درس اخلاق

 جلسه 8                                                                                                                 84/10/14

دوری جستن از شیاطین                         

در بحث تزکیه­ی علمی اشاره کردیم آن­هایی که به باب علم ورود پیدا کنند، موفق می­شوند خود را آن­گونه که پروردگار عالم می­خواهد تزکیه کنند. علمای اخلاق، راه تزکیه­ی بشر را در مرحله­ی اول تخلیه می­دانند که اتفاقاً همین بحث هم از راه علم است؛ یعنی اگر کسی نداند از راه علمی چگونه باید خود را از بدی­ها، ذنوب و پستی­ها تخلیه کند، مسلماً اگر حرکتی هم بخواهد انجام دهد، به بیراهه می­رود.

لذا اولین مرحله­ی تخلیه، دوری از شیاطین و پذیرش اوامر الهی است. وجود مقدّس ختمی مرتبت، حضرت محمد مصطفی(صلّی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: «لَوْ لا أَنَّ الشَّیاطِینَ یَحُومُونَ عَلَی قُلُوبِ بَنِی آدَمَ لَنَظَرُوا إِلی مَلَکُوتِ السَّمَواتِ وَ الْاَرْضٍ»[1] اگر شیاطین (جن و انس و در رأس آن­ها ابلیس ملعون) قلوب بنی­آدم را احاطه نمی­کردند، آن­چه را که در ملکوت آسمان­ها و زمین می­گذرد، می­دیدند (با همین چشم مادی). این روایت شریف نشان می­دهد راه رسیدن به سعادت، دوری جستن از شیاطین است.

شیطان درونی و بیرونی

شیطان دو نوع است: شیطان بیرونی و شیطان درونی. در یک روایت شریف می­فرماید: «ان الشیطان فی نفسکم و هو عدوکم النفس الاماره» آن شیطانی که در نفس شماست و دشمن شماست، نفس اماره است. در جایی دیگر می­فرماید: «أَعْدَی عَدُوِّکَ نَفْسُکَ الَّتی بَیْنَ جَنْبَیْکَ»[2] دشمن­ترین دشمن شما، همان نفس اماره است که بین سینه­ی شما وجود دارد.

گاه شیطان درونی بدتر از شیطان بیرونی است. شیطان برون فقط کارش وسوسه است. قرآن کریم و مجید الهی درباره­ی مناظره­ی انسان با شیطان در روز قیامت می­فرماید: « وقتی انسان­ها در روز قیامت با شیطان منازعه می­کنند و همه­ی اعمالشان را گردن شیطان می­اندازند، شیطان در جواب بیان می­کند: من شما را وسوسه کردم.»

به ما سفارش کردند صبحگاهان، خود را با سور معوذتین بیمه کنید. در سوره­ی ناس می­خوانیم: «قُلْ اَعُوذُ بِرَبِّ النّاس، مَلِکِ النّاس، اِلهِ النّاس، مِنْ شَرٍ الوَسْواسِ الْخَنّاس، اَلَّذی یُوَسْوِسُ فی صُدُورِ النّاس، مِنَ الْجِنَّةِ وَ النْاس»[3] کار خناس وسوسه است. در حقیقت یکی از عوامل گناه، وسوسه است، امّا اصل عمل به دست بشر است. اگر انسان وسوسه­های خناس که «یحومون علی قلوب بنی آدم» هستند را دور کند و مهم­تر از آن شیطان درونی که اعدی عدو است؛ یعنی نفس اماره را سرکوب کند، طبعاً آن­چه را در آسمان­ها و زمین است، می­بیند« لنظروا الی ملکوت السموات و الارض» و این­ها هم میسر نخواهد شد مگر به طریق علمی.

