درس اخلاق

 جلسه 45                                                                                                                           9/12/85                                                                                                     

تمام کننده اخلاق

آخرین جلسه در این سال شمسی است، بد نیست نکاتی راجع به این که حقیقتاً چرا نیاز به اخلاق هست بیان کنیم. عرض شد بشر خواسته یا ناخواسته در دنیا با مطالبی به عنوان خلق و خو برخورد می­کند. اخلاق جمع خلق و خو است، آن خلق و خویی که ملاک همه انبیا بوده است، چون انبیا فرستادگان باری­تعالی هستند و آن چه ملاک حضرت عزّوجل است خلق و خوی کریمانه است. کما این که حضرت پیامبر اعظم حضرت محمد مصطفی (صلی الله علیه و آله و سلم) بیان فرمودند «إِنّی بُعِثتُ لِاُتَمِّمَ مَکارِم الأَخلاقِ»، تحقیقاً بعثت من برای تمام شدن مکارم اخلاق است، یعنی دیگر انبیا هم برای همین آمده­اند و پیامبر تمام کننده اخلاق است همان گونه که وجود مقدسش خاتم الانبیا است. همه انبیا یک هدف را داشتند آن هم تزکیه بشر «هُوَ الّذی بَعَثَ فِی الْاُمِّییِّنَ رَسُولاً مِنْهُمْ یَتْلُوا عَلَیْهِم آیاتِهِ وَ یُزَکّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ»[1] (فی الامیین یعنی همه امم نه یک امت). اگر کسی بخواهد به تعالی برسد و بر همه علوم حقیقتاً دست یابد مرحله نخست تزکیه است، یعنی همان اخلاق. اخلاق کریمه همان تزکیه است، همان چیزی که انبیاء عظام برای او مبعوث شده­اند و پیامبر اعظم تمام کننده همین بعثت است. لذا اگر بشر بفهمد و درک کند که بعثت انبیا برای همین بوده به همه مطالبی که عزّوجل در بستر تزکیه برای بشر قرار داده می­رسد والّا در مسائل دیگر به صورت ظاهر می­رسد اما به حقیقت نخواهد رسید. بدون تزکیه همه علوم به صورت ناقص به دست بشر است، کامل آن بدست بشر نیست.

منتظرین حقیقی

عزیزان، سال نو را که می­بینید مردم در تکاپو هستند یک حال دیگری دارند، خرید می­کنند و رفت و آمد می­کنند، که بد هم نیست نهایت قضیه این است که صله ارحام در آن است. اما در حقیقت همین تجدید سال نو به عنوان از دست دادن یک سال عمر بشر است. بعضی از بزرگان موقعی که بحث سال نو می­شد «اللهم یا مقلب القلوب و الابصار» را بیان می­کردند گریه می­کردند و می­گفتند کی می­شود جداً قلوب ما تثبیت در دین شود؟

«یا مقلب القلوب و الابصار یا مدبر اللیل و النهار یا محول الحول و الاحوال حوّل حالنا الی احسن الحال». اگر کسی بخواهد حالش به بهترین حال تبدیل شود باید بداند اگر انتظار سال نو را می­کشد آیا انتظار آن کسی که همه چیز را برای انسان به ارمغان می­آورد را می­کشد؟ همه ما آخر سال که می­شود یک حالی داریم، در تکاپوی سال جدید هستیم. جداً چه موقع شده در تکاپوی این باشیم که وجود مقدس آقا می­خواهد بیاید؟ اگر این­گونه باشد انسان می­تواند ادعا کند که منتظر است. مهمترین خصوصیت منتظرین حقیقی این است: آن­ها متخلّق به اخلاق الله هستند. عزّوجل خیلی عالی بیان می­فرماید: کسانی که منتظر دیدن وعده الهی هستند صالحین­اند. بناست در ظهور آقا زمین به چه کسانی برسد؟ عزّوجل به صراحت بیان می­کند «وَ لَقَدْ کَتَبْنا فِی الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّکْرِ أَنَّ الْأَرْضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصّالِحُونُ»[2] بعد می­فرمایند: «إِنَّ فی هذا لَبَلاغاً لِقَومٍ عابِدینَ»[3] منتظرین حقیقی این­گونه­اند، اگر منتظرند جامعه اصلاح شود، خودشان صالح­ترین افرادند. چه کسانی صالح­ترین افرادند؟ آن­هایی که عابدند. در روایات بیان می­کنند کسانی می­توانند صالح باشند که تزکیه نفس کرده­اند، این­ها بهترین بندگان خدا هستند.

