خبرگزاری فارس؛ «هنر ضد تحریم ها؛ پاسخی از درون میدان» عنوان سلسله یادداشت هایی به قلم دکتر محمدرضا ناری ابیانه است که در این خبرگزاری منتشر می شود. این سلسله یادداشت ها در پاسخ به کتاب «هنر تحریم‌ها؛ نگاهی از درون میدان» اثر ریچارد نفیو، مسئول تیم طراحی تحریم های علیه ایران در دولت اوباماست. در ادامه قسمت هفتم این سلسله یادداشت ها آمده است:
استفاده از منابع و ظرفیت های ملی، نقطه پایانی فرآیند پیچیده ای است که در ادبیات مربوط به مقابله با تحریم ها کمتر مورد توجه قرار گرفته است. وجود منابع در سطح ملی به خودی خود قابل استفاده نیست. اینکه در کشوری منابع انسانی، طبیعی و اجتماعی فراوانی وجود داشته باشد تا استفاده بهینه از آن فاصله بسیاری وجود دارد.
برای مثال وجود اکتشاف رگه های آهن در کوهستان ها را می توان به عنوان منابع آهن محسوب نمود. برای استفاده از این منابع آهن، پس از اکتشاف، تاسیس معادن و اجرای عملیات استخراج و پس از آن تاسیس کارخانه ذوب آهن برای جداسازی ناخالصی ها از منابع آهن لازم است تا بتوان از سنگ آن به عنوان منابع ملی فلزی، شمش، مفتول، میلگرد و ورق آهنی برای استفاده در صنایع فلزی بهره برداری نمود. برای انجام این مجموعه فعالیت ها، انجام اقدامات آموزشی، علمی و پژوهشی و تاسیس دانشگاه و دانشکده معدن و پژوهشکده تخصصی ضروری است. ضمنا برای بازاریابی اجتماعی محصولات تولید شده از شمش و ورق های فلزی باید در سبک زندگی مردم برای آنها تولید نیاز اجتماعی کرد تا از طریق آن صنایع تبدیکی و میانی فعال گردد. تاسیس بازارهای بنکداری و خرده فروشی مربوط به صنایع فلزی برای پر نمودن فاصله بین تولیدکننده و مصرف کننده کاملا ضروری است.
بنابراین هنگامی که از منابع ملی نام برده می شود تا زمان استفاده از آن به عنوان راهبرد ضدتحریم، فرآیندهای پیچیده و بسیار دشوار مورد نیازند که بررسی های میدانی و شواهد اجرایی موجود در کشور نشانی از آماده بودن این فرآیندها برای عملکرد در برابر تحریم ها را ندارد.
فرآیندهای ضدتحریمی استفاده از منابع ملی
الف) اکتشاف
منابع ملی همواره از دیده ها پنهان‌اند و نیازمندند تا از طریق بررسی و مشاهده دقیق علمی مورد مطالعه اکتشافی قرار گیرند. پس از اکتشاف منابع ملی برای تشخیص اصالت و عیار منابع ملی قطعا انجام پردازش و آزمون لازم است تا احیانا در جریان اکتشاف اشتباهی صورت نگرفته باشد. برای راستی آزمایی نهایی منابع ملی به انجام روش های تشخیصی و گزینشی دقیق نیاز است که در پایان پدیده اکتشاف شده به عنوان منبع ملی مورد تایید قرار می گیرد. نشانی غلط و تبلیغات کاذب موجب می گردد که گاهی میلیاردها دلار تولید واردات محور را به عنوان منابع ملی و تولید ملی بنامند! منابع نامعلوم و کشف نشده بصورت سیستماتیک و کلان، چگونه می توانند در شرایط سخت تحریم ها، تحمل جامعه را افزایش دهد؟
ب) تبیین
منابع ملی پس از اکتشاف به تبیین در مجامع آموزشی و گفتمان سازی در جامعه نیاز دارند. تاسیس دانشگاه، دانشکده، پژوهشکده، رشته تحصیلی و تالیف کتب درسی و انجام مطالعات نظری و میدانی از یکسو و انجام فعالیت های اجتماعی و فرهنگی و هنری در رسانه های گروهی از سوی دیگر، لوازم فرآیند تعیین و تعریف، تطبیق و تحلیل و تبلیغ و تدریس منابع ملی است. منابع ملی، آنگاه قابل استفاده اند که در نظام حساسیت ها و گرایشات و انگیزش های مردم جای بگیرند که این مهم جز با در دست داشتن کنترل تغییرات اجتماعی و مدیریت تولید نیازهای عمومی میسر نیست. آیا منابعی که معلوم اند اما در گفتمان اجتماعی کار و پیشرفت جامعه قرار ندارند می توانند به مقابله با تحریم ها بپردازند؟ توانایی منابع کشف شده گفتمان دار قابل ملاحظه برای کنش های اجتماعی است.