نَفَحات الهی

وجود مقدّس امیرالمؤمنین، علی­بن­ابیطالب(صلوات الله و سلامه علیه) می­فرمایند: «إنَّ مِنْ أَحَبِّ عِبَادَ اللهِ إِلَیْهِ عَبْداً أَعَانَهُ الله عَلَی نَفْسِهِ فَاسْتَشْعَرَ الْحُزْنَ وَ تَجُلْبَبَ الْخَوفَ فَزَهَرَ مِصْباحُ الْهُدی فی قَلْبِهِ»[4] از محبوبترین بندگان خدا نزد پروردگار عالم بنده­ای است که خودش را علیه نفس اماره مهیا کند و اگر اندوهی دارد در دل پنهان کند و جامه­ی ترس و پروای الهی بپوشد، آن گاه عزّوجلّ چراغ هدایت را در دل او روشن می­کند و آن همان راه علمی است.

هیچ کس نمی­تواند ما را در مبارزه با شیطان مثل خودمان یاری کند. پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: خودتان را در نفحات انس بیندازید. «إنَّ لِرَبِّکُمْ فی أَیّامِ دَهْرِکُمْ نَفَحاتٍ أَلا فَتَعَرَّضُوا لَهَا»[5] خدا در دوران زندگی شما نسیم­های فیض بخشی را بر سر راهتان قرار می­دهد، مواظب باشید خودتان را در مقابل این نفحات عرضه بدارید. گاهی امکان دارد بنده­ای به انحراف کشیده بشود، ناخودآگاه پروردگار عالم کسی را سر راه او قرار می­دهد، در مجلسی قرار می­گیرد، رفیقی او را به مجلسی می­کشاند، این­ها معرض­های نور است.

خداوند همه­ی بندگان را دوست دارد، بدانید هیچ کس را یله و رها نمی­گذارد. قرآن کریم و مجید الهی می فرماید «قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْها جَمیعاً فَإِمْا یَأتِیَنَّکُمْ مِنّی هُدیً فَمَنْ تَبِعَ هُدایَ فَلا خَوفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُون»[6] همه­ی شما به زمین هبوط پیدا می­کنید، ما برای شما هادی می­فرستیم، هر کس تبعیت کند به حزن و خوف نمی­افتد.

وجود مقدس حضرت صادق القول و الفعل این روایت پیامبر را شرح می­دهند، می­فرمایند: این نفحاتی که پیامبر (ص) فرمودند، این است که اگر سر راه شما عالم متقی قرار گرفت او را رها نکنید، اگر یک لحظه انسان از هادی الهی دور شود بدانید به انحراف کشیده می­شود.

این یک مرحله است «أَلا فَتَعَرَّضُوا لَهَا»، امّا مهم­تر از آن این است که انسان خود بخواهد. قرآن کریم می­فرماید «وَ الَّذینَ جاهَدُوا فینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا»[7] در مرحله­ی نخست انسان باید خودش جهاد کند ما هم راه­های هدایت را جلوی او قرار می­دهیم. امّا اگر کسی کور شد «مَنْ کانَ فی هذِهِ أعْمی فَهُوَ فِی الآخِرَةِ أعْمی»[8] اگر کسی خودش نخواهد، خودش را بیچاره کرده است. پس باید مواظب باشد این علمای متقی را که در سر راه انسان قرار می­دهند، از دست ندهد.

یکی از اعاظم دین می­فرمود: ما در مجلس حاج شیخ بهاری (اعلی الله مقامه)، آن عارف عظیم­الشّأن بودیم، گاه می­دیدیم ایشان می­گفتند: لحظه­ای مرا به حال خود بگذارید و به حیاط می­رفتند و بعد از دقایقی برمی­گشتند. یکی از کسانی که آن جا بود، گفت: یک مرتبه این مرد عظیم­الشّأن را تعقیب کردم، امّا وقتی به حیاط رفتم با تعجب دیدم آن­جا حضور ندارند، همه­ی اطراف حیاط را گشتم، امّا نبودند. تعجّب کردم، این حیاط با دیوارهای بلند، آقا با این کهولت سن، کجا رفتند؟! لحظاتی نگذشت برگشتم داخل، دیدم آقا داخل هستند. گفتم: آقا شما را داخل حیاط ندیدم. با تشر فرمودند: چرا بودم با اشاره به من فهماندند که سکوت کنم، بعد که مجلس تمام شد، در خلوت به آقا عرض کردم یا به من سّر قضیه را می­فرمایید یا من افشا خواهم کرد.