مولی­الموالی امیر المؤمنین اسدالله غالب علی بن ابیطالب (صلوات الله و سلامه علیه) بیان می­فرمایند: «خَیْرُ النُّفُوسِ أَزْکَاهَا وَ صالِحینَ مِن عِبادِ اللهِ»[4]، بهترین مردم کسانی هستند که تزکیه بکنند و صالحین از بندگان خدا هستند. طبیعی است اگر کسی انتظار وجود مقدس آقا را می­خواهد بکشد باید صالح­ترین افراد باشد. چرا نیاز به اخلاق داریم؟ اگر ما ادعا می­کنیم منتظر هستیم، منتظر باید صالح­ترین افراد باشد و طبیعی است کسی نمی­تواند صالح باشد مگر این که تزکیه کند. در یکی از ملاقات­ها که اول مرجع دین مولانا الامام شیخنا الاعظم مفید عزیز (سلام الله علیه) به محضر مقدس آقا و مولا و صاحب و سالارمان حضرت حجه بن الحسن المهدی (عجل الله تعال فرجه الشریف و سلام الله علیه) رسیدند حضرت چند نشانه را به عنوان منتظرین واقعی بیان کردند. یکی از مهمترین مسائلی که بیان فرمودند این است: آن­هایی که انتظار ما را می­کشند فعل­شان را هم فعل ما می­کنند. فعل حضرات معصومین صالح است، اگر بناست زمین به صالحین برسد، اگر بناست مصلح بیاید باید صالح بشویم تا مصلح بیاید. لذا عزیزان تا تزکیه نکنیم صالح نمی­شویم.