پ) بهره برداری
منابع ملی اکتشاف شده و دارای گفتمان علمی و اجتماعی برای بهره برداری نیامندند که طی فرآیندهای دانش افزایی، مهارت افزایی و کارآفرینی از داده ها و یافته های علمی عبور و با قرار گرفتن در حریان فناوری های مورد نیاز به چرخه کار و اقتصاد کشور وارد شوند . به عبارت دیگر منابع ملی آنگاه منابع ملی اند که طی فرآیندهای یادشده به ایجاد ثروت مادی یا معنوی جامعه منتهی شوند در غیر اینصورت بدون تردید از منابع کاذب یا شبه منابع اند که معمولا به عنوان نشانی غلط توسط برخی ساختارهای حاکمیتی به جامعه ارائه می شود. وجود منابع در هر کشوری بدون وجود فرآیندهای بهره برداری از آن، با نبود منابع برابر است. بهره برداری نقطه پایانی فرآیند اکتشاف و تبیین منابع است.
شواهد عینی موید این واقعیت است که منابع ملی کشور بر اساس فرآیندهای موجود، قابلیت مقابله با تندبادهای سهمگین تحریم ها را نداشته و ندارند. در بخشی از موارد اساسا فرآیندی وجود ندارد و در بخشی دیگر بصورت ناقص و ضعیف عمل می کند. از این روست که فشار تحریم ها بیش از پیش زندگی و معیشت مردم را دشوار نموده است. برای آگاهی از عملکردها یا برنامه های تقسیم کار ملی پیرامون فرآیندهای مقابله با تحریم ها، پرسشگری از قوای سه گانه و نهادهای حاکمیتی بیش از گذشته ضروری است. صرفا با پاسخگویی مناسب می توان به اثربخشی گفتمان استفاده از منابع ملی برای مقابله موثر با تحریم ها از طریق فرآیندهای صحیح و حاکم بر آن امید داشت.
* پرسشگری از مجمع تشخیص مصلحت نظام
- آیا چشم انداز بیست ساله از فرآیندهای استفاده از منابع ملی حمایت می کند؟
- آیا سیاست های کلی نظام در امور بخشی به فرآیندهای بهره برداری از منابع ملی در بخش های موضوعی مختلف توجه دارد؟
- آیا اعضای محترم مجمع تشخیص مصلحت نظام به فرآیندهای حاکم بر منابع ملی کشور در مصلحت سنجی های خود اشراف کامل دارند؟
- آیا توجه به فرآیندهای مربوط به استفاده از منابع ملی در مقابله با تحریم ها به مصلحت کشور است؟
* پرسشگری از دولت
- فرآیندهای استفاده از منابع ملی در وزارتخانه های مختلف چگونه صورت می گیرد؟
- آیا در استانداری های کشور از طریق فرآیندهای تحصصی یادشده به موضوع استفاده از منابع ملی پرداخته می شود؟
- فرآیندهای چندگانه استفاده از منابع ملی در هیات دولت چگونه به جمع بندی و تصویب می رسد؟
- آیا در بدنه دولت درک مشترکی از فرآیندهای بهره برداری از منابع ملی در مقابله با تحریم ها وجود دارد؟
* پرسشگری از مجلس شورای اسلامی
- آیا در تصویب قوانین ضدتحریم به فرآیندهای استفاده از منابع ملی توجه شده است؟
- آیا نمایندگان مجلس شورای اسلامی نسبت به فرآیندهای حاکم بر استفاده از منابع ملی شناخت و تجربه کافی دارند؟
- آیا کمیسیون های تخصصی مجلس شورای اسلامی در مصوبات خود به استفاده از منابع ملی و فرآیندهای مرتبط با آن تاکید دارند؟
- گزارش نظارتی مجلس شورای اسلامی پیرامون فرآیندهای حاکم بر استفاده از منابع ملی در مقابله با تحریم ها چیست؟
* پرسشگری از قوه قضاییه
- گزارش عملکرد نظارتی سازمان بازرسی کل کشور پیرامون فرآیندهای حاکم بر استفاده از منابع ملی چیست؟
- نظارت های پیش از اجرای سازمان بازرسی کل کشور بر فرآیندهای جاری مقابله با تحریم ها چیست؟
- سازمان بازرسی کل کشور چگونه از طریق بازخوردها و نتایج اقدامات ضدتحریمی به کیفیت بخشی به آنها کمک می کند؟
- آیا روش های بازرسی در سازمان بازرسی کل کشور، فرآیندگرا یا همچون روش های سنتی مبتنی بر عملکرد بودجه عمل می کنند؟
دکتر محمدرضا ناری ابیانه