فرمودند: گاهی من مأموریت دارم سر راه کسی که دارد به انحراف کشیده می­شود بروم، فقط سر راهش قرار بگیرم و یک نگاه به او بکنم و نگاه او به من بیفتد و یک لبخند ملیح من او را جذب دین کند. فرموده بودند: گاه بعضی می­آیند راه را پیدا می­کنند، امّا متأسفانه بعضی نمی­آیند. گرچه بیان کردند: دست بعضی­ها را می­گیرند می­خواهند به زور بیاورند، امّا اگر کسی نفس اماره بر او حاکم باشد، در حقیقت مقام تخلیه صورت نگرفته باشد، نمی­تواند از این نفحات که در آن قرار گرفته بهره ببرد. مهم این است که انسان خودش بخواهد.

در آن روایت که خواندیم امیرالمؤمنین فرمودند: محبوب­ترین بندگان نزد پروردگار کسی است که خودش علیه نفس اماره­اش قیام کند. بعد فرمودند: اگر اندوهی دارد در دل پنهان کند. اولیاء الهی اندوه­های زیادی دارند و اهم اندوهشان این است که هدایت بشر را به­دست بگیرند.

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) چون رأس بر دین اسلام است، در قرآن کریم پروردگار عالم خطاب می­فرماید: «لَعَلَّکَ باخِعٌ نَفْسَکَ اَلاّ یَکُونُوا مؤمِنینَ»[9] تو خود را به هلاکت می­اندازی که چرا ایمان نمی­آورند. تمام هم و غم پیامبر، غم امت بود. غم­های دیگر هم بود، به ایشان تهمت می­زدند، مجنون می­گفتند، امّا همیشه غم­ها را در دل پنهان می­کردند.

ادامه­ی روایت می­فرماید: جامه­ی ترس و پروای الهی بپوشند. یعنی کسانی که برای خدا کار می­کنند، می­ترسند از این که یک لحظه از قافله عقب بمانند، البته از مسائل اخروی نه مسائل دنیوی.

یکی از اعاظم به آقا سید علی آقای قاضی (اعلی الله مقامه) گفتند: آقا! گاه اندوهی در چهره­ی شما است که با توجه به لبخند، باز این اندوه پنهان نمی­شود. فرمودند: من نفهمیدم اولیاء الهی چرا اندوهناک­اند که نکند در مسائل معنوی از دیگران عقب بیفتند - البته ایشان شکسته نفسی فرمودند - امّا من اندوهناکم چرا اندوه این­ها را درک نکردم. اولیاء الهی این­طورند خوف دارند از این که از دیگران عقب بیفتند.

«فَزَهَرَ مِصْباحُ الْهُدی فی قَلْبِهِ» آن­گاه عزوجل چراغ هدایت را در دل او روشن می­کند. پس باید انسان در مرحله­ی اول خود بخواهد علیه نفس خود قیام کند و واقعاً خودش را برای تزکیه آماده کند.

تنفر از گناه

راه تخلیه هم این است که انسان از گناه بدش بیاید، نه این که فقط دور شود؛ چون اگر تنها دور شدن باشد، احتمال برگشت مجدد هست، امّا اگر کسی بدش بیاید، احتمال برگشت به گناه نیست. مگر می­شود کسی از چیزی متنفر باشد، مجدداً دچار آن شود؟

پس مرحله­ی اول تخلیه این است که انسان از گناه بدش بیاید. امّا چه کنیم از گناه بدمان بیاید؟ فرمودند: این هم از راه علمی است. کسانی از گناه بدشان می­آید که در قولی که به خدا داده­اند یعنی توبه راسخ باشند؛ راسخانی که قرآن و روایات اشاره می­کنند، امیرالمؤمنین (علیه السلام) می­فرمایند.