اتفاقاً یکی از نکاتی که بارها به صراحت بیان کردند این است که اگر کسی مشتاق به زیارت ما هست راه اصلی آن تزکیه نفس است. اگر کسی تزکیه نفس کند می­تواند به آن مقام برسد. چون پیشوا آن کسی است که خودش در تعلیم به خود بیش از تعلیم دیگران اهل تزکیه بوده و خودش به عنوان مقام عصمت رسیده، طبیعی است کسانی که می­خواهند به آن مقام برسند اگر می­خواهند توفیق زیارتش را داشته باشند، باید به این حالت برسند. لذا این را مولی الموالی بیان می­فرمایند: «مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنَّاسِ إِمَاماً فَلْیَبْدَأ بِتَعْلِیمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعلیمِ غَیْرِهِ»[5]، مسلم هر که خود را در مقام پیشوای مردم قرار بدهد باید پیش از تعلیم دیگران به تعلیم خودش بپردازد، نفس خودش را تزکیه کند، تعلیم نفس، تأدیب نفس، تهذیب نفس. بعد حضرت می­فرمایند: «وَلْیَکُنْ تَأدِیبُهُ بِسِیرَتِهِ قِبْلَ تَأدِیبِهِ بِلِسَانِهِ»، پیش از آن که به زبانش تربیت کند باید با رفتار خودش تربیت کند، «وَ مُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَ مُؤَدَّبُهَا أَحَقُّ بِالْإِجْلالِ مِنْ مَعَلِّمِ النّاسِ وَ مُؤدَّبِهِمْ». کسی که معلم شد و در مقام تعلیم قرار گرفت، اول باید معلم خودش باشد و خودش را تربیت کند چنین کسی بیشتر سزاوار است که به مقام برسد تا کسی که آموزگار و مربی دیگران باشد. در جلسه گذشته قضیه پیرمرد قفل ساز بیان شد، حضرت به صراحت به آن عالم گفت نمی­خواهد صده­ها بگیری و با علم جفر بدانی ما کجا هستیم! تو خودت را تزکیه کن ما به دیدنت می­آییم. اگر کسی جدی منتظر اصلاح جامعه بشری است و منتظر است یک مصلح بیاید عمده مطلب این است: جامعه را باید او به اصلاح بکشاند نه این­طور که تصور کند جامعه باید رو به کجی­ها و بدی­ها برود. می­دانید اگر جایی هم بیان شده «مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً»[6] یعنی این­طوری می­شود که مردم خودشان دیگر خسته می­شوند، دوست دارند سمت خوبی­ها بروند. و وقتی  به سمت خوبی­ها به سمت تزکیه می­روند، وجود آقا می­آید. عزّوجل بیان می­فرمایند: یکی از خصائصی که این افراد دارند این است که این­ها اهل تقوی هستند، چون به مقام تقوی رسیدند طبیعتاً عزّوجل مرحمت می­کند و این­ها را از این حالات بیرون می­برد. می­فرماید: «قالَ مُوسی لِقَوْمِهِ اسْتَعینُوا بِاللهِ وَ اصْبِرُوا إِنَّ الأَرْضَ للهِ یُورِثُها مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقینَ»[7]، به هر کدام از بندگانش بخواهد می­دهد، اما شرط را بیان می­کند «وَ الْعاقِبَةُ لِلْمُتَّقینَ»، تا کسی به مقام تقوا نرسد طبیعی است وارث زمین نمی­شود. استعانت به خدا و صبری که بیان می­فرماید اتفاقاً خیلی عالی است، صبر در مقابل گناه، صبر در مقابل زشتی­ها و پلشتی­ها، چون بالاخره نفس اماره انسان را به سمت ظواهر دنیا می­برد، لذا اگر کسی دقت کند برسد به آن مقامی که وجود مقدس آقا را ببیند برای او تمام می­شود «تمّت کلمة ربک الحسنی»، منتها شرطش تقواست، تزکیه نفس است. اگر کسی تزکیه نفس نکند، اگر کسی صالح نباشد، طبیعی است به این مقام نمی­رسد، عزّوجل در سوره نور به صراحت این را بیان می­کند. چرا به اخلاق نیاز داریم؟ بزرگان دین حضرت امام (اعلی الله مقامه الشریف) می­فرمودند: در مقابل یک درس در حوزوات یک درس هم درس اخلاق باید باشد. مثلاً اگر کسی ادبیات می­خواند یک درس دیگرش باید اخلاق باشد، اگر منطق می­خواند یک درس دیگرش باید اخلاق باشد، اگر اصول می­خواند یک درس دیگرش باید اخلاق باشد، اگر فقه می­خواند یک درس دیگرش اخلاق باشد، اگر کلام می­خواند یک درس دیگرش باید اخلاق باشد، اگر ریاضی می­خواند اخلاق هم باید باشد، با هر درسی اخلاق هم باید بخواند. اتفاقاً مع الأسف هزاران هزار بار تأسف که حتی دانشگاه­ها اگر درس معارف و اخلاقی هم دارند به عنوان درس­هایی است که ضروری نیست یا شرکت نمی­کنند. متأسفانه در حوزوات هم درس اخلاق کم است، در حالی که اگر کسی بخواهد جامعه را به سوی اصلاح بکشاند اول باید خودش اصلاح شود. منتظرین مصلح اول خود را باید اصلاح کنند و الّا نمی­توانند منتظر باشند و راهش هم همین تزکیه است، راهش هم همین اخلاق است.

