بررسی جایگاه و منقبت حضرت سیدالشهدا علیه‌السلام در دیدگاه و اندیشه مستشرقین و خاورشناسان بزرگ جهان موضوع گفت‌و‌گو با آیت الله روح الله قرهی، استاد حوزه و دانشگاه است که ماحصل آن را در ادامه می‌خوانید.
جایگاه و موقعیت حرکت عظیم حضرت سیدالشهدا (ع) و نهضت ایشان در باور و اندیشه محققین و مستشرقین بزرگ جهان، چگونه ترسیم شده است؟
وجود مقدس حضرات معصومین (ع)، تأثیرگذاری بی شماری بر جامعه بشری به عنوان هادیان به امور معروف و خیر داشته‌اند و در این زمینه، جایگاه والایی را به خود اختصاص داده‌اند. این مقام و موقعیت از وجود مقدس نبی مکرم اسلام (ص) شروع می‌شود و تا وجود مقدس حضرت حجت (عج) ادامه دارد؛ در این میان یکی از این معصومین بزرگ (ع) که به واسطه جهاد بزرگی که انجام دادند تاثیر بسزایی بر زیست و زندگی مردمان، در پهنه تاریخ داشته‌اند، وجود مقدس حضرت سیدالشهدا (ع) است. آن امامی بزرگواری که در راه حق و عدالت از همه هستی و وجود خود گذشت. واقعه کربلا و جریان شهادت حضرت سیدالشهدا (ع)، باعث اثرگذاری بسیار فوق العاده‌ای بر مجموعه تحقیقات و مطالعات مستشرقین و محققین جهان شده است؛ بزرگان و مورخان بنام تاریخ، همگی کم و بیش به این نهضت عظیم پرداخته و بدان توجه داشته‌اند. از جمله اشخاص بنامی که در این باب قلم فرسایی نموده است، می‌توان به ایلیا پاولوویچ پطروشفسکی، مورخ بزرگ روسی، اشاره کرد.
این مورخ بزرگ روسی می‌گوید؛ درست است که بصورت ظاهری، حسین بن علی (ع) در یک نبرد نابرابر و ناعادلانه شکست خورد و بدن مطهرش، آماج تیرها و نیزه‌ها قرار گرفت، اما ایشان به‌واسطه همین مطلب نشان دادند که در مسیر اعاده حق و حقیقت، به‌راستی تا قطعه قطعه شدن و از دست دادن تمامی عزیزان و نزدیکان می‌توان پیش رفت. این مورخ روسی همچنین می‌گوید با توجه به جایگاه و مرتبه این خاندان و نسبتشان با پیامبر اسلام (ص)، ایشان در واقعه کربلا و برای اجرای حدود الهی، تا پای جان ایستادند و در نهایت به شهادت رسیدند. این محقق روسی تاکید می‌کند رویکرد امام حسین (ع) نشان داد که اگر شخصی متعهد به آرمان و اندیشه والا و برحقی باشد، تا پای جان خواهد ایستاد، ولی هرگز از آرمان و اعتقاداتش دست بر نخواهد داشت.
امام حسین (ع) با نهضت خود، مناسبات و عقاید فراموش شده اسلامی را دوباره احیا کردند و مردمی را که با توجه به حاکمیت فاسد، به سمت تجمل پرستی و مال اندوزی گرایش پیدا کرده بودند را متوجه حقانیت و اصالت دین مبین اسلام کردند.
ایلیا پاولوویچ، می‌گوید؛ حسین (ع) را اینگونه شناختم که او کسی بود که برای آرمان و عقیده والایش، از تمام هستی خود گذشت؛ پاولوویچ در ادامه می‌نویسد؛ انسان‌ها برای رسیدن به خواسته‌هایشان معمولا تا موقعیتی خاص پیش می‌روند، اما در باب ایستادگی در برابر عقیده، معمولاً افراد بسیار نادری هستند که تا پای جان ایستادگی می‌کنند.
دکتر ژوزف، مولف کتاب اسلام و مسلمین، در باب وجود مقدس حضرت سیدالشهدا (ع) به چند نکته حائز اهمیت دیگر اشاره دارد؛ وی که یکی از بزرگ‌ترین جامعه شناسان و محققین عرصه فرهنگ و ادیان مشرق زمین است، می‌نویسد: شیعه باورهای خود را به زور شمشیر و جنگ پیش نبرده است، بلکه اندیشه تشیع، با تبلیغ و توسعه فکری، فراگیر شده است. اهتمام جهان تشیع به برگزاری مراسم سوگواری حسین بن علی (ع) موجب شده است که دو سوم جهان اسلام و سایر مذاهب اسلامی نیز در اقامه عزای سیدالشهدا (ع) شرکت داشته باشند. دکتر ژوزف در ادامه می‌گوید؛ حسین (ع) با جانفشانی خود در راه دفاع از اسلام و قرآن، نه تنها بر روی جهان تشیع اثرگذار بوده است، بلکه این بزرگوار به واسطه حرکت عظیم خود، بر سایر مذاهب اسلامی نیز تأثیرگذار بوده و گروه‌های گوناگونی از عالم اسلام، به ایشان محبت و ارادت دارند.