وصف راسخان ریشه­دار از علما این­گونه است: «هَجَمَ بِهِمُ الْعِلْمُ عَلَی حَقیقَتِ الْبَصیرَةِ وَ بَاشَرُوا رُوحَ الْیَقِینِ وَاسْتَلانُوا مَاسْتَوْعَرَ الْمُتْرَفُونَ وَ أَنِسُوا بِمَا اسْتَوْحَشَ مِنْهُ الْجاهِلُونَ»[10] علم با بصیرت حقیقی به آن­ها روی می­آورد - دلیلی بر این که می­گوییم آن­چه ما می­خوانیم قرائت است نه علم - و با آرامش و یقین، همدل و همدم هستند و آن­چه را دیگران کامرانی می­دانند، این­ها کامرانی نمی­دانند - ما تصور می­کنیم کسی که جوان از دنیا رفته و از مسائل دنیوی بهره نبرده، ناکام است، امّا در حقیقت کامرانان حقیقی کسانی هستند که آن­چه را عزّوجلّ در دنیا برای آن­ها قرار داده تا از آن برای آخرت بهینه بهره ببرند، داشته باشند - راسخین حقیقی در علم و در توبه و در دور شدن از گناه این­گونه اند.

اگر کسی درک کند گناه منجلاب روح است و گناه انسان را از مقام اعلا پایین می­آورد، از گناه متنفر می­شود. علّت این­که ما از گناه متنفر نیستیم، این است که باور نکردیم این گناه است که ما را از مقام اصلی­مان دور می­کند.

آیت­الله العظمی مرعشی نجفی می­فرمودند: فرض کنید یک دزد خانه­ی شما بیاید و اموال خانه را که با زحمت به دست آوردید ببرد، بعد خانه را غصب کند، بعد شما را تهدید کند به این که اگر درون خانه بیایی، تو را خواهم کشت. آیا شما با چنین شخصی رفاقت می­کنید؟ گناه در حقیقت همین است، به خانه­ی دل ورود پیدا می­کند، تمام معنویات بشر را می­دزدد و انسان را از آن مقام بالا به مقام سفلی می­کشاند.

«لَقَدْ خَلَقْنَا الإِنْسانَ فی أَحْسَنِ تَقْویم»[11]، به قول مولانا العارف استاد عظیم­الشّأن علامه حسن زاده آملی (ادام الله ظله الوارف)، دردناک­ترین آیه این است که بلافاصله می­فرماید: «ثُمَّ رَدَّدْناهُ أَسْفَلَ السافِلینَ»[12] بعد از احسن تقویم، بشر به اسفل برسد. می­دانید احسن باب افضل التفضیل است، اسفل هم همین طور، یعنی نه تنها بد، بدتر، بلکه انسانی که بهترین خلقت بود، بدترین بشود؛ «أَسْفَلَ السافِلینَ».

اگر کسی انسان را از آن مقام بالا به پایین بکشد، آیا انسان باز با او رفاقت می­کند؟او را دوست دارد؟ هیهات! اگر کسی با دشمن رفاقت کند دشمنی که هر روز او را بزند اموالش را ببرد اهانت بکند، اگر باز هم انسان بگوید دوستش دارم معلوم است مجنون است؛ دیوانه است؛ عقل سلیم ندارد. گناه خصوصیتش این است که انسان را از همه­ی مقامات باز می­دارد و به مهلکه­های نفس دچار می­کند.

سجده­ی همه­ی خلقت در برابر انسان

لذا اگر بخواهیم از گناه متنفر شویم، باید به عقب برگردیم، یعنی ما داریم دور می­زنیم و آن دور این است که در مرحله­ی اول ابتدا باید خود را بشناسیم. من کیستم؟ این که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) بیان فرمود: «مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ»[13] هر کس خودش را بشناسد خدایش را می­شناسد، شاید یک معنایش همین باشد که هر کس واقعاً فهمید چه مقامی باید در عالم خلقت داشته باشد مسلم به شیطان درونی و بیرونی اجازه نمی­دهد که او را از مقام الهی پایین بکشد. آن کسی که از این مقام الهی پایین نیامد خداشناس می­شود.