شرایط ظهور

عزّوجل می­فرمایند «وَعْدَ اللهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ»، خدا وعده کرد به اهل ایمان اولاً «آمَنُوا مِنْکُمْ» یعنی آن­هایی که ایمان آوردند. آیت الله مرعشی نجفی (اعلی الله مقامه الشریف) بیان می­فرمودند: آیت الله میرزای­نائینی (اعلی الله مقامه الشریف) می­فرمودند: آدم دوست دارد گاهی بیرون برود داد بزند، فریاد بزند، بگوید راه این است اما نمی­شود. راه این است که انسان خود را اصلاح کند تا جامعه اصلاح شود، تا بتوانیم مصلح را صدا بزنیم. وقتی گرفتار می­شویم نگوییم یابن الحسن. بدانیم گرفتاری­ها از دست خودمان است. آن­وقت اگر واقعاً کسی اهل ایمان شود و عملش هم عمل صالح باشد دیگر تمام است. معلوم می­شود ما دو نوع ظهور داریم 1- ظهوری است که عمومی است 2- ظهور شخصی. برای بعضی از بزرگان حضرت ظاهر شده چون دائم به محضرش می­رسند، حضرت هم بنده­نوازی می­کند حتی به دیدارشان می­رود. مگر نبوده علامه بحرالعلوم، مگر نبوده علامه مقدس اردبیلی، مگر نبوده آن عزیزان بزرگوار که به حضور حضرت می­رسیدند حضرت هم بازدید آن­ها را پس می­دهند. بالاتر از همه مگر نبوده حضرت شیخنا الاعظم حضرت شیخ مفید (سلام الله علیه)، حضرت ایشان را به عنوان اخ السدید مطرح می­کنند، خیلی مهم است اگر کسی واقعاً منتظر ظهور است، خودش را که اصلاح کند برای او ظهور است. شیخ الطایفه شیخ طوسی (اعلی الله مقامه الشریف) بیان می­کند من می­دیدم بارها که حضرت شیخنا الاعظم دیگران را از منزل بیرون می­کرد کأنه مثل کسی که دائم منتظر است مثل دانه­ای که روی آتش بیفتد دائم بالا پایین می­رفت، معلوم می­شد که آقا می­آیند. اگر انسان تزکیه شود برای او ظهور است، وقتی همه اصلاح شوند دیگر ظهور عمومی است. خیلی مهم است این جاست که عزّوجل می­فرمایند «وَعْدَ اللهُ الَّذینَ آمَنُوا مِنْکُمْ وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ»، عمل صالح انجام بدهد، «لَیَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْاَرْضِ کَما اسْتَخْلَفَ الّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَیُمَکِّنُنَّ لَهُمْ دینَهُمُ الَّذی ارْتَضی لَهُمْ وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً یَعْبُدُونَنی لایُشْرِکُونَ بی شَیْئاً وَ مَنْ کَفَرَ بَعْدَ ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ الْفاسِقُونَ»[8]، اگر می­خواهیم به امنیت برسیم و آرام شویم، اگر می­خواهیم دنیا بدست مصلح برسد و آرامش بیابد، کما این که در زمان حضرت آرامش مطلق است، طوری آرامش است که یک دختر جوان و زیبا و تنها از یمن به شامات می­رود و نه تنها کسی تعرّض نمی­کند بلکه نگاه چپ هم نمی­کند، چرا؟ مگر می­ترسند؟ نه، طی راه که همه جا مأمور نیست، اما مردم به مقامی رسیدند که خودشان می­فهمند که این عمل زشت است، برای چه نگاه کنند؟ اصلاً نگاه کردن یعنی چه؟ به یک مقام معرفتی می­رسند چون اکثراً صالحند و حکومت بدست مصلح است. دیگران هم صالحند. این را هم بدانید یک قاعده است، حکومت مصلح موقعی به­وجود می­آید که جامعه پذیرش اصلاح را داشته باشد. یعنی چه؟ یعنی خودشان بخواهند و در مرحله نخست مقدمات را برای اصلاح درست کرده باشند، کما این که علمای اخلاق و عرفان اصلاح را دو نوع بیان کرده­اند: 1- اصلاح اولیه 2- اصلاح تکمیلیه. اصلاح اولیه این است که کسی خودش را اصلاح کند و متخلق به اخلاق الله شود. اصلاح تکمیلیه این است که آن حاکم مصلح هم بیاید و دیگر همه جامعه به آن صلاح برسد. آن جاست که دیگر علوم بارور می­شود، آن جاست که بشر به یک چیزهایی می­رسد که تازه می­فهمد علم یعنی چه. در بحث جامعیت دین عرض کردم که هنوز هم تسخیر آسمان­ها و زمین به دست بشر نیست. در همین زمین نمی­داند چه خبر است. طوری می­شود که همه آسمان­ها و زمین در تسخیر او می­شود. اگر بگوییم (که بزرگان بیان کردند) قدرت خلقت را به نوعی پیدا می­کند آن­هم به طور اکملش گزافه نیست، اما الآن نمی­فهمیم یعنی چه؟ اگر بیان شود که خود خلق به درجه صنعتی می­رسد، همان­گونه که بیان فرمودند «نَحْنُ صَنائِعُ رَبِّنَا وَ الْخَلْقَ بَعْدَ صَنَائِعِنَا»[9] ما خلقت شده خدائیم اما خلق هم صنعت ما هستند. این را می­فهمیم یعنی چه؟ چون خود خلق هم به درجه صنعتی می­رسد. یکی از مراجع که در قید حیات است کسی متوجه شده بود که ایشان به یک اشاره در بدن روح می­دمد، یعنی آن­هایی که بچه­دار نمی­شوند را فقط به یک اشاره، یک نگاه، کاری می­کند اسپرم­هایی که زیر صفر است و اصلاً قدرت تولید ندارد، تولید می­کند. تزکیه، بشر را به این مقام می­رساند، هیچ نباید شک کرد. بشر به علومی می­رسد که خیلی از مطالب برایش حل شده است. جامعه آن زمان چیزی به نام ترافیک نخواهد داشت. جامعه زمان حضرت صاحب (روحی­له الفداه) چیزی به نام مشکلات اصلاً نخواهد داشت. چون به قدری علوم در دست اوست که مشکلات در دست بشر خرد می­شود. بشر امروز یک صنعتی را درست می­کند، گاه همان صنعت باعث گرفتاری خودش می­شود. شما ببینید آلودگی­های دریا را، «ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما کَسَبَتْ أَیْدِی النّاسِ»[10]، گاهی دریاچه­ها خراب می­شود، گاهی زباله­های هسته­ای و یا زباله­های دیگر آلودگی به بار می­آورد. اصلاً در آن زمان چیزی به نام زباله نخواهد بود. الآن بشر این کار را دارد می­کند و تا حدودی می­تواند، یعنی بعضی چیزها را بازیافت می­کنند اما خیلی کم، یعنی می­شود گفت در مقابل 100 یک هم نیست. آن موقع چیزی نیست که بخواهد بازیافت شود. یعنی طوری طراحی می­شود که ضایعه ندارد. چطور؟ إن­شاءالله خواهید دید. علوم در دست بشر است فقط به خاطر تزکیه «وَ یُزَکّیهِمْ» بعد «وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ»[11]، این کتاب همه علوم را دارد که این را قبلاً به صورت جزئی اثبات کردیم اگر همان­ها را بخواهیم توضیح دهیم غوغایی است، نه من متوجه می­شوم، نه شما متوجه می­شوید، چون عقول و علوم به آن­جا نرسیده. یک عده فقط از زمان جلوترند. حضرت سلطان­آبادی سلطان العارفین گفته بود که وسیله­ای می­آید به قاعده یک بند انگشت من و شما که با او می­بینی و حرف می­زنی و... که همان تلفن همراه است. ایشان به صراحت بیان کرده بود که چنین چیزی خواهد آمد. این­ها از زمان جلوترند. این ظهور شخصی است، ظهور فردی است. ظهور عمومی آن زمانی است که بشر آماده شود، آن موقع می­فهمد، تازه آن­جاست که لذائذ معنی می­شود. امروز ما می­گوییم ابن­سینا، به صراحت بیان می­کنم زمانی می­رسد که ابن سینا (به تعبیری عامیانه از ساحت ایشان عذر می­خواهم) از لحاظ علمی انگشت کوچک مردم عادی هم نمی­شود. «عبادی الصالحون» عزّوجل می­فرماید، وعده خداست.