رویکرد اقامه عزا و سوگواری سرور و سالار شهیدان (ع) در اندیشه این محققین و مستشرقین، چگونه تبیین شده است؟
دکتر ژوزف می‌نویسد: جهان تشیع با اقامه عزاداری برای حسین بن علی (ع)، در واقع اندیشه و باور حسین (ع) را ترویج می‌نمایند و همه ساله با برگزاری مراسم عزاداری سعی می‌کنند، مردم را نسبت به دین و باورهای الهی متمایل کنند. دکتر ژوزف معتقد است که عزادار واقعی کسی است که به صورت انفرادی در نقطه‌ای به شیون و زاری بپردازد ولی وی، جامعه تشیع را عزادار نمی‌داند بلکه معتقد است جهان تشیع با نام عزاداری برای سیدالشهدا (ع)، از خانه‌ها خارج می‌شوند، ولی در ذیل این حرکت، اشاعه و ترویج فرهنگ و بینش حسینی را مد نظر دارند. دکتر ژوزف با بررسی زندگانی حضرت سیدالشهدا (ع) می‌گوید؛ اگر خود مسلمانان معتقد نبودند که بعد از حضرت محمد (ص)، شخص دیگری به پیامبری مبعوث نخواهد شد به حق می‌شد وجود مقدس امام حسین (ع) را پیامبری دیگر نامید.
جرجی زیدان، نویسنده مشهور و مسیحی لبنانی که در باب حضرت سجاد (ع) و حضرت کاظم (ع) نیز تألیفاتی دارد، در باب وجود مقدس حضرت سیدالشهدا (ع) می‌نویسد، قیام حسین بن علی (ع) دو خصوصیت بسیار مهمی در تاریخ ایجاد کرده است؛ اولین خصوصیت این رویداد سترگ این است که او در مقابل حب جاه و مال، که بعد از رحلت نبی مکرم اسلام (ص) بسیار وسیع و فراگیر شده بود و جامعه اسلامی را با معضل جدی روبرو کرده بود، ایستادگی کرد. جرجی زیدان می‌گوید اصولا آل علی (ع) از توجه به مقام و مطامع دنیوی، روی‌گردان بودند؛ امام حسین (ع) با نهضت خود، مناسبات و عقاید فراموش شده اسلامی را دوباره احیا کردند و مردمی را که با توجه به حاکمیت فاسد، به سمت تجمل پرستی و مال اندوزی گرایش پیدا کرده بودند را متوجه حقانیت و اصالت دین مبین اسلام کردند.
جرجی زیدان می‌نویسد جهان اسلام بعد از رحلت پیامبر (ص) می‌رفت که همانند جهان مسیحیت، از مسیر صحیح و متعالی خود خارج شود و بداندیشان و نالایقان، زمام امور مسلمین را به دست گرفته بودند؛ در این موقعیت بود که حسین بن علی(ع)، با حرکت عظیمش، این رویکردها را درهم شکست و جامعه اسلامی را از کج روی و انحطاط رهایی بخشید.
سایر اندیشمندان و متفکرین و سیاسیون بزرگ جهان، نسبت به نهضت سیدالشهدا (ع) چه رویکردی داشتند؟ آیا نهضت حسینی، در عمق بخشی به فرهنگ آزادی خواهی در دنیا تأثیرگذار بوده است؟
ماهاتما گاندی؛ رهبر بزرگ استقلال و جنبش مردمی هندوستان می‌گوید؛ من زندگی حسین بن علی (ع)، آن شهید بزرگ اسلام را با دقت خوانده‌ام و با توجه به واقعه عظیم کربلا دریافتم که اگر هندوستان می‌خواهد یک کشور پیروز و سرافراز گردد، می‌بایست از نهضت حسین بن علی (ع)، سرمشق بگیرد.
گاندی می‌گوید؛ اگر در این مسیر، پیروی صحیحی از نهضت عاشورا و حرکت حسین بن علی (ع) بگیریم، قطعاً هندوستان در مسیر استقلال از سلطه بریتانیای کبیر به پیروزی دست خواهد یافت.