علّت این که ما دچار گناه می­شویم این است که باور نداریم مقام ما مقام اعلی است. البته منظور این نیست که متکبر شویم بلکه منظور این است که بدانیم پروردگار عالم ما را اشرف مخلوقات قرار داد، سجده­ای را که مخصوص خودش بود به ملائکه امر کرد در مقابل انسان انجام دهند؛ «وَ اِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا اِلّا اِبْلیسَ اَبی وَ اسْتَکْبَرَ وَ کانَ مِنَ الْکافِرینَ»[14].

به تعریف عرفای عظیم­الشّأن و اهل معنا در آیه­ی «وَ اِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا» منظور از ملائکه یعنی در حقیقت همه­­ی خلقت؛ چون ملائکه روح طیب و پاکند، گناه ندارند خلقتشان خلقت پاک است، وقتی بناست افضل همه­ی مخلوقات یعنی ملائکه بر انسان سجده کنند، مسلم همه­ی گیتی باید بر انسان سجده کند. تمام ستارگان، تمام عرش باید بر انسان سجده کنند، آن­وقت بیچارگی نیست انسان از این مقام عالی خودش را پایین بکشد.

علّت این که فرمودند: «مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ» این است که اگر انسان خود را بشناسد، آن­وقت اگر کسی بخواهد بیاید او را از مقامش دور کند، جلوی او می­ایستد. مهم­ترین مقام، مقام انسانیت است. هدف شیطان از گناه همین است که انسان را از این مقام دور کند و این مقام را بدزدد. آیا ما نباید بیدار و هوشیار باشیم؟

اگر کسی در خانه­اش جواهری پنهان باشد، با این که کسی خبر ندارد، مسلم موقعی که بخواهد بیرون برود درهای منزل را قفل می­زند که از دزد در امان باشد. مقام انسانیت هم جواهری است که اگر انسان مراقبت نکند، دزدی به نام شیطان با وسیله­ای به نام گناه آن را می­دزدد. گناه وسیله­ی شیطان است برای دزدیدن ایمان بشر و مقام انسانیت. مسلماً باید انسان بترسد، هراس داشته باشد و راه آن همین شناخت مقامش است و بعد از آن دوری از این کثافات روحی.

سگی درنده در خانه­ی دل

وجود مقدس پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) در یک روایت عجیبی می­فرمایند: «لا تَدْخُلُ الْمَلائِکَةُ بَیْتاً فیهِ الْکَلْبُ»[15] ملائکه در خانه­ای که سگ در آن باشد، وارد نمی­شوند. سؤال می­شود بعضی سگ نگهبان دارند، بعضی دام­دارند سگ­ها را برای نگهداری گله نگه می­دارند، پس آیا در منزل آن­ها ملائکه نمی­آیند؟

اتفاقاً ما در روایت داریم که یکی از شغل­های انبیاء چوپانی بوده؛ چون در چوپانی مسائل عجیبی نهفته شده است؛ مسلماً همراه گله، سگ گله هم هست که وقتی گله را به خانه برمی­گردانند، سگ را هم به خانه می­برند. همین افراد گاهی در منزلشان در دل شب قیام می­کنند، اهل حال هستند. انبیا هم که این­گونه بودند. وقتی بناست ملائکه نیایند، پس عبادت این­ها به چه درد می­خورد. پس معلوم می­شود منظور از کلب چیز دیگری است.

منظور این است که اگر در خانه­ی دل، سگ درنده­ی گناه باشد، مسلم ملائکه وارد نخواهند شد. گناه برای انسان کلب درنده خواهد بود. چرا لفظ کلب را گفتند؟ می­دانید سگ در خشکی نجس­ترین است گرچه خصوصیاتی مثل وفا هم دارد، امّا خصوصیت مهمش نجاست اوست. یعنی در خانه­ای که نجاست باشد، در خانه­ی دل که نجاست گناه باشد، ملائکه ورود پیدا نمی­کنند.