حمل علم الهی

اما یک مطلبی که در آیه قبل بیان می­فرمایند این است «قُلْ أَطیعُوا اللهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّما عَلَیْهِ ما حُمِّلَ وَ عَلَیْکُمْ ما حُمِّلْتُمْ»[12]، این حمل یعنی چه؟ بار چیست؟ آن باری که به آن حضرت داده شده به شما داده می­شود، چیست؟ خود حضرت بیان فرمودند که خیلی چیزها را من حمل می­کنم که مردم حمل نمی­کنند، که علم خداست. عزّوجل به صراحت بیان می­کنند «فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّما عَلَیْهِ ما حُمِّلَ وَ عَلَیْکُمْ ما حُمِّلْتُمْ وَ إِنْ تُطیعَوهَ تَهْتَدُوا وَ ما عَلَی الرَّسُولِ إِلَّا الْبَلاغِ الْمُبینُ». شما هم به این راه هدایت می­شوید. «بلاغ المبین»، تبیین تبلیغی حقیقی است یعنی، واضح دارد بیان می­کند که همه چیز هست. فرموده بود هر که را اسرار حق آموختند مهر کردند و دهانش دوختند. دائم از خدا می­خواهند: «رَبِّ اشْرَحْ لی صَدْری»[13]، شرح صدر پیدا کنند، چون گاهی بیان فرموده بودند می­خواهیم داد بزنیم، بگوییم راه این است، از آن طرف از زمان جلوتر است نمی­توانیم بگوییم. زمان خودش نیست، زمان دیگر است، اما اگر بگوید غوغایی بپا می­شود، عالم به هم می­ریزد، سینه سنگین می­شود. منتظر حقیقی باید مصلح شود، اگر همه این طور شوند و خود را اصلاح کنند مصلح بشوند، تمام است. دیگر طبیعی است حضرت می­آید. وقتی مقدس اردبیلی (اعلی الله مقامه الشریف) از محضر آقا سؤال کرد ظهور شما چه موقع خواهد بود؟ فرمود وقت که تعیین نیست، اما ظهور ما بدست شماست. اگر جامعه اصلاح شود او می­آید. امروز به اخلاق و تزکیه بیشتر از همیشه نیاز داریم، چون امروز جاذبه­های دنیا هم زیاد است. همین حضرت شیخنا الاعظم مفید عزیز (روحی له الفدا و سلام الله علیه) بیان فرموده بودند که اگر یک نفر در زمان شما خوب تزکیه کند برابر با ما و برتر از ماست، چون در زمان ما این نوع مسائل و مطالب نبود، هرجا می­رفتی در شهرها و روستاها تعداد زیادی از عرفا بودند، تعداد زیادی از کسانی که خود را تزکیه کردند، بودند، آن­هم حقیقتاً نه این که شعاری باشد. بینی و بین الله عرض می­کنم من گاهی برای درس اخلاق که می­خواهم بیایم وحشت می­کنم. همه فقط خطاب به نفس خودم است. بیان اخلاق از زبان کسی که بی­اخلاق باشد و تزکیه از زبان کسی که خودش را تزکیه نکرده باشد، وامصیبتا! ولو به این که انسان پیر هم شده باشد مشمول این «الصِّبْیانِ عَلَی الْمَنَابِرِ»[14] می­شود، چون بچه­بازی می­شود! یک زمانی در همین تهران تا شخص مجتهد نشده بود، تزکیه نشده بود، منبر نمی­رفت. الآن امکان دارد یک کسی به یک درجه علمی ظاهری هم برسد اما بدون تزکیه است، بعد می­خواهد دیگران را هم به تزکیه دعوت کند، وامصیبتا! فرموده بودند: اگر در این زمان کسی تزکیه شود از ما برتر است، آن­زمان همه اهل تزکیه و تقوا بودند، عرفا بودند، اما الآن دکان و بازار زیاد است. «کَما اسْتَخْلَفَ الّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ»، بعد آن­وقت دین، دین پسندیده می­شود، «دینَهُمُ الَّذی ارْتَضی لَهُمْ»، آن­وقت شما خوش­تان می­آید نمی­دانید چه قیامتی است. جامعیت دین را مطرح کردیم، اینکه دین همه چیز را دارد، تازه یکی از آن علم است، «وَ یُزَکّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ» حکمت مافوق علم است. هرچه امروز بشر از علوم دارد مثل تسخیر آسمان­ها و علوم ژنتیک و... همه این ها یک شقی از علوم ظاهری است، بعد از آن حکمت است، که حکمت چیست، نمی­دانیم. «وَ یُزَکّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتابَ وَ الْحِکْمَةَ»، آن­وقت طبیعی است بعد از خوف به امن تبدیل می­شود، «وَ لَیُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْناً». خیلی از آیات دیگر هم این را بیان می­کند. پس عزیزان اگر جدی می­خواهیم منتظر باشیم باید تزکیه کنیم. چرا؟ چون حضرت در یک جمله­ای بیان می­کند: «من برای بهترین نفوس می­آیم» مولی الموالی بیان می­فرمایند: «الِاشْتِغَالُ بِتَهْذِیبِ النَّفْسِ أَصْلَحُ»[15]، پرداختن به تهذیب نفس صالح­ترین و سازنده­ترین چیز است. ما دنبال مصلحیم، اگر این را انجام بدهیم تمام است، دیگر انسان به همه مطالب می­رسد.