نکته دیگری در این باب توسط، ادوارد براون، مستشرق معروف انگلیسی مطرح شده است. ادوارد برون می گوید؛ به عقیده ما، شیعیان و طرفداران علی بن ابیطالب (ع) به حد کافی و وافی هیجان و از خود گذشتگی نداشتند و نمی‌توانستند در راه نگهداری از ایمان خود، جانفشانی نمایند؛ باید بیان کرد که بعد از حادثه کربلا، وضعیت دارای دگرگونی شد و خون پاک و به ناحق ریخته شده فرزند پیامبر(ص) در حادثه عاشورا و عطش فراوان ایشان و جانفشانی نزدیکانش در این حادثه، سبب شد تا عواطف سست‌ترین مردم نسبت به حاکمیت و سردمداری حکام فاسد بنی امیه، برانگیخته شوند و چنان غوغایی در عالم اسلام به پا شود که گروه‌های بسیاری، با فریاد «یالثارات الحسین» به خون خواهی فرزند پیامبر (ص) برخیزند. ادوارد براون در ادامه می‌گوید: روحیه جهاد، بعد از رحلت پیامبر اسلام (ص) در بین مسلمانان از بین رفته بود و این نگرش و خیزش اسلامی بعد از شهادت حسین بن علی (ع) دوباره احیا شد.
اثرگذاری قیام امام حسین (ع)، فقط منحصر به مسلمانان و شیعیان نخواهد بود و سایر اندیشمندان و محققین نیز، به عظمت نهضت سیدالشهدا (ع) معترف هستند.
آرنولد جوزف توینبی Arnold Joseph Toynbee؛ فیلسوف و مورخ دیگر انگلیسی، در باب نگرش و نهضت اباعبدالله (ع)می‌گوید؛ معاویه یکی از قریشیان مقتدر نسل خودش بود و حضرت علی (ع) با توجه به تقوا و زهدی که داشتند، نتوانستند در مقابل دسیسه‌ها و نیرنگ‌های سیاسی معاویه ایستادگی نمایند و در جنگ صفین با توجه به غلبگی علی بن ابیطالب (ع) کار به حکمیت کشید و معاویه با مکر و حیله توانست از آن مهلکه، جان سالم بدر برد. آرنولد، دلیل این امر را در ظاهر پرستی و بی وفایی مردم نسبت به حضرت امیر (ع) بیان می‌کند و معتقد است که خون پاک حضرت امیر (ع) و فرزند برومندش در واقعه کربلا، در انتهای امر، توانست طومار دودمان قدر قدرت بنی امیه را در هم بپیچد و باعث سرنگونی این رژیم منحوس در تاریخ شود.
توماس کارل لاین، مورخ و دانشمند اسکاتلندی در باب حضرت سیدالشهدا (ع) می‌گوید؛ بزرگ‌ترین درسی که می‌توان از تراژدی تلخ کربلا استحصال کرد این مطلب است که حسین (ع) و یارانش ایمان راسخ به خداوند داشتند و باید گفت که در راه نگهداری از ایمان، کم‌تر کسانی دیده می‌شوند که استوار باشند؛ بجز مقام انبیا (ع). حسین (ع) و یارانش با عمل خود نشان دادند که کثرت عددی در مناسبات سیاسی و نظامی جایگاهی ندارد و حسین (ع) با توجه به کم‌تر بودن یارانش در برابر خیل کثیر اشقیا ایستاد و به پیروزی بسیار بزرگی دست یافت. توماس می‌نویسد؛ پیروزی حسین(ع) با توجه به قلت یارانش در این نبرد نابرابر، به راستی باعث تعجب و حیرت من است. به نظر من، تنها عامل این پیروزی برای حسین بن علی (ع)، ایمان و اعتقادش به خداوند بوده است.
توماس می‌گوید؛ در بررسی خاندان بنی عباس نیز وقتی که دقت می‌شود، می‌بینیم که این خاندان نیز به علت قیام برای خونخواهی حسین (ع) به موفقیت دست یافتند و توانستند که دودمان بنی امیه را برچینند. بنابراین اثرگذاری قیام امام حسین (ع) با توجه به نکات یاد شده، فقط منحصر به مسلمانان و شیعیان نخواهد بود و سایر اندیشمندان و محققین نیز، به عظمت نهضت سیدالشهدا (ع) معترف هستند.
در خاتمه باید از یکی از متفکرین و فیلسوفان بزرگ اروپایی که در کسوت روحانیت مسیحی نیز قرار دارد؛ توماس ماساریک، تاریخ شناس و جامعه شناس بزرگ اروپایی که در انتخاب پاپ نیز، برای جامعه کاتولیک اروپا، نقش آفرین است، اسم برد.
وی درباره حضرت سیدالشهدا (ع) می‌گوید؛ گرچه کشیشان مسیحی، در باب مصائبی که بر حضرت مسیح (ع) وارد شده است، بحث می‌کنند و مردم را نسبت به مصیبتی که بر مسیح (ع) وارد شده است، متأثر می‌کنند، ولی شور و هیجانی که در پیروان حسین بن علی (ع) نسبت به ایشان دیده می‌شود، در پیروان حضرت مسیح (ع) دیده نمی‌شود. شاید دلیل این موضوع این باشد که مصائب مسیح (ع)، در برابر مصائب حسین(ع)، همانند پَرکاهی است در برابر دریایی مملو از درد و مصیبت و گرفتاری.