بعضی می­گویند ما در دل شب قیام کردیم، چله یا صده گرفتیم، از فلان مربی الهی فلان ذکر را گرفتیم و انجام دادیم امّا خبری نشد، چرا؟ برای این که خانه­ای که در او نجاست باشد، مسلماً ملائکه ورود پیدا نمی­کنند. گناه نجاست است، گناه بدن را از بین می­برد، روح را نابود می­کند و اجازه نمی­دهد انسان به روح تعالی و به مقامات الهی برسد.

پس انسان باید در مرحله­ی نخست خود را بشناسد و بعد با شیاطین جداً مبارزه کند و فراموش نکند که شیطان همیشه هست. حتی امکان دارد در خواب هم انسان گرفتار شیاطین شود و یکی از مواقعی که بیان کردند انسان آزاد است زمان خواب اوست. فرمودند بدترین افراد کسانی هستند که در نوم هم آزاد نباشند؛ یعنی شیطان در نومشان هم باشد، چون «النوم اخ الموت» خواب برادر مرگ است، کأَنّ انسان در این عالم نیست، امّا متأسفانه بعضی این­قدر پست و رذل شده­اند که در خواب هم نعوذبالله در بستر حرامند، این ها به اسفل سافلین می­رسند.

یک معنای اسفل سافلین همین است که همه­ی خصوصیات بد حیوانات درنده در انسان جمع شود. قرآن می­فرماید: «اولئُکَ کَالْأنْعام بَلْ هُمْ أَضَلُّ»[16] بشر به جایی می­رسد که مثل چهارپا می­شود؛ مثل گرگ، خوک، سگ. بعد می­فرماید: «بَلْ هُمْ أَضَلُّ» با باب افضل التفضیل بیان می­فرماید؛ یعنی آن­ها خیلی خیلی خیلی بدتر از انعام هستند. انسان در اثر گناه به اینجا می­رسد.

شیطان قسم خورده «فَبِعِزَّتِکَ لَأُغَوِّیَنَّهُم أَجْمَعینَ، إلاً عِبادُکَ الْمُخْلَصینَ»[17] به عزتت قسم همه را به اغوا می­کشانم مگر مخلَصین، نه مخلِصین، بلکه حتی مخلِصین هم در خطرند. بشر باید بداند تا روز آخر باید مبارزه کند. اگر کسی تصور کند با دو رکعت نماز یا شرکت کردن در دو کلاس دیگر عالی شده، این­جا لحظه­ی سقوط اوست.

درس هایی از شیطان!

این که در دعا می­گوییم: خدایا! عواقب امور ما را ختم به خیر کن، معنایش همین است؛ یعنی تا لحظه­ی آخر امکان دارد شیطان بیاید. لذا می­گویند: شیطان دو خصلت دارد که انسان خوب است یاد بگیرد: یکی این که خستگی­ناپذیر است، نمی­گوید بیست سال، سی سال، پنجاه سال تعقیبش کردم، دیگر رهایش می­کنم کافی است، نه تا آن لحظه­ی آخر که ملک الموت می­آید از اغوا خسته نمی­شود.

گاه انسان لحظه­ی جان کندن می­بیند بچه­هایش هنوز ازدواج نکردند، شیطان می­آید می­گوید: ببین خدا عادل نیست، اگر عادل بود می­گذاشت تو بچه­هایت را سر و سامان بدهی، در لحظه­ی آخر به هر ترفندی می­خواهد ایمان انسان را بگیرد. شیطان خستگی ناپذیر است.

خصلت دومی که بیان کردند از شیطان یاد بگیرید این است که همت بالا دارد. قرآن کریم اشاره کرده است که شیطان نمی­تواند به عرش الهی و به ائمه­ی معصومین (علیهم صلوات المصلین) نزدیک شود امّا دوست دارد که به آن­ها هم نزدیک شود.