سیاست نفس

میرزای شیرازی یک جمله کوتاه نوشت، سؤال کردند که آقا شما این سیاست را از کجا آوردی؟ چون بعد از این که بحث حرمت تنباکو را بیان کردند، قلیان­ها دور ریخته شد، سفیر بریتانیا (انگلستان) در عراق، وقت ملاقات گرفت، (منزل ایشان در سامرا در یک خانه گلی بود) سفیر بریتانیا می­گوید: وقتی دیدم اتاق ایشان گلی است، تعجب کردم، این شخص برای ما تعیین تکلیف کرد، با یک فتوا همه چیز را به هم ریخت. چون ایشان می­دانست همه سود تنباکو دست انگلیس می­آید، یعنی ایران به انگلستان فروخته می­شود، همه زمین­ها دست انگلیس­ها است، حق برداشت برای انگلیسی­هاست لذا فرمود حرام است. سفیر بریتانیا به آقا گفت: ما برای این که در جنگ با عثمانی­ها پیروز شویم برای حضرت عباس(س) نذر کرده بودیم، حالا هم می­دانیم متولی حقیقی شما هستی، ما این پول­ها را آوردیم به شما بدهیم نذرمان ادا شود. دیدند آقا با کمال تعجب پذیرفت. بعد بیان فرمود: من شنیدم شما در جنگ با عثمانی­ها خیلی زخمی و مجروح دارید (با این که آن­موقع نه تلویزیون بود، نه روزنامه، نه دستگاه تلگراف) بعد زیر تشکچه ای که نشسته بودند دست کردند یک کیسه طلا دادند گفت: ما از شما پذیرفتیم شما همه این ها را ببرید و از طرف ما خرج زخمی­ها بکنید. سفیر بریتانیا تعجب کرد. گفتند: ما آمدیم میرزا را بخریم، او ما را خرید. پرسیدند که آقا شما این مطلب را از کجا می­دانستید؟ کسی به شما خبر نداده بود، سیاست عجیبی دارید، این سیاست از کجاست؟ حضرت بیان فرموده بودند: می­خواهید به این سیاست برسید؟ فرمایش مولی الموالی را عمل کنید «سِیَاسَةُ النَّفْسِ أَفْضَلُ سِیَاسَةٍ»[16] هر کس نفس خود را سیاست کند به بالاترین سیاست­ها رسیده. سیاست نفس یعنی تربیت کردن، برترین سیاست­ها است. اگر کسی خود را تزکیه کند برترین سیاست­ها را دارد. اول انقلاب یک مصاحبه از بی بی سی با مهندس بازرگان که نخست وزیر بود کردند بی بی سی گفت که حضرت آیت الله خمینی این سیاست را از کجا آورده؟ در حوزوات علمیه که بحث سیاسی خوانده نمی­شود (آن­قدر روی این مسئله کار کرده بودند که حتی اگر کسی وارد سیاست می­شد، می­گفتند نه این مهذّب نیست) خود مهندس بازرگان گفت: این سیاست از تهذیب نفس بدست می­آید. ایشان هیچ دانشگاهی نرفته مسائل سیاسی را نمی­داند، اما این سیاست از تهذیب نفس است. اگر کسی واقعاً تهذیب نفس کند به همه علوم دیگر تبحر دارد. منتظر! اگر می­خواهی حضرت بیاید تنها چیزی که امروز حضرت از من و شما می­خواهد تزکیه نفس است، اخلاق، که عمده­اش این است. آن­وقت براساس این اخلاق انسان کارهای دیگرش را انجام می­دهد.