اگر کسی فکر کند من پنجاه سال در عبادت بودم یا نعوذ بالله از اعاظم دین بگوید من مرجع تقلیدم (گر چه آن بزرگواران می دانند)، در اشتباه است چرا که شیطان همت والایی دارد. اتفاقاً بزرگان را شکار می­کند.

شیخ مازندرانی(اعلی الله مقامه) در عالم رؤیا دید شیطان طناب­های زیادی در دست دارد، یکی از طناب­ها خیلی ضخیم بود، امّا پاره شده بود، پرسید: این طناب برای چه پاره شده؟ گفت: دیشب خواستم حاج شیخ مرتضی انصاری را فریب دهم و آن را به گردنش بیندازم، امّا نشد. فردا شیخ مازندرانی محضر حضرت شیخ انصاری رفتند و سؤال کردند که من این خواب را دیدم، جریان چه بوده؟ فرمودند: درست است. دیشب همسرم می­خواست وضع حمل کند، هیچ چیز در منزل نبود و برای قابله و کمک هیچ نداشتم. مادر خانمم اصرار داشتند که پول فراهم کنم، در نزد من هم پول وجوهات بود. پیش خود گفتم قرض برمی­دارم صبح از کسی می­گیرم سر جایش می­گذارم، چند بار رفتم این کار را انجام بدهم، امّا به خودم نهیب زدم از کجا معلوم تو امشب بخوابی و صبح بیدار شوی؟ شاید خواب آخرت باشد. هر چه کردم دیدم نمی­توانم بالاخره گذشت و دیگران برای ما آوردند، امّا دست به آن پول­ها نزدم. آن خوابی که دیدی برای این بوده است.

به هر حال شیطان دست­بردار نیست. هر کس را به طریق خودش فریب می­دهد، منتهای امر خداوند می­فرماید: در مقابل شما نفحات قرار می­دهم که ممکن است در عمر انسان یک یا دو بار بیشتر اتفاق نیفتد. باید مواظب باشیم که از دست ندهیم.

باید بدانیم مرحله­ی اول تزکیه­ی علمی که تخلیه است صورت نخواهد گرفت مگر این که انسان با شناخت نفس خودش، از گناه بدش بیاید و دائم در حال مبارزه با نفس خود و شیاطین بیرونی باشد و از طریق علمی رذائلی را که بر روح مسلط شدند، تخلیه کند تا بعضی از مطالب و حقایق را درک کند.

اگر انسان توفیق پیدا کند وجودش را از همه­ی بدی­ها تخلیه کند، به مقامی می­رسد که همه­ی حقایق عالم را می­بیند، مقامی که انسان را به سکینه و آرامش قلب می­رساند و آن سکینه انسان را به مقامات بالا می­رساند. خیلی از بزرگان به این مقامات رسیده­اند، گرچه ما نرسیدیم، امّا دلیل بر این نیست که باور نکنیم. مثل این که اگر دویست سال پیش می­گفتند هواپیما پاره­های آهنی است که انسان را به آسمان می­برد، چه کسی باور می­کرد؟

علامه طباطبایی (اعلی الله مقامه) یک مدتی در بستر بیماری افتادند؛ چون چشم برزخی­شان باز شده بود، بیرون که می­آمدند، می­دیدند بعضی انسان­ها حالت انسان، امّا صورت یکی مثل الاغ، شتر، وحشت می­کردند. در حرم حضرت معصومه، اطراف ضریح، انسان­ها را به این شکل­ها می­دیدند. لذا مریض شدند از بی بی حضرت معصومه خواستند که از خدا بخواه این مقام را از من بگیرد، من هلاک می­شوم. خیلی از بزرگان این را داشتند. باور کنیم اگر رذائل را تخلیه کنیم و بر نفس اماره مسلط شویم طبعاً همه­ی حقایق را می­بینیم.